Strona wykorzystuje pliki cookies, jeśli wyrażasz zgodę na używanie cookies, zostaną one zapisane w pamięci twojej przeglądarki. W przypadku nie wyrażenia zgody nie jesteśmy w stanie zagwarantować pełnej funkcjonalności strony!

Wystawy i nagrody przedsiębiorstw Kulmiza w latach 1861-1906

Drukuj
Utworzono: poniedziałek, 06, luty 2023

W okresie ostatnich 200 lat przemysł odcisnął bardzo silne piętno w rozwoju wielu miast oraz regionów. Cały szereg małych ośrodków zawdzięcza temu sektorowi gospodarki ogromny wzrost potencjału demograficznego i gospodarczego, zwłaszcza w okresie uprzemysławiania w XIX wieku. Powszechnie stosowany termin tzw. drugiej rewolucji przemysłowej, przypadającej właśnie na drugą połowę XIX i początki XX stulecia, to nic innego jak proces zmian gospodarczych, społecznych i kulturalnych, który został spowodowany przez gwałtowny rozwój nauki i techniki. W wielu przypadkach do przeistoczenia się małej miejscowości w prężny ośrodek przemysłowy potrzebny był odpowiedni impuls w postaci występujących lokalnie kopalin oraz osoby będącej energicznym działaczem i inwestorem stawiającym na innowacje techniczne. Tak było właśnie w przypadku Żarowa, gdzie surowiec mineralny w postaci kaolinu ze złożami w pobliżu Gołaszyc, Kalna, Mrowin i Żarowa, miał decydujący wpływ na powstanie Fabryki Cegieł Szamotowych C.Kulmiz (Chamottenfabrik Saarau, C.Kulmiz). Wydobycie kaolinu na obrzeżach Żarowa rozpoczęto już w 1843 roku. Rok wcześniej powstała żarowska cegielnia, produkująca metodami tradycyjnymi piecowe kafle, cegły, dachówki i inne materiały budowlane. Po opracowaniu nowych metod przygotowania surowca i zmechanizowaniu wytwórczości, w 1850 roku ruszyła produkcja na skalę przemysłową nowego zakładu, któremu nadano nazwę Żarowska Fabryka Szamotowa C.Kulmiz. Wkrótce potem zbudowane zostały dwie fabryki filialne. Jedna z nich powstała w 1889 roku w czeskim Halbstadt, druga w 1899 roku w bawarskim Marktredwitz. Obie zaopatrywane były w surowiec wydobywany i sprowadzany z Żarowa.

W 1896 roku przedsiębiorstwo przekształcono w spółkę z o.o. i nadano nazwę Zjednoczona Fabryka Szamotu, dawniej C.Kulmiz Sp. z o.o. (Vereinigte Chamottenfabrik vormals C.Kulmiz GmbH). Pod tą nazwą zakłady funkcjonowały do 1932 roku, kiedy to samodzielna spółka na skutek trudności finansowych przejęta została przez berlińskie konsorcjum Didier Werke A.G. Odkrycie pokładów pirytu zlokalizowanych przy drodze do Łażan, było głównym powodem, dla którego w 1858 roku Carl von Kulmiz wybudował w Ida und Marienhutte obok Żarowa Fabrykę Chemiczną „Silesia”. Warto dodać, że była to wówczas pierwsza tego typu fabryka na Śląsku, która przez swoje pierwsze cztery lata istnienia produkowała jedynie kwas siarkowy w oparciu o złoża lokalne, a następnie surowiec przywożony tutaj koleją z Westfalii oraz Węgier. Tylko w 1872 roku zakłady Silesia Verein Chemischer Fabriken A.G. wyprodukowały, aż 15 000 ton kwasu siarkowego oraz ogromną ilość koncentratu kwasu siarkowego (7 ton dziennie). Od 1862 roku fabryka przekształcona w spółkę akcyjną, produkowała również inne chemikalia tj. sól glauberską, wapno chlorowane, ług żrący, sodę krystaliczną, kwas azotowy i superfosfat.

O założycielu żarowskiego przemysłu i jego dynamicznie rozwijających się na przełomie XIX i XX wieku przedsiębiorstwach napisano już wiele. Do całości zagadnienia warto dodać fakt, który nie był ujmowany w dotychczasowych opracowaniach. Mianowicie żarowskie zakłady, należące do Carla von Kulmiza prezentowały swój dorobek na trzech kolejnych Wystawach Światowych w Londynie (1862), Paryżu (1867) i Wiedniu (1873), otrzymując nagrody w postaci medali przyznanych przez organizatorów. Nazwa Żarowa, tutejszy przemysł oraz nazwisko jego twórcy rozsławiane były również na innych wielkich ekspozycjach, które odbyły się w Szczecinie (1865) – medal, Legnicy (1880) – medal, Wrocławiu (1881) – złoty medal, Wiedniu (1890) – medal i dyplom, Lubece (1895) – złoty medal, Norymberdze (1906) – złoty medal. Dodatkowo w 1861 roku żarowska „Szamotownia” otrzymała państwowy medal za „zasługi dla rozwoju przemysłu”.

 

 

 

 Rachunek wystawiony przez Silesia Verein Chemischer Fabriken A.G. z 1890 roku oraz zawarte na nim wizerunki medali z wystawy w Szczecinie (1865), Paryżu (1867), Wiedniu (1873), Wrocławiu (1881), zbiory Żarowskiej Izby Historycznej

 

Rachunek wystawiony przez Vereinigte Chamottenfabrik (vormals C. Kulmiz) Markt-Redwitz z 1913 roku oraz zawarte na nim wizerunki medali z wystaw w Szczecinie (1865), Legnicy (1880), Wrocławiu (1881), Wiedniu (1890), Lubece (1895), Norymberdze (1906) oraz medalu państwowego (1861), archiwum autora 

 

Szczególnie wyjątkowa i owocna dla żarowskich przedsiębiorstw Kulmiza była Wystawa Światowa we Wiedniu, która odbyła się w 1873 roku (23 lata po założeniu „Szamotowni”, 15 lat po założeniu „Silesii” i niespełna rok od przekształceniu jej w Zrzeszenie Fabryk Chemicznych Silesia S.A. „Silesia Verein Chemischen Fabriken A.G.”). Była to piąta wystawa światowa i pierwsza w państwie niemieckojęzycznym. Jak informuje oficjalny katalog wystawy wiedeńskiej wydany w Cesarstwie Niemieckim, udział w wydarzeniu wzięli: w Grupie III, 1. Sekcja – Produkty chemiczne dla celów technicznych: Silesia, Verein chemischer Fabriken, Actiengesellschaft, vorm. Chemische Fabrik Silesia, C. Kulmiz, Saarau, Schlesien. Produkty – Natronsalze (sól sodowa), Säuren (kwasy), Chlorkalk (wapno chlorowane), Schwefel (siarka), Vitriole (dawna nazwa stężonego kwasu siarkowego), künstlicher Braunstein (sztuczny tlenek manganu), Eisenfarben (farby do żelaza), Superphosphat (superfosfat – nawóz fosforowy), w Grupie IX, 1. Sekcja – Produkty z kamienia i cementu: Kulmiz, C. Ida- u. Marienhütte (Inh. Geh. Commerzienrath v. Kulmiz und Dr. phil. Paul v. Kulmiz), Saarau, Schlesien. Produkty – Gasretorten (piece gazowe poziomo-retortowe), Chamottenwaren (artykuły szamotowe), Thonrohre (rury gliniane/ceglane), feuerfester Thon und Thonschiefer (ognioodporne gliny i łupki), w Grupie XVIII, 1. Sekcja – Budownictwo: Kulmiz, C. Ida- u. Marienhütte (Inh. Geh. Commerzienrath v. Kulmiz und Dr. phil. Paul v. Kulmiz), Saarau, Schlesien. Produkty: Granitpodest und Säule (podest/cokół granitowy i kolumna/filar) aus Granit (oraz granit). Na wspomnianej wystawie żarowskie przedsiębiorstwa (Silesia i Szamotownia) otrzymały w nagrodę po jednym medalu „za postęp” (Dem Forschritte).

O nagrodzie w postaci medali „Dem Forschritte”, informują dwa rachunki datowane odpowiednio na lata 1890 i 1913. Pierwszy z nich wystawiony został na firmowym niezwykle bogatym druku Silesia Verein Chemischer Fabriken A.G. Szata graficzna oprócz asortymentu wytwarzanych przez fabrykę produktów chemicznych, przedstawia także ilustracje medali – nagród za wystawy w Szczecinie (1865), Paryżu (1867), Wiedniu (1873) i Wrocławiu (1881). Z kolei na rok 1913, datowany jest rachunek filialnej względem Vereinigte Chamottenfabrik vormals C.Kulmiz GmbH, fabryki szamotowej w bawarskim Marktredwitz. Również tutaj bogata grafika ilustruje szereg medali nadanych za wystawy w Londynie (1862), Szczecinie (1865), Paryżu (1867), Wiedniu (1873), Legnicy (1880), Wrocławiu (1881), Wiedniu (1890), Lubece (1895) i Norymberdze (1906).

 

 Państwowy złoty medal "Za zasługi dla rozwoju przemysłu", średnica 42 mm, waga 56 g, 1861 rok

 

Światowa Wystawa w Londynie, 1862 rok. Medal: średnica 76 mm, waga 213 g

 

Jak informują źródła, kilka lat po międzynarodowej wystawie paryskiej, Anglia w 1862 roku, zorganizowała drugą wystawę międzynarodową, która odbyła się w Londynie. Wystawa ta projektowana początkowo na rok 1861, została odłożona do roku następnego z powodu wojny włoskiej. Jej organizacją, podobnie jak wystawy londyńskiej z 1851 roku, zajęło się "Towarzystwo Sztuki" w Londynie. Między 1 maja a 1 października, wystawiało się ogółem 29 800 firm, z których 8150 przypadało na Anglię i 5520 na Francję. Wystawę zwiedziło ogółem 6 211 000 osób. Powierzchnia ogólna ekspozycji wynosiła 186 000 m², a teren zabudowany 125 000 m2. Wystawa przyniosła 10 450 000 franków szwajcarskich dochodu, przy 11 470 000 franków szwajcarskich rozchodu.

 

Medal Wystawy Handlu i Przemysłu w Szczecinie, średnica 47,5 mm, waga 51,35 g, 1865 rok

 

 

 

Światowa Wystawa w Paryżu, 1867 rok. Medal: średnica 50 mm, waga 61,48 g

   

Po udanej wystawie paryskiej z 1855 roku we Francji można było zauważyć ogólne dążenie do organizacji kolejnych wystaw międzynarodowych. Co więcej, wystawy paryskie stały się periodyczne, w odstępach co 11 lat. Urządzenie wystawy w 1867 roku zarządzone zostało dekretami z dnia 22 czerwca 1863 roku i z dnia 1 lutego 1865 roku. Wystawa ta, jak w ogóle prawie wszystkie inne wystawy francuskie, w przeciwieństwie do wystaw angielskich, była organizowana i kierowana przez państwo, które udzieliło na ten cel subwencji w wysokości 8 000 000 franków szwajcarskich, Paryż przeznaczył również 8 000 000 milionów, oraz 8 000 000 franków szwajcarskich pożyczki. Cesarska Komisja wystawowa, najpierw z księciem Napoleonem, a później z ministrem handlu, jako prezesem Komisji na czele, pełniła ogólny nadzór nad kierownictwem wystawy. Przyjęcie eksponatów uskuteczniła tzw. komisja klas, wyznaczona przez komisję cesarską. Oprócz tego utworzono komisje departamentalne na wzór komisji departamentalnych poprzednich wystaw paryskich. Eksponaty podzielono na 10 grup i 99 klas. Tereny wystawy zajmowały powierzchnię 687 000 m 2, z których na dział Francji przypadało 158 000 m2. Teren zabudowany ekspozycji wynosił 166 000 m2. Na wystawie były reprezentowane wszystkie kolonie francuskie, oraz nowo utworzone działy naukowy i socjologiczny. Urządzono także specjalną wystawę Kanału Sueskiego. Komisja, złożona z 627 członków, z których 318 przypadało na Francuzów, przyznała 19 395 nagród na 33014 ogólnej liczby wystawców. Wystawę zwiedziło ogółem 11 000 000 osób tj. przeszło 2 razy tyle, co wystawę z 1855 roku. Wśród zwiedzających było 57 monarchów i książąt krwi, jak cesarz Rosji, król pruski, cesarz austriacki, sułtan turecki, król belgijski, król portugalski, król szwedzki i in. Podczas wystawy Paryż urządził wielką ilość uroczystości i międzynarodowych zjazdów i konferencji. Całkowity dochód z wystawy wyniósł 26 257 000 franków szwajcarskich, podczas gdy wydatki zamknięto sumą 23 440 000 franków. Czysty zysk, przedstawiał więc kwotę 2 817 000 franków szwajcarskich.

 

 

 

 

Światowa Wystawa we Wiedniu, 1873 rok. Medal "Za postęp": średnica 70 mm, waga 140,60 g

 

Organizatorem wystawy z 1873 we Wiedniu, był rząd austriacki, a kierownictwo spoczywało w rękach komisji cesarskiej, z arcyksięciem Rainerem jako prezesem na jej czele. Komisja cesarska składała się z ok. 200 osób, podzielonych na 20 sekcji. Oprócz tego w poszczególnych częściach Austro-Węgier istniały liczne komitety i komisje fachowe oraz terytorialne. Na miejsce wystawy wybrano wiedeński Prater, dawny cesarski teren łowiecki, który cesarz Józef II podarował ludności wiedeńskiej jako teren rekreacyjny w 1766 roku. Obszar ten miał łączną powierzchnię około 233 ha, z czego 16 ha zostało zabudowanych. Był około pięć razy większy od „Pól Marsowych” w Paryżu, gdzie odbywała się poprzednia Wystawa Światowa. Otwarcie wystawy nastąpiło w dniu 1 maja. Wówczas to Cesarz Franciszek Józef I powiedział: „Z żywą satysfakcją obserwuję ukończenie przedsięwzięcia, którego wagę i znaczenie w pełni doceniam. Moje zaufanie do patriotyzmu i sprawności moich narodów, do sympatii i wsparcia zaprzyjaźnionych narodów towarzyszyło rozwojowi tego wielkiego dzieła. Moja cesarska życzliwość i wdzięczne uznanie są przeznaczone na jego ukończenie. Niniejszym ogłaszam wystawę światową za otwartą”. Ekspozycja, nie była jednak gotowa na czas, a niektóre prace budowlane i organizacyjne ukończono dopiero 1 lipca. Wydarzenie trwało do 1 listopada. Większość eksponatów mieściła się w olbrzymim gmachu o długości 907 m długości i szerokości 207 m, z tzw. „Rotundą” pośrodku. W tamtym czasie była to zdecydowanie największa budowla – kopuła na świecie (średnica 108 m). Rotunda przewyższyła Panteon w Rzymie zbudowany w latach 118-125 n.e. (średnica 43,4 m). Prześcignęła ją dopiero w 1957 roku hala wystawowa w Belgradzie (średnica 109 m). Stalowa konstrukcja Rotundy, została częściowo pokryta drewnem i tynkiem. Wysokość kopuły wynosiła 84 m. Dach w kształcie ściętego stożka, szczególnie rzucający się w oczy ze względu na promieniowe krokwie i koncentryczne pierścienie, spoczywał na 32 żelaznych kolumnach, górne zakończenie tworzyły dwie piętrowe latarnie umieszczone jedna na drugiej. Dolna służyła jako galeria widokowa, a górna niosła pozłacaną, wysadzaną kamieniami replikę cesarskiej korony, wysoką na cztery metry. Okrągły budynek składał się z czterech galerii. Portal główny miał formę łuku triumfalnego i był ozdobiony półkolumnami oraz przedstawieniami figuralnymi. Pod szczytem znajdowało się motto cesarza Franciszka Józefa „Viribus Unitis” (Zjednoczonymi siłami). Wnętrze budowli miało powierzchnię około 8000 m² i służyło jako centralne miejsce spotkań zwiedzających i oficjalnych wydarzeń podczas wystawy. Mieściły się tutaj także wystawy austriackie i niemieckie. Rotundę wzniesiono na podstawie planów szkockiego architekta JohnaScotta Russella z późniejszymi modyfikacjami wniesionymi przez Carla von Hasenauera, przy współpracy z Johannem Casparem Harkotem V.

 

 

 

 Oficjalny katalog wiedeńskiej wystawy wydany w Cesarstwie Niemieckim. Zawarto w nim podstawowe informacje dotyczące żarowskich przedsiębiorstw Kulmiza, które brały udział w ekspozycji

 

Osobne hale wybudowano jedynie dla maszyn i narzędzi, rolnictwa oraz sztuki (ponad 194 budowle w tym główna hala maszyn o długości 800 m i powierzchni 40 000 m²). Tereny wystawiennicze były otwarte przez cały dzień od 9:00 do 19:00, a od 26 czerwca nawet do 22:00. Opłata za wejście wynosiła 50 krajcarów w niedziele i święta, a 1 floren w resztę dni. Teren zajęty pod ekspozycję wynosił 1 834 000 m², z czego 162 000 m² zabudowano gmachami. Wystawiało się około 42 000 firm (w 26 grupach/kategoriach i 174 sekcjach) z ponad 35 krajów, w tym: Austria – 9104 wystawców, Niemcy – 7793 wystawców, Francja – 5312 wystawców, Włochy – 3724 wystawców, Węgry – 3018 wystawców, Turcja – 2180 wystawców, Hiszpania – 2139 wystawców, Wielka Brytania – 1828 wystawców, Rosja – 1353 wystawców, Rumunia – 1243 wystawców, Szwecja i Norwegia – 1007 wystawców. Jury międzynarodowe składało się z przedstawicieli poszczególnych państw, w stosunku 1 na 100 wystawców i dzieliło się na jury sekcji, jury grup, radę prezesów i wiceprezesów oraz sprawozdawców jury grup (łącznie 956 osób). Nagrodzono 430 firm spośród wszystkich uczestniczących krajów w dziedzinie sztuki i przemysłu. Ogółem przyznano 25 572 medali: 8687 medali „za zasługi”, 2929 medali „za postęp”, 2162 medali „dla pracowników”, 977 medali „za sztukę”, 310 za „dobry gust”, 10166 dyplomów uznania i 441 dyplomów honorowych. 6158 z nich trafiło do austriackich wystawców. Projekty wspomnianych medali powstały w wyniku współpracy nadwornego cesarskiego medaliera Josefa Tautenhayna z rzeźbiarzami Josefem Cesarem i Rudolfem Weyrem oraz nadwornym medalierem z Wirtembergii Karlem Schwenzerem. Wystawa przyniosła zaledwie 4 256 349 guldenami dochodów z biletów wstępu i wynajmu miejsc, przy wydatkach w wysokości w wysokości 19 123 270 guldenów dochodu. Deficyt w wysokości 14 866 921 guldenów, poniósł skarb państwa. Oczekiwano 20 milionów odwiedzających, ale wystawę odwiedziło tylko 7,25 miliona osób (w dniu ostatnim 139 037). Wystawa wywarła trwały wpływ na proces urbanizacji Wiednia z przebudową sieci kolejowej i komunikacyjnej oraz regulacją Dunaju.

 

Medal Pierwszej Dolnośląskiej Wystawy Rzemiosła w Legnicy, średnica 45 mm, waga 60,5 g, 1880 rok

 

 

Medal Śląskiej Wystawy Rzemiosła i Przemysłu we Wrocławiu, średnica 116 mm, waga 109,48 g, 1881 rok

 

 

Medal Powszechnej Wystawy Rolnictwa i Leśnictwa we Wiedniu, wymiary 66,82x82,09 mm, waga 98,53 g, 1890 rok

 

Medal Północno-Niemieckiej Wystawy Handlu i Przemysłu w Lubece, średnica 50,5 mm, waga 40 g, 1895 rok

 

Medal Trzeciej Bawarskiej Wystawy Przemysłu, Handlu i Sztuki w Norymberdze, średnica 55,9 mm, waga 79,4 g, 1906 rok

 

 

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript..

 

Źródła:
● Wiener Weltausslelung. Amtlichet Katalog der Austellung des Deutschen Reiches, Berlin 1873
● Stettiner Chamottefabrik Aktiengesellschaft vormals Didier: 50 Jahre Aktiengesellschaft 1872-1922, Berlin 1922
● K. Ołdziejewski, Wystawy powszechne ich historia, organizacja położenie prawne i wartość społeczno-gospodarcza, Poznań 1928
● J. Pemsel, Die Wiener Weltausstellung von 1873, Köln 1989
● Z. Malicki, Przemysł w Żarowie do zakończenia II wojny światowej, Rocznik Świdnicki, t.38, Świdnica 2011, s. 84-97
● W. Kos, R. Gleis, Experiment Metropole – 1873: Wien und die Weltausstellung, Wien 2014
● https://www.dorotheum.com/
● Zbiory Żarowskiej Izby Historycznej
● Archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha

© 2022 Żarowska Izba Historyczna

Friday the 29th. By BlueHost Review and Affiliate Marketing.