Ziemia Żarowska 1945-1949. Strefa zaminowana

Tuż po zakończeniu II Wojny Światowej, na tzw. „Ziemie Odzyskane” ruszyła z różnych kierunków – głównie wschodnich, fala polskich osadników. 10 czerwca 1945 roku mieszkańcy okolic Bochni i Wadowic dotarli do wsi Kalno (niem. Kallendorf). Dziesięć dni później polscy osadnicy z rejonu Końskich i Wadowic osiedlili się w Gołaszycach (niem. Gohlitsch). Pod koniec czerwca dotarła pierwsza grupa, która zasiedliła Imbramowice (niem. Ingramsdorf). W tym samym roku na przestrzeli lipca i sierpnia Polacy powoli zasiedlali inne miejscowości dzisiejszej gminy Żarów (oprócz Marcinowiczek – jesień 1945, Tarnawa – luty 1946). Osadnicy pozostawili ojcowiznę, aby po udrękach długiej podróży osiedlić się we wsiach i domostwach, nierzadko odmiennych od tych, w których żyli wcześniej. Pierwszym ich odruchem była chęć zagospodarowania nowego domu i przyległej ziemi, która kryła w sobie „śmiertelne niebezpieczeństwo” w postaci setek tysięcy min i innego rodzaju pułapek.

Jeden z osadników, który w dniu 27 kwietnia 1945 roku przybył do Imbramowic, pan Feliks Surzyn (pierwszy sołtys tej miejscowości), tak wspominał ten czas: „Oprócz nas, Polaków, we wsi było pełno wojska ruskiego w dawnym majątku. Mieli tam bydło, parę koni, trochę maszyn – ale to nie dla nas. Wyjechali stąd zimą; zabrali zboże, które zebrali, krowy zjedli, a maszyny porozbierali i też wywieźli. Później, w 1949 r. W miejscu majątku powstał PGR. Chętnych do pracy tam było, bo nie każdy później dostawał swoje pole, a i z "centrali" przywozili sezonowych pracowników. A my mieliśmy niedługo żniwa. Co się dało, tośmy zebrali, ale część się i tak zmarnowała, bo pola były zaminowane. Dopiero we wrześniu przyszło wojsko i rozminowywali. W moim domu mieszkało trzech saperów: Władek Ciepły i bracia Gajkowscy. Przez to rozminowywanie, huk i wybuchy to się więcej domów zniszczyło niż przez całą wojnę: popękały ściany, pospadały dachówki i wypadały szyby w oknach. Chociaż pola były już oczyszczone z min to w lasach pełno ich jeszcze było. Młodemu Główczakowi urwało rękę gdy poszedł z ojcem do lasu po gałęzie. Zginęło też dwóch chłopaków (ale to gdzieś w 1948 r., bo na pogrzebie była cała szkoła): syn Kołodzieja i mały Krzeszowiak. Jak to dzieci, znaleźli "coś" i bawili się u Kołodziejów w ogrodzie. Matka to zobaczyła, ale zanim wybiegła z domu już było po wszystkim”.

Pozostałością po działaniach wojennych na terenie Dolnego Śląska był rozległy kompleks pól minowych, który ciągnął się od Nysy Łużyckiej przez Zgorzelec, Lubań, Lwówek Śląski, Jawor, Strzegom, Świdnicę, Niemczę, Nysę, Racibórz do Żywca. Odcinek ten (Zgorzelec-Żywiec) nasączony był ilością 1-4 tysięcy min na 1 km² z pasami, których długość dochodziła do 40 km. Na obszarze gminy Żarów obszar zaminowany rozciągał się wzdłuż Strzegomki i linii kolejowej Świebodzice-Wrocław. Szczególnie niebezpiecznymi rejonami były okolice miejscowości: Przyłęgów, Mielęcin, Mikoszowa, Łażany, Kruków, Mrowiny, Tarnawa i Imbramowice. Pola minowe na kierunku domniemanych uderzeń wojsk radzieckich, rozbudowały tutaj jednostki niemieckie z 17. Armii Polowej, ustawiając 2 400 000 sztuk min.

W powiecie świdnickim na 65 480 ha, zaminowanych było 53 000. Po ustabilizowaniu linii frontu w lutym 1945 roku, pola minowe rozbudowała również radziecka 5. Armia Gwardyjska. W marcu 1945 roku, wchodząca w jej skład 118. dywizja strzelecka, zajmowała następujące pozycje frontowe: 463. pułk strzelecki – na linii Borzygniew-Kruków (sztab w Bukowie), 527. pułk strzelecki – na linii Kruków-Jaroszów (sztab w Mikoszowej), 398. pułk strzelecki – na linii Mielęcin-Rusko-Dębnica (sztab w Rusku). Tylko w raporcie 527. pułku strzeleckiego za marzec 1945 r., wyszczególniono 5600 sztuk postawionych min przeciwpancernych i 28000 postawionych min przeciwpiechotnych.

 Zaminowanie Dolnego Śląska w 1945 r., wg. L.S. Styś 1965

Fragment dziennika wojennego 118. Dywizji Strzeleckiej (527. Pułk Strzelecki) informuje o położeniu w marcu 1945 r. (odcinek Borzygniew-Jaroszów) następującej ilości min: 5600 przeciwpancernych, 28000 przeciwpiechotnych

Początkiem rozminowania całego kraju w tym ziem Dolnego Śląska był rozkaz nr 032 z dnia 28 lutego 1945 roku, w którym naczelny Dowódca Wojska Polskiego nakazał Dowództwu Wojsk Inżynieryjno-Saperskich opracowanie planu rozminowania. Plan ten zakładał trzy etapy rozminowania Polski:

• zasadnicze i całkowite rozminowanie 15 marca – 15 listopada 1945
• powtórne, kontrolne rozminowanie 16 listopada – 15 grudnia 1945
• rozminowanie sprawdzające wiosna 1946

Ziemie Zachodnie zostały ujęte w rozkazie naczelnego dowódcy Wojska Polskiego nr 92/org z dnia 13 kwietnia 1945 roku. Obszary województwa wrocławskiego w rejonie: Jeleniej Góry, Dzierżoniowa, Paczkowa, Strzelina oraz powiaty: Lwówek Śląski, Złotoryja, Jawor, Świdnica, Środa Śląska i inne rozminowywał 21. Batalion Saperów z 10. Sudeckiej Dywizji Piechoty. Jednostka oczyszczała tereny z niebezpiecznych przedmiotów także w rejonie Ząbkowic Śląskich, Bystrzycy Kłodzkiej, Nowej Rudy, Kamiennej Góry, Bolesławca, Zgorzelca, Brzegu, Namysłowa, Olesna, Kluczborka. W 1945 roku batalion oczyścił i rozminował ok. 15 tys. km², 180 miejscowości, 6 obiektów przemysłowych. wykrył i zniszczył ok. 800 tys. min i różnego rodzaju niebezpiecznych przedmiotów wybuchowych. W czasie wykonywania rozminowania batalion stracił 5 żołnierzy, a 6 zostało ciężko rannych. Od 21-29 września do 11 listopada 1945 roku w pasie Legnica – Złotoryja – Jelenia Góra – Świdnica – Środa Śląska rozminowanie prowadził również 25. Batalion Saperów (nr 83845) z 4. Łużyckiej Brygady Saperów pod dowództwem majora Filipa Borzowa. Sztab Brygady mieścił się w Brzegu. W październiku 1945 roku jednostka ta przy pomocy 14 zatrudnionych jeńców niemieckich – saperów, oczyściła z min 38 km² pomiędzy Strzegomiem, Mielęcinem i Żarowem. W 1946 roku z min oczyszczono 55,5 ha pól w okolicy Tarnawy i 40 ha w pobliżu Mrowin. W lipcu 1947 roku na wniosek wójta Janusza Rokity (wniosek z 11 kwietnia 1945 roku), saperzy z 25. Batalionu rozminowali 80 ha pól w rejonie Tarnawa – Mrowiny – Kruków. Jesienią tego samego roku miny znajdowane były w dalszym ciągu w okolicy Krukowa, Mikoszowej i Tarnawy. Na wniosek wójta Aleksandra Kędzi (z 14 stycznia 1948 r.), w kwietniu i maju 1948 roku w pobliżu tych miejscowości saperzy z 25. Bsap przeprowadzili kolejną akcję rozminowania. Wedle wspomnień pana Bolesława Skrzyńskiego z Poznania: „W jednostce numer 83845 z Nysy 25 batalion saperów służył mój ojciec plutonowy Józef Skrzyński. Wiele razy opowiadał mi o akcji rozminowania, w której brał udział. Pamiętam nazwę Krukowej Góry tam u was koło Żarowa w województwie wałbrzyskim. Ojciec mówił że tam były wszystkie rodzaje min i w ilości takiej, że siedzieli tam przez kilka miesięcy. Z jego opowieści to budynek i wejścia do środka Krukowej Góry były zaminowane podobno w taki sposób, że musieli to wszystko zdetonować bo nie potrafili rozbroić. Ojciec mówił, że były tam jakieś fabryki amunicji czy magazyny, ale potem przez kilka lat siedzieli tam ruscy”.

Wiosną 1949 roku saperzy z 1. Warszawskiej Brygady Saperów (jednostka nr 2697 stacjonująca w Brzegu), dokonali przeglądu okolic Żarowa, w rezultacie której dowódca jednostki płk. Edmund Żarczyński oraz wójt Aleksander Kędzia podpisali 29 kwietnia 1949 roku protokół stwierdzający całkowite rozminowanie gminy Żarów. W sąsiedniej gminie Domanice, do której administracyjnie przynależały: Gołaszyce, Imbramowice, Pożarzysko i Siedlimowice, rozminowania 229 ha pól, saperzy z 25. Bsap dokonali na przestrzeni lat 1948-1949.

Niemieckie pola minowe na Dolnym Śląsku, a więc i na obszarze gminy Żarów były w większości pasami 4 do 12 rzędów odległych od siebie o ok. 2-10 m. Odległości pomiędzy poszczególnymi minami wynosiły ok. 1 do 2 m. Przedni skraj pola minowego charakteryzowały ciągłe linie zaminowania, zaś im głębiej tym nasycenie było zdecydowanie mniejsze. Silne przy tym zaminowywane były podejść do miejscowości. Najczęściej zakładano pola minowe przeciwpancerne i mieszane przeciwpiechotne– przeciwpancerne, gdzie tzw. „miny ludzie”, czyli przeciwpiechotne stanowiły 52% ogółu. Długość tych pól wynosiła 24, 48, 72, 96 m.

Ogółem na terenie „Ziem Odzyskanych” w ciągu lat 1945-1947 saperzy unieszkodliwili 6 390 657 sztuk min oraz 17 881 696 sztuk różnej amunicji, dzięki czemu rozminowano i sprawdzono obszar 153 251 km², w tym 70 000 km² powtórnie, rozminowano i sprawdzono 93 083 km dróg kołowych, 7654 km torów kolejowych bądź pasów przytorowych, rozminowano 2439 mostów kolejowych i drogowych, rozminowano i sprawdzono 14 961 osiedli, w tym 510 miast. Przy pracach tych 169 saperów zginęło, a 366 zostało rannych.

Grunty w gminie Żarów, były zaminowane następującymi rodzajami niemieckich min przeciwpancernych i przeciwpiechotnych:

A – Tellermine 35 (przeciwpancerna), B – Tellermine 35 Stahl (przeciwpancerna), C – Tellermine 42 (przeciwpancerna), D – Tellermine 43 (przeciwpancerna), E – Riegelmine 43 (przeciwpancerna), F – Topfmine 4531 (przeciwpancerna), G – Holzmine 42 (przeciwpancerna), H – Schützenmine 42/43 (przeciwpiechotna), I – Glasmine 43 (przeciwpiechotna), J – Schützenmine 35 (przeciwpiechotna), K – Sprengmine 44 (przeciwpiechotna), L – Stockmine 43 (przeciwpiechotna), archiwum autora

Tellermine 35 (T. Mi. 35) – niemiecka mina przeciwpancerna produkowana do 1942 roku. Jej wybuch następował po najechaniu na pokrywę naciskową z siłą ok. 100 kg na środek i ok. 190 kg na brzeg. Masa miny 9,1 kg; korpus z blachy stalowej; wysokość korpusu 82 mm; średnica 320 mm; materiał wybuchowy: trotyl, tetra trotyl, amatol – 5500 g, zapalnik naciskowy T.Mi.Z.35 – dodatkowo w dnie i z boku dwa dodatkowe gniazda na zapalniki odciągowe. W latach 1939-43 wyprodukowano ok. 5 330 900 sztuk.

Tellermine 35 Stahl (T. Mi. 35St) – niemiecka mina przeciwpancerna będąca następcą modelu Tellermine 35. Jej wybuch następował w wyniku najechania na pokrywę naciskową z siłą ok. 300 kg na środek i ok. 240 kg na brzegu. Pokrywa naciskowa miny posiadała charakterystyczne promieniste wytłoczenia zapobiegające ześlizgiwaniu z niej gąsienic czołgu. Masa: 9,4 kg; korpus z blachy stalowej; wysokość 90 mm; średnica 320 mm; materiał wybuchowy trotyl – 5450 g, zapalnik naciskowy T. Mi. Z. 42 (lub nierozbrajany T. Mi. Z.43) – dodatkowo w dnie i boku korpusu znajdowały się dwa gniazda na zapalniki odciągowe. W latach 1942-1943 wyprodukowano ok. 1 088 700 sztuk.

Tellermine 42 (T. Mi.42) – niemiecka mina przeciwpancerna. Od T. Mi. 35St różniła się kształtem wieka w postaci wytłoczki i uproszczonym mechanizmem głównego zapalnika. Zapalnik wyzwalany był pod naciskiem ciężaru ok. 340 kg. Masa: 9,4 kg, korpus z blachy stalowej; wysokość 100 mm; średnica 320 mm; materiał wybuchowy: trotyl lub trotyl/amatol – 5450 g; zapalnik naciskowy T. Mi. Z. 42 (lub nierozbrajany T. Mi. Z.43). W latach 1942-1945 wyprodukowano ok. 9 835 000 sztuk. < p> Tellermine 43 (T. Mi. 43Pilz ) – niemiecka mina przeciwpancerna tzw. „grzyb” produkowana od 1943 roku. Uproszczona wersja miny Tellermine 42, ostatnia z serii min talerzowych. Jej wybuch następował po najechaniu na pokrywę naciskową z siłą ok. 320 kg. Masa 9,9 kg; korpus z blachy stalowej; wysokość 90 mm; średnica 320 mm; materiał wybuchowy: amatol – 5450 g; zapalnik naciskowy T. Mi. Z.42 (lub nierozbrajane: T. Mi. Z.43, T. Mi. Z.44 – gdzie jakakolwiek próba odkręcenia pokrywy naciskowej i rozbrojenia miny powodowała jej wybuch). W latach 1943-1944 wyprodukowano ok. 3 622 900 sztuk.

Riegelmine 43 (Sprengriegel 43, R-Mine 43, RMi 43) – niemiecka mina przeciwpancerna. W odróżnieniu od talerzowych min typu Tellermine, metalowy korpus Riegelmine 43 miał bardzo wydłużony kształt o przekroju prostokątnym (naśladownictwo włoskiej miny B-2). Miny tego typu były zazwyczaj używane na drogach lub na otwartym polu. Oprócz trzech zapalników naciskowych (dwa boczne i jeden dolny) mina mogła być dodatkowo uzbrojona w zapalniki-pułapki utrudniające jej rozbrojenie. Mina wybuchała przy nacisku 200 kg na częściach bocznych i 400 kg na środku. Masa 9,6 kg; korpus z blachy stalowej; wysokość 90 mm; szerokość 95 mm; długość 800 mm; materiał wybuchowy: amatol lub trotyl – 4000 g; zapalnik naciskowy T. Mi. Z.42 (lub nierozbrajane: T. Mi. Z.43, T. Mi. Z.44). W latach 1943-1945 wyprodukowano ok. 3 051 400 sztuk.

Holzmine 42 – niemiecka mina przeciwpancerna o korpusie wykonanym z drewna. Wnętrze miny podzielone było na cztery przedziały. W dwóch zewnętrznych znajdował materiał wybuchowy, w środkowym znajdował się detonator, a czwarty umieszczony był zapalnik. Mina często była wyposażana w dodatkowe zapalniki – pułapki utrudniające jej rozbrojenie. Mina wybuchała przy nacisku ok. 200 kg. Masa: 8,0 kg; korpus drewniany; wysokość 120 mm; szerokość 310 mm; długość 310 mm; materiał wybuchowy amatol – 5200 g; zapalnik naciskowy Z.Z.-42. W latach 1941-1943 wyprodukowano ok. 5 002 600 sztuk.

Topfmine 4531 (To. Mi. 4531A, B, C) – niemiecka mina przeciwpancerna budowana w trzech różnych wersjach „A”, „B” i „C”, które różniły się materiałem z jakiego skonstruowany był korpus i rodzajem zapalników. We wszystkich wersjach mina była budowana przy użyciu niemetalicznych materiałów takich jak plastik, tektura czy smoła. W niektórych wersjach mina w ogóle nie posiadała żadnych części metalowych (zapalnik wykonany był z cienkiego szkła). Wybuch miny następował po najechaniu ciężarem ok. 150 kg. Masa 9-10 kg; korpus niemetaliczny z tworzywa sztucznego; wysokość 140-150 mm; średnica 315-380 mm; materiał wybuchowy: amatol – 5700 g; zapalnik naciskowy To. Mi. Z. – SF 1. W latach 1944-1945 wyprodukowano ok. 786 900 sztuk.

Schützenmine 35 (SMi 35) – najsłynniejsza niemiecka mina przeciwpiechotna II Wojny Światowej. Była bardzo chętnie i najczęściej używana przez saperów w polach minowych. Niemiecka mina typu S posiadała podwójny stalowy cylindryczny korpus o wysokości około 13 centymetrów i średnicy 10 cm. Korpus zewnętrzny był połączony z wewnętrznym przy pomocy trzech aluminiowych śrubek ulegających zerwaniu pod wpływem ciśnienia gazów prochowych ładunku miotającego. W górnej pokrywie miny znajdowała się rurka z gwintem zewnętrznym służąca do wkręcenia zapalnika. SMi-35 miała jeden zapalnik zainstalowany centralnie i trzy spłonki detonujące z opóźniaczami. Poza otworami do montażu zapalnika i spłonek w górnej pokrywie miny znajdował się jeszcze jeden otwór zamknięty nakrętką, który służył do napełnienia miny materiałem wybuchowym w fabryce. Mina typu S była uruchamiana przeważnie trójpalcowym zapalnikiem naciskowym, który mógł być również przystosowany do roli zapalnika naciągowego poprzez dodanie specjalnego adaptera. Proces inicjowania eksplozji przebiegał w dwóch etapach:

a) najpierw następuje eksplozja małego ładunku miotającego, który wyrzuca minę na wysokość od 0,9 do 1,5 metra nad ziemię
b) około pół sekundy później na optymalnej do rażenia piechoty wysokości następuje eksplozja głównego ładunku wybuchowego
c) główny cylindryczny ładunek wybuchowy miny był obłożony żeliwnymi kulkami (około 360 sztuk), a później także kawałkami drutu o przekroju około 7 mm lub pociskami pistoletowymi. Tak powstałe szrapnele były rozrzucane horyzontalnie z bardzo dużą prędkością.

Konstrukcja: materiał – stal; wysokość 130 mm; średnica 100 mm; materiał wybuchowy – 300 g; zapalniki: S. Mi. Z. 35; E. S. Mi. Z. 40; S. Mi. Z. 44; Z. Z. 35; Z. Z. 42; Zu. Z. 35. W latach 1939-1945 wyprodukowano ok. 9 514 100 sztuk.

Sprengmine 44 (S. Mi. 44) – późniejsza wersja miny S. Mi. 35. W konstrukcji tej zlikwidowano dwie rurki ze spłonkami detonującymi i pozostałą przesunięto w środek, w związku z czym rurka zapłonowa znalazła się z boku. Główna modyfikacja polegała jednak na zrezygnowaniu z opóźniacza prochowego, który nie pozwalał na wybuch miny na dokładnie zadanej wysokości (zależało to od temperatury otoczenia, wilgotności ścieżki opóźniającej i precyzji wykonania). Zamiast niego zastosowano zrywny mechanizm igliczny połączony z puszką-wyrzutnią za pomocą linki o długości ok. 1m. Konstrukcja: materiał – stal; wysokość 130 mm; średnica 100 mm; materiał wybuchowy – 300 g; zapalniki S. Mi. Z. 35; E. S. Mi. Z. 40; S. Mi. Z. 44; Z. Z. 35; Z. Z. 42; Zu. Z. 35.

Schützenmine 43 / Stockmine 43 (Sto-Mi. 43) / Betonmine – niemiecka betonowa mina przeciwpiechotna, której cylindryczny korpus wykonany był z cienkiego, kruchego betonu. Uzbrojoną minę nasadzano na drewniany kołek wbity w ziemię. Od zawleczki zapalnika rozciągano drut odciągowy, który przywiązywano do drugiego kołka, lub drzewa. Przechodzący żołnierz zahaczał nogą o drut odciągowy wyciągał zawleczkę zabezpieczającą z zapalnika co powodowało zwolnienie napiętej iglicy, która uderzała w spłonkę detonującą. W ten sposób następował wybuch miny. Masa: 2000 g; korpus betonowy z wtopionymi odłamkami metalowymi; wysokość 160 mm; średnica 70 mm; materiał wybuchowy trotyl – 100 g; zapalnik Z.Z. 35; Zu. Z.35; Z.Z.42; S.Mi.44.

Glasmine 43 (GL.Mi 43) – niemiecka mina przeciwpiechotna o działaniu odłamkowym. Składała się ze szklanego, cylindrycznego korpusu mieszczącego ładunek wybuchowy wraz z zapalnikiem o działaniu naciskowym (mechanicznym lub chemicznym). Od góry korpus zamykała pokrywa szklana z umieszczonym na niej dodatkowym elementem naciskowym wykonanym w formie grubej, okrągłej płyty szklanej. Uzbrojoną minę zakopywano w ziemi tak, by pokrywa wraz z elementem naciskowym znajdowały się na poziomie gruntu. Nadepnięcie na element naciskowy powodowało rozbicie cienkiej pokrywy szklanej i nacisk na dźwignię zapalnika, która z kolej wyciągała zawleczkę zabezpieczającą iglicy. W przypadku zapalnika chemicznego następowało zgniecenie szklanej ampułki zawierającej kwas, który przy zetknięciu z mieszaniną chemiczną znajdującą się w korpusie zapalnika powodował zapłon spłonki detonującej. Wariant C posiadał zapalnik chemiczny SF-18 wykonany całkowicie ze szkła którego kształt eliminował zastosowanie płyty metalowej, przez co był całkowicie niewykrywalny przez wykrywacze elektryczne. Konstrukcja: materiał – szkło; masa 1500 g; wysokość 114 mm; średnica 152 mm; ładunek wybuchowy – 200 g; zapalnik: wariant A – Hebelzünder 44, wariant B – SF 5 lub SF 6, wariant C – SF 18. W latach 1944-1945 wyprodukowano 11 012 000 sztuk.

Schützenmine 42 / 43 (Schü. Mi. 42 i 43) – niemiecka mina przeciwpiechotna o obudowie wykonanej z impregnowanego drewna. Mina składała się z pudełka z pokrywą zamocowaną na zawiasie kołkowym zachodzącą na korpus, w którym umieszczony był ładunek materiału wybuchowego z wkręconym zapalnikiem. Zawleczka zapalnika wysunięta była poza pudełko. O jej ramiona opierała się pokrywa miny. W momencie nadepnięcia przez żołnierza na minę pokrywa naciskając na ramiona zawleczki wyciągała ją zwalniając napiętą iglicę, która pod wpływem sprężyny uderzała w spłonkę inicjującą, a ta powodowała zapłon spłonki detonującej i wybuch materiału wybuchowego. Konstrukcja: drewno; wysokość 60 mm, długość 128 mm, szerokość 98 mm; ładunek wybuchowy – 200 g; zapalnik Z. Z. 42. W latach 1942-1945 wyprodukowano ok. 20 687 200 sztuk.

Grunty w gminie Żarów, były zaminowane następującymi rodzajami radzieckich min przeciwpancernych i przeciwpiechotnych:

 A– TMD-44 (przeciwpancerna), B – TMD-B (przeciwpancerna), C – TMB-2 (przeciwpancerna), D – POMZ-40 (przeciwpancerna), E – TM-44 (przeciwpancerna), F – POMZ-2 (przeciwpiechotna), G – PMD-6 (przeciwpiechotna), H – PMK-40 (przeciwpiechotna), archiwum autora

TMD-44 (TMД-44) – radziecka mina przeciwpancerna służąca do niszczenia układów jezdnych pojazdów gąsienicowych i kołowych. Kadłub wykonany był z desek grubości ok. 1 cm. Na górnej części kadłuba mocowano dwie nakładki służące do przekazania nacisku gąsienic lub kół pojazdu na pokrywę, która została dodatkowo nacięta w celu łatwiejszego jej złamania. Ładunek stanowiły dwie kostki trotylu lanego o wadze 3 800 g. Detonatorem pośrednim była kostka trotylu prasowanego – 200 g. Waga ok. 10 000 g; wymiary 320x290x160 mm.

TMD-B (ТМД-Б) – radziecka mina przeciwpancerna, która podobnie jak typ TMD-44, składała się z drewnianego kadłuba oraz drzwiczek z klockiem naciskowym. Nakładki naciskowe umocowano do górnej pokrywy co ułatwiało jej załamanie się Materiałem wybuchowym stosowanym w tego typu minach był trotyl lany (dwie kostki) lub amonit. Detonatorem pośrednim był trotyl prasowany – 200 g. Waga miny ok. 10 000 g, wymiary 320x290x160 mm, zapalnik MW-5.

TMB-2 (ТМБ-2) – radziecka przeciw gąsienicowa mina przeciwpancerna. Mina zbudowana zawiera niewielką ilość metalu (korpus jest tekturowy, płyta naciskowa szklana) i z tego powodu trudno wykrywalna przez wykrywacze saperskie. Wadą miny był niewielki nacisk konieczny do spowodowania eksplozji wynoszący ok. 11 800 g. Masa 7000 g, wysokość 133 mm; średnica 273 mm; materiał wybuchowy: amatol lub trotyl – 6 000 g; zapalnik MW-5.

PMZ-40 (ПМЗ-40) – radziecka przeciw gąsienicowa mina przeciwpancerna. Mina miała talerzowy korpus z blachy stalowej zawierający 2 800 g trotylu. Waga 11 500 g; średnica 280 mm; zapalnik naciskowym MW-5.

TM-44 (ТМ-44) – radziecka przeciw gąsienicowa mina przeciwpancerna. Mina TM-44 miała cylindryczny korpus z blachy stalowej. Wewnątrz korpusu znajdował się ładunek 5 400 g amatolu. W centralnej części pokrywy znajdował się wykręcany korek zaślepiający otwór w który wkręcany był zapalnik MW-5. Waga 7 700 g; wysokość 254 mm; średnica 140 mm.

POMZ-2 (ПОМЗ-2) – radziecka mina przeciwpiechotna o działaniu naciągowym i promieniu rażenia do ok. 10 m. Składała się z żeliwnego cylindra o średnicy 60 mm i wysokości 130 mm, który był dodatkowo ponacinany w celu łatwiejszej fragmentacji. Stosowano w niej zapalnik MUW i ładunek 75 g trotylu. W skład zestawu wchodził jeszcze drut naciągowy i 2-3 kołki w tym jeden do ustawiania miny (pozostałe do zamocowania drutów odciągowych). Minę ustawiano na uprzednio wbitym w ziemię kołku, następnie jeden koniec odciągu mocowano do zawleczki iglicy, a drugi do kołka odciągowego. W zależności od potrzeby stosowano jeden lub dwa odciągi. Zadziałanie miny następowało na skutek nadepnięcia na jeden z drutów odciągowych, co powodowało wyrwanie zawleczki z iglicy, która uderzała w spłonkę zapalającą i w efekcie detonację. Żeliwny korpus był rozrywany na setki odłamków rażąc w promieniu do 10 m. Waga całej miny wynosiła ok. 10 000 g.

PMD-6 (ПМД-6) – radziecka mina przeciwpiechotna o działaniu fugasowym (siła niszczenia opierała się na sile detonacji ładunku a nie na rażeniu odłamkami). Mina PMD-6 miała korpus drewniany, dwuczęściowy. W dolnej części korpusu umieszczona była kostka trotylu 200 g. Przy jednym końcu dolnej części korpusu znajdowała się oś części górnej, przy drugim otwór z zapalnikiem naciskowym. Nadepnięcie na minę powodowało obrót górnej części korpusu, wypchnięcie przez jej krawędź zawleczki uderzeniowego i eksplozję. Masa potrzebna do uruchomienia zapalnika była niewielka 1-6 kg, co utrudniało układanie i maskowanie (duże ryzyko eksplozji). Masa 400 g; wysokość 65 mm; szerokość 90 mm; długość 200 mm.

PMK-40 (ПМК-40) – radziecka mina przeciwpiechotna bezpośredniego działania. Była to prosta, nieduża mina z zapalnikiem naciskowym o sile nacisku rzędu kilkunastu kilogramów. Przeznaczona raczej na zranienie niż zabicie wroga, ze względu na niewielki ładunek. Korpus tekturowy; waga 90 g; wysokość 38 mm; średnica 70 mm; materiał wybuchowy – trotyl 50 g.

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript..

Źródła i ilustracje:
● Журнал боевых действий 118 сд, Центральный архив Министерства обороны Российской Федерации - ЦАМО РФ), в г. Подольск (Centralne Archiwum Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej, Podolsk)
● L. S. Styś, Rozminowanie Dolnego Śląska w latach 1945-1948, Sobótka, nr 3, 1965, s. 401-409
● T. Gander, P. Chamberlain, Small arms, artillery, and special weapons of the Third Reich, Londyn 1978
● M. Krawczyszyn, Rola Szkoły Podstawowej w Imbramowicach w integracji społecznej w latach 1945-1996, Wrocław 1997
● T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
● B. Mucha, Tajemnice Ziemi Żarowskiej, Świdnica 2019
● B. Mucha, Wojenne Tajemnice Ziemi Żarowskiej, Żarów 2020
●http://saper.isnet.ru/
● Archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha