Francuski dąb i mogiła żołnierzy napoleońskich w Mrowinach

W 1812 roku Napoleon Bonaparte rozpoczął wojnę z Rosją, jedynym niepokonanym jeszcze przeciwnikiem na kontynencie. Miał do dyspozycji liczącą blisko 600 000 żołnierzy "Wielką Armię", wyposażoną w 1300 dział. Dnia 24 czerwca 1812 roku wojska Napoleona wkroczyły na terytorium Imperium Rosyjskiego. Przeciwnik dysponując armią o połowę mniejszą, nie chciał stoczyć decydującej bitwy, w obawie przed klęską. Dowódca rosyjskiej armii, generał Michał Kutuzow stosował metodę ciągłego wycofywania się w głąb kraju. W ten sposób Napoleon bez walki dotarł w okolice Moskwy. Dopiero tam car Aleksander I w obawie przed utratą swej stolicy wymógł na Kutuzowie stoczenie bitwy z Francuzami. Miała ona miejsce koło wsi Borodino w dniach 5-7 września 1812 roku. Starcie było zacięte i krwawe. Zginęło w nim około 40 000 – 58 000 Rosjan i około 35 000 – 40 000 żołnierzy Napoleona, niemniej bitwa była nierozstrzygnięta. Po niej generał Kutuzow wycofał się dalej na wschód, przez co 14 września 1812 roku Francuzi mogli zająć Moskwę. Następnego dnia w mieście wybuchł pożar (do dziś nie wiadomo, która ze stron przyczyniła się do niego). W zniszczonej w dużym stopniu Moskwie, Napoleon nie miał zamiaru spędzać zbliżającej się zimy i dał hasło do odwrotu.

Marsz "Wielkiej Armii" przez bezkresne przestrzenie, wśród ostrych mrozów, bez kwater, w niedostatku żywności i przy nieustannej wojnie podjazdowej prowadzonej przez partyzantów i oddziały kozackie, zmienił się z wolna w koszmar. Ubytek wielu żołnierzy obniżał wolę walki (nikło morale) w słabnących oddziałach, a rozkład dyscypliny sprawiał, że znaczna część wojska stawała się bezładną masą maruderów. Jednostki odwodowe również poddawały się rozprzężeniu, tracąc walory bojowe. 18 października marszałek Joachim Murat (siły liczące 25 000) walczył z generałem Levinem Augustem von Bennigsenem. Straty: 2 000 zabitych, 1 500 wziętych do niewoli żołnierzy, utrata 38 dział. 19 października czoło kolumny osiągnęło Watutinkę, a ostatnie oddziały opuściły Moskwę. Wyruszyło 108 000 żołnierzy i 569 dział. 24 października 1812 roku rozegrała się bitwa pod Małojarosławcem, decydująca dla odwrotu. Straty rosyjskie – 8 000, Wielkiej Armii – 6 000 żołnierzy. Mimo zdobycia miasta przez Francuzów (po ośmiokrotnych atakach) Napoleon skierował Wielką Armię na trakt smoleński, zamiast w kierunku nieogołoconych terenów południowych. Kolejne stoczone bitwy w czasie odwrotu to: 31 października – bitwa pod Czaśnikami, 3 listopada – bitwa pod Wiaźmą, 6 listopada – bitwa pod Dorohobużem. 9 listopada, Wielka Armia dotarła do Smoleńska, gdzie znajdowały się jej magazyny. 10 listopada, stoczona została bitwa pod Smolanami. 16 listopada korpus marszałka Neya opuścił Smoleńsk. W dwa dni później miała miejsce bitwa pod Krasnym. 21 listopada resztki korpusu marszałka Neya (1200 ludzi) dotarły do Orszy. Pomimo tego Napoleon wyrwał się z matni. Ostatnie ciężkie straty Francuzi i ich sojusznicy ponieśli podczas przeprawy przez rzekę Berezynę na Białorusi (30 000 – 40 000). W tej ostatniej wielkiej bitwie szczególnie odznaczyły się, ale też największe straty poniosły, oddziały polskie. Nad Niemen wróciło tylko nieco ponad 10 000 skrajnie wyczerpanych żołnierzy. Napoleon opuścił 5 grudnia w Smorgoniach resztki swej "Wielkiej Armii" i śpiesznie wrócił do Francji, gdzie dojrzewał kolejny spisek przeciw jego panowaniu. W obliczu klęsk Napoleona, w sierpniu 1813 roku sformowana została VI koalicja (Rosja, Prusy, Austria, Szwecja, Wielka Brytania) w celu ostatecznego rozgromienia wojsk cesarza Francuzów.

Odwrót "Wielkiej Armii" Napoleona z Rosji, zima 1812 roku

Z odwrotem "Wielkiej Armii" Napoleona Bonapartego z Rosji, związana jest opowieść o grupie francuskich żołnierzy, którzy w drodze do swojej ojczyzny, dotrzeć mieli do dzisiejszych Mrowin (wówczas Conradswaldau), gdzie nieokreślona ich liczba zmarła i została pochowana. W publikacji Gmina Żarów. Monografia historyczna, autorstwa Tomasza Ciesielskiego czytamy ... Pałacowi towarzyszy niewielki park o charakterze naturalistycznym. Porastają go liczne gatunki drzew, część pochodzenia obcego, aklimatyzowane. Od strony zachodniej jako element kompozycyjny wykorzystano istniejący już tam zapewne wcześniej staw, przedzielony kamiennym mostem na dwa baseny. Na skraju parku przy drodze do Weseliny stał krzyż poświęcony poległym w 1813 r. w okolicy Mrowin żołnierzom francuskim (brak wskazania źródła informacji o wspomnianym krzyżu). Z kolei Zbigniew Malicki i Marek Wąsowski, w opracowaniu pt. Wspomnienia o naszym Żarowie, przytaczają relacje Alfreda Keila – byłego mieszkańca Mrowin, który podaje ... Często na pagórku przy "francuskim dębie" ksiądz odprawiał tzw. leśne msze. Opowiadano, że pochowano tam w 1813 roku grupę żołnierzy Napoleona, powracających z wojny w Rosji, a zmarłych w Mrowinach. Na miejscu pochówku posadzono dąb, który po ponad stu latach był bardzo okazały. Na mapie Topographische Karte (Messtischblatt) 5065 (alt. 2952) Ingramsdorf (1:25 000) z 1937 roku, oznaczone zostały dwa samotnie stojące, widoczne z daleka drzewa – dęby ? (Hervorragender Baum), opisane wówczas jako pomniki przyrody (N.D. = Naturdenkmal). Jedno z tych drzew lokalizowano na północny-zachód od pałacu między parkiem a zabudowaniami wchodzącymi w skład folwarku (ob. ul. Leśna), drugie przy drodze prowadzącej na wzniesienie Tempel-Berg (241,2 m n.p.m.).

Fragment mapy Topographische Karte (Messtischblatt) 5065 (alt. 2952) Ingramsdorf (1:25 000) 1937. Strzałkami oznaczone dwa drzewa - pomniki przyrody (N.D. = Naturdenkmal), archiwum autora

Trudno obecnie utożsamiać drzewa oznakowane ponad 80 lat temu z tzw. francuskim dębem, a jeszcze trudniej z drzewami istniejącymi obecnie. Studium historyczno-stylistyczne założenia pałacowo-ogrodowego w Mrowinach nie wspomina bowiem o tzw. francuskim dębie oraz krzyżu poświęconym żołnierzom napoleońskim. Jak pisze Krzysztof Eysymontt ... Właściwy park znajduje się po północnej stronie pałacu na miejscu dawnego ogrodu barokowego, którego pozostałością jest ogrodzenie kamiennym murem o wysokości około dwumetrowej i miąższości około 60 cm. Mur ten zachował się na ogół w całej swej wysokości z uszkodzonym w wielu miejscach pokryciem kamiennymi płytami. W wewnątrz tego ogrodzenia rośnie niewiele drzew z których najstarsze to lipa i dąb, a wiek ich można ocenić na ok. 150 lat. Do najstarszych drzew zaliczyć również należy dwupniowy cis. Wszystkie drzewa grupują się na obrzeżu wielkiej polany zajmujący teren dawnego ogrodu. Również stare dęby rosną nad potokiem, płynącym z zachodu na wschód pomiędzy potokiem, a dawnym ogrodem. Wzdłuż tego potoku, we wschodniej stronie założenia, uformowana jest droga na wyraźnym nasypie między potokiem, a niżej położonymi łąkami. Droga ta obsadzona jest nieregularnie lipami i dębami. Wiek dwóch najstarszych lip, tworzących zamknięcie drogi po wschodniej jej stronie, można określić na około 200 lat a wiek najmłodszych na około 70 lat. Pozostały również szczątki obsadzenia drogi poprzecznej do opisywanej, alei /wiodącej na folwark/ w postaci trzech lip znacznych wymiarów. Po północnej stronie alei i strumienia, wewnątrz ogrodzenia nowym już murem kamiennym z ceglanymi bramkami, znajduje się teren niewielkiego parku założonego na miejscu dawnego ogrodu użytkowego. Rośnie tu kilka drzew z których wyróżnia się dąb błotny.

Jeden z dębów rosnących między dawnym założeniem parkowym a zabudowaniami folwarku, fot. B.Mucha

Warto wspomnieć jeszcze, że latem 1813 roku w okolicy Mrowin i Żarowa kwaterowały przez krótki czas wojska koalicji antynapoleońskiej. 14 sierpnia 1813 roku pruski I korpusu armijny generała Johanna Davida Ludwiga von Yorcka wyszedł z dotychczasowego obozu znajdującego się na północ od Sobótki i przemieścił się na biwak w rejon dzisiejszych miejscowości Klecin i Krasków. Awangarda korpusu przez Domanice, Pożarzysko i Mrowiny dotarła do Żarowa. W pobliże tej wsi pozostałe 40 000 siły dotarły w 3 kolumnach – 1 kolumna: 2. brygada ks. Karla von Mecklenburg przez Czerńczyce, Kamionną, Milin, Borzygniew, Dzikową dotarła w rejon Imbramowic i Marcinowiczek, – 2 kolumna: 7. brygada von Horn, 8. brygada von Hünerbein, kawaleria pułkownika Inrgaßa przez Maniów Wielki, Domanice, Pożarzysko, Mrowiny dotarła do Żarowa, – 3 kolumna: 1. brygada von Steinmetz, artyleria oraz rezerwy przez Chwałów, Gole Świdnicką, Krasków, Gołaszyce dotarły do Bożanowa. Po prawej stronie obozu były Łażany, na lewo Piotrowice. Kawaleria oraz rezerwy stanęły między Żarowem a Mrowinami, artyleria pomiędzy Żarowem a Piotrowicami. Generał Johann David Ludwig von Yorck stanął kwaterą w pałacu w Mrowinach. Na prawym skrzydle rozlokowana została 2. brygada ks. Karla von Mecklenburg w Zastrużu i Mielęcinie, 8. brygada von Hünerbein w Przyłęgowie, 7. brygada von Horn w Łażanach i Mikoszowej, 1. brygada von Steinmetz w Pastuchowie, przeprawa na Strzegomce w Krukowie zajęta została przez 2 kompanie strzelców.

Pruski generał Johann David Ludwig von Yorck - dowódca I korpusu armijnego (Armia "Śląska") koalicji antynapoleońskiej. W połowie sierpnia 1813 roku kwaterował w pałacu w Mrowinach, archiwum autora

16 sierpnia jeszcze przed upływem zawieszenia broni (podpisane na początku czerwca w Pielaszkowicach) korpus generała von Yorcka wymaszerował spod Żarowa. Pierwsza kolumna – 2. i 7. brygada oraz kawaleria maszerowała po prawej stronie Łażan i Przyłęgowa, przez Mikoszową, Jaroszów, Bartoszówek i Goczałków Górny dalej do Jawora. Druga kolumna – 8. i 1. brygada oraz artyleria przemieszczała się po lewej strony drogi Łażany i Przyłęgów do Strzegomia, a potem do Bolkowa. 19 sierpnia wojska rosyjsko-pruskie zaatakowały napoleońskie oddziały osłonowe rozłożone nad Bobrem.

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

Źródła i ilustracje:
• Topographische Karte (Messtischblatt) 5065 (alt. 2952) Ingramsdorf (1:25 000) 1937
• K. Eysymontt, Studium historyczno-stylistyczne założenia pałacowo-ogrodowego w Mrowinach, PKZ Wrocław 1988
• R. Bielecki, Berezyna 1812, Warszawa 1990
• T. Ciesielski, Gmina Żarów. Monografia historyczna, Żarów 1993
• R. Bielecki, Encyklopedia wojen napoleońskich, Warszawa 2002
• Z. Malicki, M. Wąsowski, Wspomnienia o naszym Żarowie, Żarów 2002
• R. Bielecki, Wielka Armia Napoleona, Warszawa 2004
• A. Olejniczak, Wielka Armia na Dolnym Śląsku w 1813 roku, Oświęcim 2014
• R. Kowalczyk, Odwrót Wielkiej Armii Napoleona z Rosji w 1812 roku, Łódź 2016
• B. Mucha, Tajemnice Ziemi Żarowskiej, Świdnica 2019

Opracowanie
Bogdan Mucha