Zabytki nieruchome na Ziemi Żarowskiej, cz. 1: Zabytki wpisane do rejestru

Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami prawa, zabytkiem może być ruchomość albo nieruchomość, spełniająca określone warunki. Przede wszystkim musi być to dzieło człowieka, bądź rzecz związana z jego działalnością, która stanowi świadectwo minionych czasów (epoki) albo konkretnego zdarzenia. Warunkiem uznania za zabytek jest posiadanie choć jednej z trzech wartości: historycznej, artystycznej lub naukowej, dzięki której zachowanie tego obiektu dla przyszłych pokoleń leży w interesie społecznym. Zabytki wedle ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku (o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami), podzielone zostały na trzy kategorie. Pierwszą są zabytki nieruchome czyli innymi słowy zabytkowe nieruchomości, części nieruchomości bądź zespoły nieruchomości. Mogą to być m.in. budynki albo innego rodzaju budowle i konstrukcje trwale powiązane z gruntem, ale też parki, układy urbanistyczne, zespoły budowlane, krajobrazy kulturowe, cmentarze czy inne miejsca warte upamiętnienia. Drugą kategorię stanowią zabytki ruchome, a więc rzeczy ruchome, przedmioty, części przedmiotów lub zespoły rzeczy ruchomych spełniające definicję zabytku. Do kategorii trzeciej zaliczamy zabytki archeologiczne, na które składają się zarówno zabytki nieruchome (stanowiska archeologiczne) jak też zabytki ruchome (artefakty, ruchome relikty archeologiczne).

Wspomniana ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w artykule 7 przewiduje cztery formy ochrony zabytków: a) wpis do rejestru zabytków, b) uznanie za pomnik historii, c) utworzenie parku kulturowego i d) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, decyzji o warunkach zabudowy, o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, linii kolejowej, o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej i w zakresie lotniska użytku publicznego. Formy ochrony zabytków stanowią narzędzie prawne, mające na celu zapewnienie warunków umożliwiających trwałe zachowanie zabytków, w szczególności poprzez zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla ich wartości oraz udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków. W ramach powyższego, do zadań organów ochrony zabytków należy m.in. kontrola sposobu użytkowania i zagospodarowania obiektów zabytkowych oraz wydawanie pozwoleń na prowadzenie prac konserwatorskich, badań i robót budowlanych przy zabytkach.

Najbardziej powszechna forma ochrony zabytków w postaci tzw. rejestru (wykaz obiektów zabytkowych), tworzony jest na podstawie decyzji wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (WKZ) dla obiektów z terenu właściwego dla danego WKZ województwa. Wpis do rejestru zabytków jest działaniem administracyjnym prowadzonym przez WKZ na wniosek strony – właściciela obiektu, lub z urzędu – bez wniosku strony ani też zadeklarowanej jego zgody. Przed dokonaniem wpisu prowadzone jest postępowanie przygotowawcze polegające na gromadzeniu informacji i materiałów dokumentacyjnych, które potwierdzają wartość danego obiektu m.in. w wyniku oględzin obiektu. Postępowanie to zakończone jest wydaniem przez WKZ decyzji, która – o ile strony nie wnoszą sprzeciwu czy uwag – nabiera mocy prawnej i zabytek otrzymuje numer rejestru zgodny z kolejnym zapisem w księdze rejestru zabytków.

Obecnie rejestr zabytków nieruchomych (prowadzony przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu), wymienia 29 obiektów, które znajdują się w granicach administracyjnych gminy Żarów.

 

Kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w zespole. Buków, ul. Lipowa 15. Widok od południowego-wschodu.

 

Kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w zespole. Buków, ul. Lipowa 15. Widok od południowego-zachodu.

 

Czas powstania: ok. 1260 r., XIV w., XVIII w. Kościół wzniesiony w połowie XIII w. (ok. 1260 r.?) w stylu późnoromańskim; w XIV w. powiększony o część zachodnią, a w połowie XVIII w. o dwie barokowe kaplice dobudowane od południa i od północy. Orientowany, jednonawowy z symetrycznymi kaplicami, tworzącymi w rzucie formę krzyża. Od zach. kwadratowa wieża nakryta ostrosłupowym hełmem; prostokątne prezbiterium zakończone trójboczną absydą sklepione krzyżowo-żebrowo; nad nawą strop drewniany. W 1729 r. zawaliła się wieża, odbudowana, wraz z remontem całego kościoła w kon. XIX w. W prezbiterium gotyckie sanktuarium; wystrój wnętrza zdominowany przez barokowe wyposażenie. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; zakaz docieplania elewacji; remonty należy prowadzić pod nadzorem konserwatorskim. Formy ochrony: Rejestr zabytków nr A/1752/1201 z dnia 14.12.1964 r.; Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/249/2005 Rady Miejskiej w Żarowie.

 

 

Dom mieszkalny (dawna organistówka). Buków ul. Lipowa 11 (nr dz. 61). Widok od południowego wschodu.

 

Czas powstania ok. 1870 r. Budynek Dwukondygnacyjny, murowany, tynkowany budynek z poddaszem użytkowym, na rzucie prostokąta, z frontowym, centralnie umieszczonym, płytkim ryzalitem, zwieńczonym trójkątnym szczytem. Tynkowany detal w postaci obramień części otworów, gzymsów, odcinków gzymsu wieńczących okna pierwszej kondygnacji, wspartych na konsolkach, ze zdobionymi płycinami nadokiennymi. Otwór drzwiowy i część otworów okiennych zamkniętych pełnołukowo. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i w większości detal architektoniczny; wymiana stolarki okiennej bez zachowania pierwotnych podziałów. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego. Formy ochrony: Rejestr zabytków nr 1350/Wł z dnia 08.08.1991 r.; Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XL/249/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 08.09.2005 r.

 

Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP w Imbramowicach. Imbramowice, ul. Boczna 1. Widok od południowego-wschodu.

 

Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP w Imbramowicach. Imbramowice, ul. Boczna 1. Widok od południowego-zachodu.

 

Czas powstania: 1390-1415, 1522 r., 2 poł. XVII w., XIX w., XX w. Kościół murowany z kamienia i cegły, częściowo tynkowany. Wnętrze salowe z dwuprzęsłowym prezbiterium, zamknięte prosto. Czworoboczna wieża dostawiona od pd. Przy prezbiterium neogotycka kaplica sklepiona gwiaździście. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; zakaz docieplania elewacji; remonty należy prowadzić pod nadzorem konserwatorksim. Formy ochrony: Rejestr zabytków nr A/1752/1201 z dnia 12.05.1966 r.; Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nrXL/250/2005Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 08.09.2005 r.

 

 

Kościół filialny pw. Bożego Ciała w Łażanach. Łażany, ul. Strzegomska 18. Widok od południowego-wschodu.

 

Kościół filialny pw. Bożego Ciała w Łażanach. Łażany, ul. Strzegomska 18. Widok od południowego-zachodu.

 

Czas powstania: ok. 1300 r., 1569 r., 1641 r. Kościół jednonawowy z prostokątnym, niższym prezbiterium z zakrystią od pd., murowany z kamienia i cegły. Nawa kryta stropem wprowadzonym w 1978 r., prezbiterium sklepione eliptyczną kolebką, zakrystia nakryta stropem drewnianym. Od zach. dostawiona wieża, z ostrołucznym sfazowanym portalem, nakryta strzelistym dachem czterospadowym. Dachy nad nawą i prezbiterium dwuspadowe, kryte dachówką. Główne wejście do kościoła w nawie od północy. Nad drzwiami tablica z 1569r. informująca o rozbudowie kościoła, obok zegar słoneczny. Na elewacji wschodniej prezbiterium podwójne epitafium Siegmunda von Mülheim oraz jego żony (1553-94) i rozbudowane kompozycyjnie epitafium Otto Siegmunda von Nostitz z 1703 r. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; remonty należy prowadzić pod nadzorem konserwatorskim. Formy ochrony: Rejestr zabytków nr A/1826/1682 z dnia 12.05.1966 r.; Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LVIII/401/2018Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 06.11.2018 r.

 

Pałac w Łażanach – ruina w zespole. Łażany ul. Strzegomska 16. Widok od północnego-zachodu.

 

Pałac w Łażanach – ruina w zespole. Łażany ul. Strzegomska 16. Widok od południowego-zachodu.

 

Czas powstania: koniec XVI w., ok. 1720 r. Pałac otoczony fosą, wjazd od pn. przez kamienny dwuarkadowy most (obecnie częściowo zawalony). Wejście akcentowane portalem, balkonem i kartuszem herbowym rodziny Burghauss. Pałac czteroskrzydłowy, dwukondygnacyjny, na rzucie prostokąta, z centralnym dziedzińcem. Skrzydła dwutraktowe, z wąskim korytarzem przy dziedzińcu; skrzydło pn. jednotraktowe. W skrzydle pn. dawna sień, w skrzydle wsch. pozostałości barokowych schodów. W przyziemiu częściowo zachowane sklepienia. Na elewacjach barokowe podziały korynckimi pilastrami wielkiego porządku. Na fasadzie renesansowy kamienny portal, częściowo przesłonięty barokowymi elementami. Pałac pierwotnie kryty wysokim dachem dwuspadowym. W czasie działań wojennych 1945 r. uszkodzony w niewielkim stopniu, po 1945 r. niezagospodarowany, zdewastowany, popadający w ruinę. Stan zachowania: budynek w stanie trwałej ruiny, brak dachu i stolarki, uszkodzenia ścian. Postulaty dotyczące konserwacji: zabezpieczenie budynku przed dalszą dewastacją. Formy ochrony: Rejestr zabytków nr A/4410/406 z dnia 24.11.1956 r.; Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LVIII/401/2018 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 06.11.2018 r.

 

Park pałacowy w Łażanach (w zespole). Łażany, ul. Strzegomska16 (dz. nr 60/23, 60/31, 60/32, 60/54, 60/55, 274, 275, 276, 277, 406, 408, 409). Widok od południowego zachodu.

 

Mapa z lokalizacją obiektu.

 

Czas powstania: 1 połowa XIX w. Park o powierzchni ok. 11 ha o charakterze krajobrazowym. Częściowo zaburzony pierwotny układ zieleni (m.in. poprzez rośliny samosiewne) i oryginalnych ścieżek. Częściowo zachowany starodrzew, wymagający pielęgnacji; zachowany układ i elementy (m.in. monumentalna pergola o cechach klasycystycznych) mogą świadczyć o ówczesnych planach stworzenia dużego założenia parkowego w stylu angielskim. Zach. część parku zajmuje folwark z pałacem. W pd. części parku obszerna polana na której utworzono boisko sportowe i plac zabaw. Stan zachowania: czytelna granica parku; częściowo zachowany starodrzew wymagający pielęgnacji; zaburzony układ komunikacyjny. Postulaty dotyczące konserwacji: pielęgnacja starodrzewu, wycięcie samosiewów, bieżące prace porządkowe. Formy ochrony: Rejestr zabytków nr A/4411/721/Wł z dnia 17.02.1979 r.; Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LVIII/401/2018Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 06.11.2018 r.

 

Pałac w Mrowinach (w zespole pałacowo-folwarcznym). Mrowiny, ul. Zamkowa 1. Widok od południowego-zachodu.

 

Pałac w Mrowinach (w zespole pałacowo-folwarcznym). Mrowiny, ul. Zamkowa 1. Widok od południa.

 

Czas powstania: lata 80. XVI w., XVII/XVIII w., 1870/1871 r. W średniowieczu w Mrowinach znajdował się zamek nawodny. Być może w jego miejscu w końcu XVI wieku wzniesiono dwór, następnie powiększony w siedemnastym stuleciu. W pierwszej połowie XIX w. rezydencję w Mrowinach przekształcono w stylu klasycystycznym, a w latach 1870-1871 dokonano kolejnej jej przebudowy, tym razem neorenesansowej. Pałac murowany z cegły, tynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, trzykondygnacyjny z mezzaninem, nakryty płaskim dachem. Bryła budynku została urozmaicona i rozczłonkowana za pomocą ryzalitów i wieży. Elewacje zabytku zachowały liczne detale architektoniczne: podziały ramowe wykonane za pomocą gzymsów oraz pilastrów i boniowanych lizen, obramowania części otworów okiennych, ozdobne płyciny, portyk kolumnowy, tralkową attykę. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów, detal architektoniczny i stolarka; zamurowanie części otworów, ubytki tynku, uszkodzenia ścian; ubytki przeszkleń stolarki. Postulaty dotyczące konserwacji: kapitalny remont obiektu z zachowaniem wszelkich historycznych wartości architektonicznych; remonty należy prowadzić pod nadzorem konserwatorskim. Formy ochrony: Rejestr zabytków nr A/4418/604/Wł z dnia 30.11.1975 r.; Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XLIII/265/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 10.11.2005 r.

 

Park pałacowy w Mrowinach (w zespole pałacowo-folwarcznym). Mrowiny, ul. Zamkowa 1 (dz. nr 524/35, 525/1, 555, 560, 562/2). Widok od południowego-zachodu.

 

 

Mapa z lokalizacją obiektu.

 

Czas powstania: koniec XVII w. Założenie o charakterystyce naturalistycznej; liczne gatunki drzew; zaburzona kompozycja przestrzenna (brak odpowiedniej pielęgnacji i zagospodarowania, rośliny samosiewne). Stan zachowania: park zaniedbany o czytelnej granicy i częściowo zatartym układzie komunikacyjnym; zachowany liczny starodrzew. Postulaty dotyczące konserwacji: pielęgnacja starodrzewu, wycięcie samosiewów, uporządkowanie terenu. Formy ochrony: Rejestr zabytków nr A/4419/722/Wł z dnia 17.02.1979 r.; Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XLIII/265/2005 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 10.11.2005 r.

 

Kościół filialny pw. św. Józefa w Pożarzysko. Pożarzysko (nr dz. 30). Widok od wschodu.

 

Kościół filialny pw. św. Józefa w Pożarzysko. Pożarzysko (nr dz. 30). Widok od południowego-wschodu.

 

Kościół filialny pw. św. Józefa w Pożarzysko. Pożarzysko (nr dz. 30). Widok od południa.

 

Czas powstania: 2 połowa XIII w., 1852 r. Kościół usytuowany po zach. stronie drogi Siedlimowice-Imbramowice. Otoczony kamiennym murem cmentarza. Wzniesiony z miejscowego granitu, z detalem architektonicznym z piaskowca. Jednonawowy, na rzucie krzyża z transeptem i prostokątnym prezbiterium, pierwotnie dwuwieżowy. Od pn. zakrystia sklepiona ćwierćkoliście. Rozglifienia okien, gzyms i wieża zbudowane z wykorzystaniem cegły. Od pn. i pd. gotyckie ostrołuczne portale (w pd. uskokowy, z kolumienkami i kapitelami o dekoracji roślinnej, w pn. uskokowy z wałeczkami). Kościół nakrywają dachy dwuspadowe, kryte dachówką ceramiczną. We wsch. i pd. ścianie prezbiterium gotyckie okna z maswerkiem. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła obiektu, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów, detal architektoniczny i stolarka. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; zakaz docieplania elewacji; remonty należy prowadzić pod nadzorem konserwatorskim. Forma ochrony: Rejestr zabytków nr A/1680/204 z dnia 23.04.1951 r.; Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LI/312/2006Rady Miejskiej w Żarowie.

 

Pałac w Pyszczynie (z zespole pałacowo-folwarcznym). Pyszczyn (nr 22c-22d). Widok budynku od północy.

 

Pałac w Pyszczynie (z zespole pałacowo-folwarcznym). Pyszczyn (nr 22c-22d). Widok budynku od południowego-wschodu.

 

Czas powstania: Ok. 1726-1727 r., 1783 r., lata 1794-1796, 1882 r. Prawdopodobnie w XVII w znajdował się tu pierwotny pałac. Na jego miejscu wzniesiono w latach 1726-1727 barokowy pałac dla Heinricha Gottfrieda von Spätgena. Przebudowany w 1794 r., modernizowany w 1882 r., remontowany w 2001 r. 3-kondygnacyjny pałac z piano nobile, na rzucie litery „L“, kryty dachem 4-spadowym z lukarnami. Elewacje z detalem neobarokowym: boniowane naroża, cokołowa kondygnacja piwniczna; w osiach elewacji pseudoryzality, na ich narożach zdwojone korynckie pilastry. Taras przy elewacji ogrodowej. Portal główny barokowy, z herbami i datami: 1726, 1794. W skrzydle bocznym kartusz herbowy z datą renowacji 1882. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny; wymiana stolarki okiennej z zachowanie, pierwotnych podziałów; znaczne ubytki tynku. Postulaty dotyczące konserwacji: remont elewacji; wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; remonty należy prowadzić pod nadzorem konserwatorskim. Forma ochrony: Rejestr zabytków nr A/4501/653/Wł z dnia 25.05.1977 r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XV/77/2003 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 29.08.2003 r.

 

Teatr w Pyszczynie (ob. budynek gospodarczy w zespole pałacowo-folwarcznym). Pyszczyn (nr 22e). Widok budynku od zachodu.

 

Czas powstania: 1783 r. Budynek wolnostojący, na rzucie prostokąta, murowany, tynkowany, nakryty płytkim dachem dwuspadowym, krytym papą. Bogaty, tynkowany detal architektoniczny w postaci gzymsów, boniowania, pilastrów. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny; wymiana pokrycia dachu, zamurowanie części otworów, ubytki stolarki i znaczne ubytki tynku. Postulaty dotyczące konserwacji: kapitalny remont obiektu, przeprowadzony pod nadzorem konserwatorskim; renowacja i odtworzenie detali architektonicznych; uzupełnienie stolarki. Formy ochrony: Rejestr zabytków nr 146/A/03 z dnia 10.02.2003 r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XV/77/2003Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 29.08.2003 r.

 

Park i ogród dworski w Pyszczynie (w zespole pałacowo-folwarcznym). Pyszczyn dz. nr 180/2, 180/3, 180/4, 180/14, 180/15, 180/16, 180/33, 180/36, 180/37, 206. Widok od północnego-wschodu.

 

Mapa z lokalizacją obiektu.

 

Czas powstania: koniec XVII w. Początkowo niewielki ogród, w początkach XIX w. znacznie rozbudowany; w południowej części zachowana kaplica; w południowo-zach. części znajdował się ogród warzywny i staw; w części północnej rozległe partery kwiatowe; nielicznie zachowany starodrzew wymaga pielęgnacji; kompozycja przestrzenna zaburzona; brak wyraźnych podziałów, alejek parkowych; znaczna część porośnięta przez rośliny samosiewne. Stan zachowania: czytelna granica parku, w większości wyznaczona ogrodzeniem; zatarty układ komunikacyjny; zachowany starodrzew zaniedbany; teren częściowo zarośnięty samosiewami. Postulaty dotyczące konserwacji: uporządkowanie terenu, pielęgnacja starodrzewu, wycięcie samosiewów. Formy ochrony: Rejestr zabytków nr A/4501/653/Wł z dnia 17.02.1979 r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XV/77/2003 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 29.08.2003 r.

 

Kaplica w Pyszczynie (ob. mszalna pw. św. Antoniego). Pyszczyn (dz nr 206). Widok od północnego-zachodu.

 

Kaplica w Pyszczynie (ob. mszalna pw. św. Antoniego). Pyszczyn (dz nr 206). Widok od wschodu.

 

Czas powstania: 1895 r. Murowana, tynkowana kaplica z tynkowanym i kamiennym detalem (przypory, sterczyny, obramienia otworów). Założona na rzucie wydłużonego sześciokąta, dach wielospadowy, kryty dachówką ceramiczną, z ażurową sygnaturką wieńczącą szczyt fasady. Elewacje artykułowane smukłymi ostrołucznymi otworami. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny; zachowana stolarka; nieznaczne ubytki tynku. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; zakaz docieplania elewacji; uzupełnienie brakujących fragmentów tynku; remonty należy prowadzić pod nadzorem konserwatorskim. Forma ochrony: Rejestr zabytków nr A/5971 z dnia 13.07.2015 r.; Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XV/77/2003Rady Miejskiej w Żarowie.

 

Budynek młyna w Siedlimowicach (w zespole). Siedlimowice (nr 1). Widok Widok budynku od północy.

 

Czas powstania: koniec XIX w. Młyn wybudowany jest na planie wydłużonego prostokąta (12 m x 32 m), wzdłuż młynówki. Pierwsza i druga kondygnacja murowane z cegły, z dodatkiem kamienia, otynkowane. Kondygnacje trzecia i czwarta wykonane w technice szkieletowej z wypełnieniem ceglanym, nietynkowane. Regularny układ rygli i zastrzałów w części środkowej oraz w polach skrajnych wzbogacony jest zastrzałami w formie krzyża św. Andrzeja. Belki stropowe wyprowadzone ponad lico ściany mają snycersko opracowane ostatki. Rytmicznie rozmieszczona stolarka okienna cechuje się prostotą formy. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów, detal architektoniczny i stolarka. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; zakaz docieplania elewacji; wszelkie remonty należy prowadzić pod nadzorem konserwatorskim. Formy ochrony: Rejestr zabytków nr A/5959/1-3 z dnia 31.03.2015 r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XLI/192/2009 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 10.03.2009 r.

 

Budynek w Siedlimowicach (dom młynarza). Siedlimowice (nr 1). Widok budynku pd północnego-wschodu.

 

Czas powstania: 1908 r. Dwukondygnacyjny murowany, tynkowany budynek z poddaszem mieszkalnym. Założony na rzucie litery „L”, rozczłonkowany ryzalitami. Tynkowany detal (pilastry, obramienia portal drzwiowy, gzymsy). Dach mansardowy z facjatami kryty dachówką ceramiczną. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny; wymiana stolarki okiennej bez zachowania pierwotnych podziałów. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; wszelkie remonty należy prowadzić pod nadzorem konserwatorskim. Formy ochrony: Rejestr zabytków nr A/5959/1-3 z dnia 31.03.2015 r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XLI/192/2009 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 10.03.2009 r.

 

Budynek kuźni w Siedlimowicach (w zespole młyna). Siedlimowice (nr 1). Widok budynku od południa.

 

Czas powstania: XIX/XX w., pocz. XX w. Parterowy budynek na rzucie prostokąta, przykryty dachem dwuspadowym, krytym papą. Otwór wjazdowy w ścianie szczytowej. Ściany wykonane w technice słupowo-ryglowej z wypełnieniem ceglanym. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i konstrukcja ścian. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i konstrukcji ścian; zakaz docieplania elewacji; wszelkie remonty należy prowadzić pod nadzorem konserwatorskim. Formy ochrony: Rejestr zabytków nr A/5959/1-3 z dnia 31.03.2015 r.; Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XLI/192/2009Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 10.03.2009 r.

 

Aleja lipowo-dębowa w Siedlimowicach (na odcinku młyn wodny-las). Siedlimowice (dz. nr 71/1). Widok północnego-zachodu.

 

Mapa z lokalizacją obiektu.

 

Czas powstania: 2 połowa XIX w. Aleja znajdująca się przy drodze polnej we wsch. części wsi, prowadząca od młyna do lasu, w kierunku pd.-wsch. Obsadzona lipami po obu stronach drogi. Stan zachowania: zachowana kompozycja przestrzenna alei; zachowany starodrzew wymaga pielęgnacji. Postulaty dotyczące konserwacji: pielęgnacja starodrzewu. Forma ochrony: Rejestr zabytków nr A/4691/1321/Wł z dnia 07.03.1991 r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XLI/192/2009 Rady Miejskiej w Żarowie.

 

Park pałacowy w Siedlimowicach (w zespole pałacowo-parkowym). Siedlimowice (dz. nr 8/1, 8/3, 8/4, 8/5, 9). Widok od zachodu).

 

Mapa z lokalizacją obiektu.

 

Czas powstania: XVII w. Park o charakterze krajobrazowym, założony we wschodniej części wsi. W centralnym punkcie parku położony jest pałac, obecnie w ruinie. W pd.-zach. narożu mieści się dawne podwórze folwarczne. Park o czytelnej granicy wyznaczonej starodrzewem. Stan zachowania: częściowo zatarty układ komunikacyjny; zachowany liczny starodrzew wymaga pielęgnacji; teren parku zarośnięty samosiewami. Postulaty dotyczące konserwacji: pielęgnacja starodrzewu, wycięcie samosiewów, uporządkowanie terenu. Forma ochrony: Rejestr zabytków nr A/4689/719/Wł z dnia 17.02.1979 r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XLI/192/2009Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 10.03.2009 r.

 

Kościół rodowy, klasztorny cystersów w Wierzbnej (ob. parafialny pw. Wniebowzięcia NMP). Wierzbna, ul. Kościelna 6). Widok od południowego-zachodu.

 

Kościół rodowy, klasztorny cystersów w Wierzbnej (ob. parafialny pw. Wniebowzięcia NMP). Wierzbna, ul. Kościelna 6). Widok od płudniowego-wschodu.

 

Czas powstania: lata 1230-1250, 1696 r., lata 1729-1730, 2 poł. XIX w. Romański kościół z dwuwieżową fasadą, powiększony o barokową rozbudowę w formie dostawionej od północnej poprzecznej nawy. Kościół wzmiankowany w 1283 r. Za datę wzniesienia przyjmuje się lata 1230-1250. Nawa romańskiej budowli przesklepiona w 2 poł. XV w., z tego czasu zachowane freski w dawnym prezbiterium. Z fundacji cystersów z Krzeszowa, kościół rozbudowany w latach 1729-1730 przez mistrza murarskiego Christopha Koehlera ze Świdnicy z wykorzystaniem murów wcześniejszego, nowożytnego klasztoru. Modernizowany w II poł. XIX w., remontowany w latach 1962-1969. Pierwotny, orientowany kościół późnoromański, pełni obecnie funkcję kaplicy, empory organowej i zakrystii. Jest to budowla 1-nawowa, 2-przęsłowa, kryta późnogotyckim sklepieniem gwiaździstym. 1-przęsłowe prezbiterium, kryte sklepieniem krzyżowo-żebrowym, zakończone jest absydą. Od zachodu przylegają dwie wieże na planie kwadratu, zwieńczone barokowymi hełmami cebulastymi. We wnętrzu dawnego prezbiterium zachowane polichromie z poł. XV w. Nawa dawnego kościoła otwarta do nawy obecnego wybitą w ścianie północnej arkadą. Zachowany kamienny, dwuramienny portal zachodni oraz biforia w wieżach i zachodnim szczycie nawy. Pomiędzy wieżami kaplica Grobu Świętego. Obecny kościół jest barokową nawą dostawioną do północnej ściany dawnego kościoła. Nawa 4-przęsłowa, ze słabo wyodrębnionym 1-przęsłowym prezbiterium od północy, w układzie baldachimowym, z rozdzielonymi gurtami sklepieniami żaglastymi wspartymi na przyściennych przyporach z ukośnymi lizenami. Wyposażenie barokowe, przeniesione z kościoła opackiego w Krzeszowie, ołtarze i ambona wykonane przez warsztat Georga Schröttera, w ołtarzu głównym obraz z 1678 Michaela Willmanna Koronacja NMP przez Trójcę Świętą, prospekt organowy z przełomu XVIII/XIX w. Freski na sklepieniu namalowane w 1735 r. przez Frantza Heigla, gruntownie przemalowane w 1902. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; zakaz docieplania elewacji; wszelkie remonty należy prowadzić pod nadzorem konserwatorskim. Forma ochrony: Rejestr zabytków nr A/1772/1045 z dnia 24.01.1964 r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LIII/253/2009Rady Miejskiej w Żarowie.

 

Klasztor w Wierzbnej (ob. część korpusu kościoła). Wierzbna, ul. Kościelna 6. Widok budynku od północnego-zachodu.

 

Czas powstania: lata 1729-1730, 1893 r. Murowany, tynkowany budynek na rzucie prostokąta. Zwarta bryła nakryta czterospadowym dachem krytym dachówką ceramiczną. W części kościelnej jednokondygnacyjny, z regularnym układem ujednoliconych, zamkniętych odcinkowo otworów okiennych; w części klasztornej trójkondygnacyjny, ze zróżnicowanymi otworami. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, rozmieszczenie i kształt otworów; częściowa wymiana stolarki okiennej z imitacją pierwotnych podziałów. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku i kompozycji elewacji; wszelkie remonty należy prowadzić pod nadzorem konserwatorskim. Rejestr zabytków nr A/1772/1045 z dnia 24.01.1964 r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LIII/253/2009Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 30.12.2009 r.

 

Pałac opatów cysterskich w Wierzbnej. Wierzbna, ul. Kościelna 7. Widok budynku od południowego-zachodu.

 

Pałac opatów cysterskich w Wierzbnej. Wierzbna, ul. Kościelna 7. Widok budynku od północnego-zachodu.

 

Czas powstania: 1 poł. XVI w., 1684 r., 1810 r., pocz. XX w. Cystersi czerpali dochody z Wierzbnej już od XIV wieku. Sama wieś została zakupiona przez cystersów z Krzeszowa w 1585 r. i stała się ośrodkiem gospodarczym klucza obejmującego sąsiednie wsie Bożanów i Kalno oraz Grodziszcze i Książnicę. Budowę w 4. ćw. XVII w. dworu dla przeora przepisywano mistrzowi murarskiemu Martinowi Urbanowi. Dwór wzniesiono z wykorzystaniem murów starszej siedziby szlacheckiej, późnośredniowiecznych z w. XV i pochodzących z XVI w. Po sekularyzacji w 1810 dwór przebudowany na pałac dla rodziny von Waldenburg, z tego czasu neogotycka dekoracja i dobudowany na pocz. XX wieku od pd. balkon. Uszkodzony w 1945 r., opuszczony, obecnie zabezpieczony. Trójskrzydłowy budynek na rzucie podkowy, 2-kondygnacyjny, kryty dachem 4-spadowym. Elewacje podzielone pasowymi gzymsami, z boniowanymi lizenami na pierwszej i toskańskimi pilastrami na drugiej kondygnacji, w skrzydle pn.-zach. neogotyckie obramienia bocznego wejścia. Główne skrzydło z centralną sienią i schodami w narożu, wnętrza przesklepione, na drugiej kondygnacji sala reprezentacyjna. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny; częściowo zachowana stolarka; znaczne ubytki tynku. Postulaty dotyczące konserwacji: remont elewacji z zachowaniem, kompozycji i detalu architektonicznego; wymagane zachowanie historycznej bryły budynku; zakaz docieplania elewacji; wszelkie remonty należy prowadzić pod nadzorem konserwatorskim. Forma ochrony: Rejestr zabytków nr A/4603/949/Wł z dnia 20.09.1983 Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LIII/253/2009Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 30.12.2009 r.

 

Park przypałacowy w Wierzbnej. Wierzbna, ul. Kościelna 7 (dz. nr 89/8, 89/9, 89/15). Widok od północnego-wschodu.

 

Mapa z lokalizacją obiektu.

 

Czas powstania: 2 poł. XVII w. Park o powierzchni ok. 5 ha, położony na zboczu wzniesienia w pn. zach. części wsi. W pn.-wsch. narożniku położony jest pałac z oficyną. W centralnej części parku dwa stawy połączone kanałem. Stan zachowania: teren częściowo uporządkowany; starodrzew wymaga pielęgnacji; częściowo zatarty układ komunikacyjny; granica w większości czytelna, wyznaczona murowanym ogrodzeniem. Postulaty dotyczące konserwacji: uporządkowanie pozostałej części parku, bieżące prace porządkowe, pielęgnacja starodrzewu. Forma ochrony: Rejestr zabytków nr A/4604/716/Wł z dnia 17.02.1979 r.; Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LIII/253/2009 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 30.12.2009 r.

 

Wodociągowa wieża ciśnień w Wierzbnej. Wierzbna, ul. Młyńska 6. Widok od południowego wschodu.

 

Czas powstania: 1697 r. Wybudowana została w celu zaopatrywania majątku klasztornego w wodę. Jest budowlą murowaną i tynkowaną, założoną na planie kwadratu. Posiada kształt prostopadłościanu, lekko zwężającego się ku górze. Pierwotnie jej wysokość wynosiła ok. 50m (obecnie ponad 30 m, 6 kondygnacji), czyli mniej więcej tyle ile wynosiła różnica wzniesień pomiędzy rzeką, a klasztorem. Na szczycie wieży znajdował się zbiornik na wodę (dostarczana mechanizmem czerpakowym), podgrzewany w porze zimowej. Do zabudowań przeoratu cysterskiego woda płynęła drewnianym wodociągiem. W XIX wieku system wodociągowy przestał być wykorzystywany. Zdemontowano wówczas zbiornik wodny. W latach 30-tych XX w. przeprowadzono prace zabezpieczające budowlę, którą nazwano na cześć poety świdnickiego, wieżą Paula Kellera. Ok. 1935 roku wmurowano w ścianę wieży tablicę z popiersiem poety. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku i pierwotny kształt otworów; uszkodzenia elewacji i pokrycia dachu. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku i kompozycji elewacji; remont elewacji i pokrycia dachu; wszelkie remonty należy prowadzić pod nadzorem konserwatorskim. Formy ochrony: Rejestr zabytków nr A/6157 z dnia 27.09.2019 r.; Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LIII/253/2009 Rady Miejskiej w Żarowie.

 

Kaplica w Zastrużu (ob. filialna pw. Wniebowzięcia NMP). Zastruże (nr 7). Widok od wschodu.

 

Czas powstania: 1593 r., 1675 r., lata 1890-1892. Dwukondygnacyjny, murowany, tynkowany kościół z tynkowanym detalem (gzymsy, pilasty, boniowane lizeny, obramienia otworów). Jednonawowy, z prostokątnym, prosto zamkniętym, dwuprzęsłowym prezbiterium. Na osi środkowej fasady sklepiona kruchta. Fasada zwieńczona faliście zamkniętym szczytem. Dach dwuspadowy, łamany, kryty dachówką ceramiczną. Stan zachowania: zachowana historyczna bryła budynku, kompozycja elewacji, pierwotny kształt otworów i detal architektoniczny. Postulaty dotyczące konserwacji: wymagane zachowanie historycznej bryły budynku, kompozycji elewacji i detalu architektonicznego; zakaz docieplania elewacji; remonty należy prowadzić pod nadzorem konserwatorskim. Forma ochrony: Rejestr zabytków nr A/1061 z dnia 21.05.2008 r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XLII/201/2009 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 31.03.2009 r.

 

Park pałacowy w Zastrużu. Zastruże (dz. nr 82, 141/2, 141/3, 141/4, 141/8, 141/9, 141/12, 141/16, 148, 150, 151, 156, 208/1 ). Widok budynku od północnego-wschodu.

 

Mapa z lokalizacją obiektu.

 

Czas powstania: XVIII w. Rozległy park o pow. ok. 20 ha, położony w pd.-zach. części wsi, powstały z przekształcenia stawów hodowlanych, pastwisk i ogrodów warzywnych (będących wcześniej w posiadaniu zakonu cystersów); pierwotnie składał się z kilku części (m.in. przypałacowe partery kwiatowe, ogród francuski, itp.). Stan zachowania: park zaniedbany, zaburzony układ przestrzenny, brak alejek, dróg spacerowych; zachowany starodrzew zaniedbany. Postulaty dotyczące konserwacji: pielęgnacja starodrzewu, wycięcie samosiewów, uporządkowanie terenu. Formy ochrony: Rejestr zabytków nr A/4688/760/Wł z dnia 08.11.1980 r.; Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XLII/201/2009 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 31.03.2009 r.

 

Aleja lipowa wzdłuż szosy Żarów-Łażany. Żarów, ul. Armii Krajowej/ Łażany ul. Wrocławska (dz. nr 1066, obręb Żarów; dz. nr 382/8, 382/9, obręb Łażany). Widok od południowego wschodu.

 

 

Mapa z lokalizacją obiektu.

 

Czas powstania: lata 1830-1840. Aleja łącząca Żarów z Łażanami. Nasadzenia po obu stronach szosy zachowały się na odcinku od wsi Łażany do mostu na Strzegomce. na pozostałym odcinku drzewa zostały wycięte w wyniku przebudowy drogi. Stan zachowania: zachowany w pn. części alei starodrzew wymaga przycięcia. Postulaty dotyczące konserwacji: pielęgnacja starodrzewu. Forma ochrony: Rejestr zabytków nr A/5232/1316/Wł z dnia 07.03.1991 r.; Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr XXI/157/2012 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 29.03.2012r. i Uchwała nr LVIII/401/2018 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 06.11.2018 r.

 

Aleja dębowa obiegająca stadion sportowy w Żarowie. Zarów, ul. ul. Sportowa (dz. nr 30, 37, 38). Widok od południowego-wschodu.

 

Mapa z lokalizacją obiektu.

 

Czas powstania: połowa XIX w. Aleja okalająca stadion sportowy sąsiadujący z parkiem miejskim; zachowane założenia przestrzenne z nasadzeniami po obu stronach polnej drogi. Stan zachowania: zachowany układ przestrzenny, aleja zarośnięta samosiewami, starodrzew wymaga pielęgnacji. Postulaty dotyczące konserwacji: wycięcie samosiewów, pielęgnacja starodrzewu, uporządkowanie terenu. Forma ochrony: Rejestr zabytków nr A/5231/1322/Wł z dnia 07.03.1991 r.; Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LVI/343/2006 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 27.10.2006 r.

 

Park Miejski w Żarowie. Zarów, ul. Zamkowa (dz. nr 30, 37, 63/1, 63/3, 63/4, 63/8, 64, 65, 958/3, 958/4). Widok od północy.

 

Mapa z lokalizacją obiektu.

 

Czas powstania: 1860 r. Założenie o charakterze angielskiego parku krajobrazowego o pow. ok. 10 ha, utrzymanego w duchu romantycznym; za pałacem rozciągał się nieistniejący dzisiaj staw; rozmaite gatunki roślin; obecnie układ przestrzenny zaburzony; częściowo zachowany starodrzew; zmieniony układ alejek i dróg spacerowych; brak elementów małej architektury. Stan zachowania: teren zadbany z częściowo zmienionym układem komunikacyjnym; zachowany starodrzew. Postulaty dotyczące konserwacji: bieżące prace porządkowe i pielęgnacyjne (rewitalizacja lata 2023-2024). Forma ochrony: Rejestr zabytków nr A/5230/1240/Wł z dnia 25.07.1988 r. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego: Uchwała nr LVI/343/2006 Rady Miejskiej w Żarowie z dnia 27.10.2006 r.

 

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

 

Źródła i ilustracje:
● Karty GEZ, PDZ ALMA, 2004 r.
● Karty GEZ, PDZ ALMA, 2013 r.
● Karty GEZ Żarów, 2021 r.
● https://zabytek.pl/pl/obiekty/lazany-palac (dostęp: 23.02.2021 r.)
● https://zabytek.pl/pl/obiekty/lazany-kosciol (dostęp: 23.02.2021 r.)
● https://www.palaceslaska.pl/index.php/indeks-alfabetyczny/m/961-mrowiny, autor: Damian Dąbrowski (dostęp: 23.02.2021 r.)
● https://zabytek.pl/pl/obiekty/pozarzysko-kosciol-fil-pw-sw-jozefa, autor: Krzysztof Czartoryski (dostęp: 23.02.2021 r.)
● https://zabytek.pl/pl/obiekty/pyszczyn-palac, autor: Krzysztof Czartoryski (dostęp: 23.02.2021)
● https://zabytek.pl/pl/obiekty/g-211864, autor: Krzysztof Czartoryski, (dostęp: 23.02.2021 r.)
● https://zabytek.pl/pl/obiekty/wierzbna-kosciol-par-wniebowziecia-nmp, (dostęp: 23.02.2021 r.)
● https://zabytek.pl/pl/obiekty/wierzbna-palac-dawny-dwor-przeora-prepozytury-cystersow-z-krzes,(dostęp: 23.02.2021 r.)
● https:://www.izba.centrum.zarow.pl/wierzbna, autor: Bogdan Mucha (dostęp: 23.02.2021 r.)

Przygotował
Bogdan Mucha