Kamienny pomnik i żelazna suwnica

Utworzono: poniedziałek, 02, kwiecień 2012

Rezydencje szlacheckie, obiekty sakralne, zabytkowe budowle przemysłowe oraz pomniki tworzą niepowtarzalny i barwny krajobraz naszego otoczenia, będąc jednocześnie najbardziej czytelnym śladem działalności ludzkiej na przestrzeni wieków. Ze względu na posiadaną przez nie wartość historyczną, artystyczną lub naukową, ich zachowanie leży w interesie społecznym. Nie wszystkie jednak zabytki dotrwały do naszych czasów wskutek pożogi wojennej, grabieży i dewastacji przez żołnierzy radzieckich oraz tzw. „walki z niemczyzną”, w ramach której usuwano elementy kultury wskazujące na związki Ziem Odzyskanych z państwem niemieckim. Wiele ocalałych budowli zostało utraconych w ciągu ostatnich latach poprzez zaniedbanie oraz często świadomą działalność ludzkiej ręki.

Los okazał się niezbyt łaskawy również dla obiektów znajdujących się na obszarze gminy Żarów. Całkowitemu zniszczeniu uległy pałace w Łażanach, Siedlimowicach i Zastrużu. Wojennej zawieruchy nie przetrwał pierwszy żelazny most na kontynencie europejskim jaki łączył dwa brzegi rzeki Strzegomki pod Łażanami. Z wiejskiego krajobrazu zniknęły zupełnie pomniki z Imbramowic, Krukowa, Łażan, Przyłęgowa i Siedlimowic. Długą listę utraconych bezpowrotnie dzieł architektury oraz zabytków techniki uzupełnia znajdująca się do niedawna na bocznicy kolejowej w Żarowie zabytkowa suwnica, a także pomnik upamiętniający poległych w trakcie I wojny światowej mieszkańców Żarowa, którego resztki przetrwały na placu Wolności.

Pomnik na placu Wolności w Żarowie, dawniej plac Kulmiza (Kulmiz platz), był jednym z wielu wzniesionych w latach 1919-(34)? niemieckich pomników ku pamięci żołnierzy poległych w I wojnie światowej. Budowla ta wzniesiona została najprawdopodobniej dopiero w 1933 roku. Taka bowiem data wraz z godłem państwowym III Rzeszy Niemieckiej umieszczona była na kamiennym elemencie – bloku od strony reprezentacyjnej pomnika. Obiekt wzniesiony został na planie koła z kamiennym brukiem wenętrza. Całość okalał fragmentaryczny niewysoki murek kamienny z 3 wejściami do wnętrza przestrzeni kolistej. Trójstopniowe wejście główne przedzielone blokiem z datą i godłem państwowym znajdowało się na stronie południowo-zachodniej skierowanej ku skrzyżowaniu ulic Puszkina (dawna Kulmizstraße) i Kwiatowej. Pozostałe dwa wejścia umiejscowione był w części tylnej od strony południowo- i północno-wschodniej. W środkowej części wnętrza kolistej przestrzeni pomnika znajdował się obelisk wzniesiony z trzech kamiennych bloków łączonych żelazem. Na bloku środkowym (częściowo także na bloku górnym) wyryty był skierowany ku górze miecz z motywem „żelaznego krzyża” na jelcu. Po lewej stronie rękojeści miecza znajdowała się wyryta data 1914, po prawej 1918. Całość zwrócona w kierunku południowo-zachodnim. Pomnik upamiętniał poległych w walkach I wojny światowej mieszkańców Żarowa, jednak najprawdopodobniej nie zawierał ich nazwisk oraz dat śmierci co odróżniało go od obiektów o podobnej funkcji znajdujących się w Imbramowicach, Łażanach czy też Przyłęgowie. Po 1945 roku rozebrano obelisk, w miejsce którego ustawiono sześciokątny klomb. Zatarto ponadto godło ze swastyką oraz datę 1933, która symbolizowała z jednej strony powstanie pomnika, a z drugiej narodziny znienawidzonej faszystowskiej III Rzeszy. W ten sposób dawny pomnik stał się elementem ozdobnym placu, któremu nadano nazwę „Wolności”. Środkowy blok wcześniejszego pomnika z wyrytym mieczem i datą 1914-18 pozostawiono pod drzewem, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego.

Składamy podziękowania panu Andrzejowi Bielcowi z udostępnienie poniższej pocztówki

Pomnik na placu Wolności (dawniej Kulmiz platz) w Żarowie na pocztówce z lat 30-tych

Pozostałość dawnego pomnika na placu Wolności w Żarowie. Stan aktualny (fot. B. Mucha)

Kamienny blok z motywem miecza oraz datą 1914-1918 - środkowa część obelisku. Stan aktualny (fot. B.Mucha)

Interesującym i unikalnym w skali kraju zabytkiem techniki była do niedawna suwnica bramowa o napędzie ręcznym, znajdująca się na bocznicy kolejowej w Żarowie (przy dzisiejszym placu targowym). Datowanie nieistniejącego już dzisiaj obiektu przypada na pierwszą ćwierć XX wieku. Wówczas bowiem wznoszone były egzemplarze o niemal identycznej konstrukcji i wyglądzie. Do zachowanych zabytków (ocalało zaledwie kilka egzemplarzy ?) tego typu należą suwnice bramowe: na dworcu w Bydgoszczy (woj. kujawsko-pomorskie; powstała przed 1910 r.), na nieczynnej stacji Jasień (woj. lubuskie), na stacji Ścinawka Średnia (woj. dolnośląskie) oraz w parowozowni w Dzierżoniowie (woj. dolnośląskie; powstała w 1902 r.). Wszystkie wraz z suwnicą żarowską pracowały w tzw. ruchu przerywanym, służąc do przemieszczania pionowego/poziomego ładunków z podstawionego (na torze wewnątrz bramy suwnicy) wagonu kolejowego. W skład wyposażenia tego typu suwnic należy: most bramowy i mechanizm podnoszenia oraz opuszczania – wciągnik z przekładnią kół zębatych. Suwnica kolejowa w Żarowie (wówczas własność PKP) usunięta została (pocięta na złom) pod koniec lat 90-tych. Biorąc pod uwagę fakt unikalności oraz starania jakie są dziś czynione dla ratowania podobnych konstrukcji, rodzi się pytanie czy była potrzeba usuwania tego bezcennego ponad 100-letniego ? zabytku techniki, który pamiętał czasy rozwoju i świetności żarowskiego przemysłu oraz ludzi, którzy to miasto zbudowali.

Składamy podziękowania Panu Jackowi Szumańskiemu z udostępnienie poniższych fotografii