Kapliczki gminy Żarów i okolic

Kapliczka jest niewielką budowlą kultową, wznoszoną przy drogach lub rozdrożach w celach wotywnych, dziękczynnych, obrzędowych lub innych. Jej najprostszą formą jest drewniana skrzynka z obrazem lub rzeźbą (świątkiem Jezusa, Matki Bożej lub postać świętego) zawieszona na drzewie lub słupie, rozbudowaną natomiast, niewielka czworoboczna forma architektoniczna drewniana lub murowana. Geneza tych obiektów sięga odległych czasów i pozostaje nierozstrzygnięta. Jedni wskazują na pochodzenie grecko-rzymskie tłumacząc, że kapliczki znajdowały się wówczas przy niemal każdym skrzyżowaniu oraz w domach. Inna wersja mówi, że nazwa „kapliczka” wywodzi się od łacińskiego wyrazu cappa co znaczy płaszcz, dla upamiętnienia płaszcza św. Marcina, który przechowywany był w specjalnym budynku kultowym, zwanym „kaplicą”.

O kapliczkach jako miejscach kultu miał wspominać też w 2 połowie IV wieku św. Ambroży – biskup Mediolanu. Inna wersja wywodzi kapliczki od pogańskich słupów kultowych, na których stawiano naczynia z prochami zmarłych (…) jeśli kto umierał, to czynili nad nim tryznę, a potem czynili stos wielki i wkładali na ten stos umarłego i spalali, a potem, zebrawszy kości, wkładali je w małe naczynie i stawiali na słupie przy drogach, jak czynią Wiatycze i dziś.   

W okresie późniejszym, kapliczki stały się nieodłącznym elementem wiejskiego krajobrazu. Miejsca, w których je ustawiano było wcześniej starannie wybierane. Zazwyczaj były to widoczne z daleka pagórki, skrzyżowania dróg, granice miejscowości, pobliże świątyń, ale również miejsca objawień religijnych lub inne miejsca ważnych dla lokalnej społeczności wydarzeń. Kapliczki w swoim założeniu miały służyć ludziom i ochraniać ich przed złymi mocami. Z różnych opowieści wynika, że stawiano je często w tzw. „złych miejscach” gdzie straszyło, dzwoniło łańcuchami, wyło i kusiło do złego. Niski koszt budowy sprawiał, że pojawiało się wielu prywatnych fundatorów i darczyńców. Często wystawianie kapliczki było sprawa wspólna, w którą zaangażowana była cała wieś. 

Niektóre z fundowanych kapliczek wyglądem przypominają zminiaturyzowane kościółki inne mają formę murowanego okazałego słupa. W ich wnętrzu (kapliczki w formie niewielkiej czworobocznej budowli) lub wnęce (kapliczki słupowe) zawieszano krucyfiks lub ustawiano religijne figury. Najczęściej występującymi w kapliczkach rzeźbami są figury: Matki Bożej Bolesnej, Matki Bożej Niepokalanej, Matki Bożej Nieustającej Pomocy oraz Jezusa Frasobliwego. Do najpopularniejszych świętych mających swoje kapliczki należą św. Jan Nepomucen, św. Florian, św. Rozalia i św. Mikołaj. Wyobrażenia Świętych z kapliczek miały pomagać w konkretnych sprawach. I tak kapliczki z figurą św. Jana Nepomucena ludzie stawiali w pobliżu rzek wierząc, że święty ochroni ich  przed powodzią. Postać św. Floriana miała chronić przed pożarem, a św. Rozalia przed chorobami zakaźnymi. Z tego względu kapliczki często stawiano w miejscu wygaśnięcia pożaru i na granicy wód powodziowych. Odrębną grupę stanowią tzw. kapliczki pojednania/pokutne, które wyrokiem sądu fundował zabójca w ramach zadośćuczynienia za popełnioną zbrodnię.

Najstarsze z zachowanych kapliczek pamiętają czasy średniowiecza, a największy rozkwit ich fundowania przypada na XVIII i XIX wiek. Sporą grupę stanowią obiekty XX wieczne. Tradycja wznoszenia tych małych budowli sakralnych przetrwała do dnia dzisiejszego. Starsze kapliczki są nie tylko wyrazem ludowej pobożności i zabytkiem architektury, lecz także skarbnicą wiedzy o dawnych czasach, obyczajach i ludziach. W granicach gminy Żarów stoi 11 kapliczek – 3 słupowe oraz 8 czworobocznych niewielkich kapliczek murowanych. Obiekty te znajdują się w Bożanowie (1), Bukowie i jego okolicy (6, w tym 3 słupowe), Kalnie (1), Krukowie (1), Mielęcinie (1) i Wierzbnej (1). 

Barokowa kapliczka w Bożanowie wybudowana została na początku XVIII wieku z inicjatywy opata krzeszowskiego Dominika Geyera. Budowla wyposażona była w wieżyczkę  z zawieszonym dzwonem. Jej wyburzenie datowane jest na koniec lat 80-tych XIX wieku, kiedy to powstała nowa droga łącząca Świdnicę z Żarowem. Na początku XX wieku w miejscowości wybudowana została nowa kapliczka. Zachowana do dziś murowana z czerwonej cegły budowla utrzymana jest w stylu neogotyckim. Obiekt jest wolnostojący,  jednokondygnacyjny z czworoboczną sygnaturką w konstrukcji drewnianej. Umieszczony  osiowo otwór drzwiowy kapliczki zwieńczony jest ostrołukiem. Budowlę przykrywa dwuspadowy dach ceramiczny. Dach wieżyczki z iglicą pokryty jest blachą.

W Bukowie i jego okolicy znajduje się 6 przydrożnych kapliczek, z czego 4 większe wykorzystywane są jako ołtarze w czasie Uroczystości Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej.

1. (u góry po lewej) powstała pod koniec XIX w. Słupowa (forma prostopadłościanu), murowana z resztkami tynku. W dolnej partii wykonana z łupka, nadmurowana cegłą. Jej trzon zwieńczony jest trójkątnymi szczytami i nakryty dwuspadowym daszkiem. Kapliczka znajduje się za cmentarzem, przy drodze do Dzikowej

2. (u góry po prawej) powstała pod koniec XIX w. Jest jednokondygnacyjną, murowaną kapliczką w całości licowaną czerwoną cegłą. Bryła budowli posiada formę regularna na planie prostokąta. Umieszczony osiowo otwór wejściowy, zamknięty jest ostrołukowo. Kapliczkę przykrywa dwuspadowy dach ceramiczny. Obiekt znajduje się przy ul. Kwiatowej

3. (po lewej) wybudowana na przełomie XIX i XX w. Jest jednokondygnacyjną, murowaną kaplicą z regularną bryłą założoną na planie prostokąta. Elewację frontową kapliczki z osiowym wejściem zamyka trójkątny szczyt. Budowlę przykrywa dwuspadowy dach ceramiczny. Kapliczka znajduje się przy ul. Lipowej

4. (po prawej) wybudowana na przełomie XIX i XX w. Jest murowaną budowlą jednokondygnacyjną, tynkowaną z tynkowanym detalem. Otwór wejściowy do kapliczki umieszczony został osiowo w elewacji, zwieńczonej falistym szczytem. Dwuspadowy dach ceramiczny budowli, przebudowany został współcześnie. Kapliczka znajduje się przy ul. Lipowej

5. (po lewej) wybudowana pod koniec XIX w. Słupowa, murowana i tynkowana. Umieszczony na prostym cokole 2-kondygnacyjny trzon kapliczki zwieńczony jest trójkątnymi szczytami i nakryty dwuspadowym daszkiem. Wyższa kondygnacja, rozczłonkowana jest blendami. Kapliczka znajduje się przy ul. Lipowej,

6. (po prawej) wybudowana pod koniec XIX w. Kapliczka słupowa, murowana i tynkowana. Posiada formę prostopadłościennego słupa, zwieńczonego profilowanym gzymsem. W górnej części ściany licowej kapliczki, znajduje się prostokątna wnęka, w której zawieszony jest drewniany krucyfiks. Kapliczka znajduje się przy ul. Lipowej

Buków kapliczka wnękowa z figurą Matki Boskiej pod dachem domu nr 22

Kapliczka w Kalnie wybudowana na początku XVIII wieku z inicjatywy opata krzeszowskiego Dominika Geyera. Jest murowaną (tynkowana z tynkowanym detalem) kapliczką jednokondygnacyjną o prostej bryle, nakrytej dwuspadowym dachem ceramicznym. Fasada z osiowym wejściem do kapliczki, zwieńczona jest falistym szczytem, zamkniętym profilowanym wyładowanym gzymsem. Wieżyczka z umieszczonym w niej dzwonem, nakryta jest baniastym hełmem z krzyżem i chorągiewką  wiatrową z datą 1872 (data przeprowadzonego remontu). W kalenicy drewniana wieloboczna sygnaturka. Do pierwotnego wyposażenia kapliczki należała rzeźby św. Floriana i Pieta (przedstawienie martwego Jezusa Chrystusa na kolanach boleściwej Marii). W 2 połowie XIX wieku w kapliczce przestano odprawiać nabożeństwa. Na początku XX wieku obiekt został przyłączony tylną ścianą do powstałej wówczas remizy ochotniczej straży pożarnej (Freiwillige Feuerwehr). W 2010 roku kapliczka została gruntownie wyremontowana.

Kapliczka w Krukowie (po prawej) wybudowana została w stylu barokowym w roku 1701 z inicjatywy opata krzeszowskiego Dominika Geyera. Pod koniec XIX wieku z powodu złego stanu technicznego rozebrano ją i w jej miejsce zbudowano z cegły nową kapliczkę. Obecna budowla jest jednokondygnacyjną, wolnostojącą murowaną kaplicą z tynkowanym detalem architektonicznym. Zamknięty pełno-łukowo otwór drzwiowy kaplicy umieszczony jest osiowo. Nad nim znajduje się odcinkowy naczółek, zamknięty profilowanym gzymsem.  Dwuspadowy dach kaplicy pokryty jest blachą.

Kapliczka w Mielęcinie (po lewej) wybudowana została ok.1850 roku. Fundator pozostaje nieznany. Kapliczka jest murowaną, tynkowaną budowlą z tynkowanym detalem, założoną na planie kwadratu. Fasada wejściowa zwieńczona jest szczytem trójkątnym z krzyżem. W polu szczytu znajduje się prostokątna blenda. Duży, osiowy otwór wejściowy zamknięty jest łukiem koszowym. Dwuspadowy dach kapliczki, pokryty jest dachówką ceramiczną.

Neogotycka kapliczka w Wierzbnej wybudowana została pod koniec XIX wieku, po wyburzeniu w trakcie budowy drogi powiatowej Świdnica-Wierzbna-Żarów starej barokowej kapliczki pokutnej.

KAPLICZKI W OKOLICY 

Kapliczka wnękowa w Jaroszowie, gm. Strzegom (po lewej); kapliczka wnękowa w Kostrzy, gm. Strzegom (po prawej)

Kapliczka słupowa w Kulinie, gm. Marcinowice (po lewej); kapliczka w Marcinowicach (po prawej)

Kapliczka w Marcinowicach (po lewej); połączenie krzyża pojednania z kapliczką - Modliszów, gm. Świdnica (po prawej)

Kapliczka wnękowa w Modliszowie, gm. Świdnica (po lewej); kapliczka słupowa w Morawie. gm. Strzegom (po prawej)

Kapliczki w Mysłakowie, gm. Marcinowice

Kapliczki w Mysłakowie gm. Marcinowice

Kapliczki słupowe: Panków, gm. Świdnica (po lewej) i Pasieczna, gm. Jaworzyna Śląska (po prawej)

Kapliczka wnękowa i słupowa w Śmiałowicach, gm. Marcinowice

Kapliczki słupowe: Strzelce, gm. Marcinowice (po lewej) i Szymanów, gm. Dobromierz (po prawej)

Kapliczka słupowa w Szymanowie, gm. Dobromierz (po lewej); kapliczka w Witoszowie Dolnym, gm. Świdnica (po prawej)

Bogdan Mucha