Niemieckie niszczyciele czołgów na obszarze Gminy Żarów w 1945 r.

13 czerwca 1944 roku kapitan Michael Wittmann – najbardziej znany niemiecki czołgista II wojny światowej zniszczył w rejonie Villers Bocage (rejon Caen we Francji) z odległości 100 metrów dwadzieścia jeden brytyjskich wozów bojowych. Po tym niezwykłym sukcesie Wittmanna obdarzono przezwiskiem Panzerknacker (rozłupywacz czołgów albo dziadek do czołgów). Niespełna rok później na początku marca 1945 roku na froncie wschodnim niemiecki samobieżny niszczyciel czołgów SdKfz 164 „Nashorn” (Nosorożec) porucznika Ulricha Beckmanna zniszczył radziecki czołg ciężki typu IS-2  z odległości około 4600 metrów, co jest jednym z rekordów drugiej wojny światowej. Wszystko wskazuje na to, że wydarzenie określane mianem „niezwykłego strzału”, miało miejsce na obszarze dzisiejszej Gminy Żarów.

Pojazd porucznika Ulricha Beckmanna wchodził w skład 88 batalionu ciężkich niszczycieli czołgów (.88 Schwere Panzerjäger-Abteilung), który był integralną częścią 20 dywizji pancernej. Na przełomie lutego i marca 1945 roku batalion ten stacjonował na terenie dzisiejszej Gminy Żarów w rejonie miejscowości: Łażany (Laasan), Góra Krukowska (Raabenberg), Tarnawa (Tarnau) i Mrowiny (Konradswaldau). Jak donoszą zapiski źródłowe Landsera „Kampf um Schlesien” opisującego walki .88 Schwere Panzerjäger – Abteilung, porucznik Beckmann przygotowując się do strzału miał dokładnie obmierzyć odległość na mapie do widocznego czołgu radzieckiego, przygotować odpowiednią ilość pocisków przeciwpancernych, przygotować działo (dosłownie „Kanone sorgfaelltig justierem”) i dopiero za 13 strzałem trafił w IS-a, który stanął w płomieniach. Trudno obecnie powiedzieć, w którym dokładnie miejscu znajdował się pojazd Beckmanna w chwili oddawania strzałów. Być może była to Góra Krukowska (239 m n.p.m.) lub wzniesienie dominujące nad zabudowaniami dawnej Silesii (214,6 m n.p.m.). Niewątpliwie ogień prowadzony był w  kierunku północno - wschodnim do celu znajdującego się w okolicach miejscowości Pyszczyn – Marcinowiczki – Imbramowice – Buków (wszystkie zajęte już wówczas przez Rosjan). Dopiero po zniszczeniu radzieckiego IS-a, 8 marca 1945 roku, batalion porucznika Beckmanna przegrupowany został do Märzdorf , skąd trafił na front w okolicach Nysy i Grodkowa. Wyklucza to hipotezy wedle, których radziecki pojazd zniszczony został na opolszczyźnie. Jednostce .88 schwere Panzerjäger – Abteilung, która przez niedługi czas przebywała  na terenie dzisiejszej Gminy Żarów, przypisywane jest również inne wydarzenie, którym było zniszczenie zabytkowego żeliwnego mostu na rzece Strzegomce w Łażanach.

Położenie jednostek niemieckich i radzieckich na Dolnym Śląsku w 1945 roku

Radziecki czołg ciężki typu IS-2 - identyczny egzemplarz został zniszczony przez porucznika Beckmanna 

Szlak bojowy 88 batalionu ciężkich niszczycieli czołgów:       

Grudzień 1943 –  Mielau (Mława): dostarczenie 26 pojazdów i ćwiczenia na poligonie
Luty/Marzec 1944 – Front wschodni: batalion w składzie 18 Dywizji Grenadierów Pancernych (1 Armia Pancerna w Grupie Armii Północna Ukraina) wspiera jednostki III Korpusu Pancernego w walkach o Kamieniec Podolski
Styczeń 1944 – dostarczenie do batalionu 19 nowych niszczycieli typu Nashorn
Luty 1944 – Batalion przydzielony do 17 Armii Polowej
Marzec/Kwiecień 1944 – Batalion wspiera działania 6 i 17 dywizji pancernej    
Maj 1944 – Niszczyciele 88 Batalionu niszczą pierwsze radzieckie czołgi typu IS-2
Czerwiec 1944 – dostarczenie do batalionu 10 nowych niszczycieli typu Nashorn
15 lipca-grudzień 1944 – Batalion w składzie XXXXVIII Korpusu Pancernego (Grupa Armii Północna Ukraina potem Grupa Armii „A”) przebywa w rejonie Brodów
Sierpień 1944 – dostarczenie do batalionu 20 nowych niszczycieli typu Nashorn
Wrzesień 1944 – dostarczenie do batalionu 10 nowych niszczycieli typu Nashorn
Listopad 1944 – Batalion w składzie 17 Armii Polowej – Grupa Armii Środek
27 styczeń-7 luty 1945 – Batalion przydzielony do 20 dywizji pancernej (17 Korpus, 17 Armia Polowa, Grupa Armii Środek – Górny Śląsk) bierze udział w walkach w pobliżu Preiswitz (Przyszowice)
Luty/Marzec 1945 – Batalion stacjonuje w rejonie miejscowości Łażany (Laasan), Góra Krukowska (Raabenberg), Tarnawa (Tarnau) i Mrowiny (Konradswaldau)
Marzec 1945 – dostarczenie do batalionu 4 nowych niszczycieli typu Nashorn
8 marzec 1945 – przegrupowanie do do Märzdorf, skąd batalion wyrusza na front w pobliżu Nysy i Grodkowa
Kwiecień 1945 – Batalion przydzielony do VIII Korpusu 17 Armii Polowej
Maj 1945 – Batalion wycofuje się do Czechosłowacji, gdzie  kapituluje w północno-wschodniej części Pragi przed wojskami radzieckimi

Wyposażenie 88 batalionu ciężkich niszczycieli czołgów:

Nashorn (niem. „nosorożec”) – niemiecki niszczyciel czołgów (wczesne wersje tego pojazdu znane były także jako Hornisse –  „szerszeń”),  powstał w 1942 i miał stanowić jedynie tymczasowe rozwiązanie do momentu wejścia do służby projektowanych wtedy innych konstrukcji, ale pomimo słabego opancerzenia i dość wysokiej sylwetki pozostał w aktywnej służbie do końca wojny.

Niemiecki niszczyciel czołgów SdKfz 164 "Nashorn"

Po rozpoczęciu operacji Barbarossa, już pod koniec 1941 po pojawieniu się w większych ilościach czołgów sowieckich T-34 i KW-1, wojska niemieckie zaczęły odczuwać brak mobilnej i skutecznej broni przeciwpancernej – holowane działa przeciwpancerne były zbyt mało mobilne, a istniejące niszczyciele czołgów typu Panzerjäger I nie były wystarczająco silnie uzbrojone. W lutym 1942 zakłady zbrojeniowe Alkett opracowały podwozie na nowy niszczyciel czołgów Geschutzwagen III/IV który używał części z czołgów PzKpfw III i PzKpfw IV który postanowiono uzbroić w armatę przeciwpancerną 8.8 cm PanzerabwehrKanone (PaK) 43 L/71 – odmianę słynnej niemieckiej „osiemdziesiątki ósemki”. Wybór uzbrojenia wymusił jednak pewne zmiany w konstrukcji podwozia – przedłużono je, a silnik został przeniesiony ze środka na tył pojazdu. Sama armata była na tyle ciężka, że w celu zmniejszenia wagi nowej konstrukcji opancerzenie zostało zredukowane do absolutnego minimum. Nowy pojazd został pokazany Hitlerowi w październiku 1942 i po jego akceptacji wszedł do produkcji na początku 1943. Pełna, oficjalna nazwa brzmiała 8.8cm PaK43 (L/71) auf Geschutzwagen III/IV (Sd. Kfz. 164), ale ogólnie znany był jako Panzerjager Hornisse. Pod koniec 1943 lub na początku 1944 powstał nowy model „Szerszenia” uzbrojony w zmodernizowane działo 8.8cm PaK43/1 (L/71). W tej wersji zmodyfikowano także nieco opancerzenie z przodu pojazdu. Różnice pomiędzy nowym a starym modelem byłym jednak minimalne, praktycznie można je było tylko odróżnić po działach. Ta wersja otrzymała nazwę Nashorn. Łącznie wyprodukowano 494 pojazdy w obu wersjach, większość z nich została wyprodukowana w 1943.

Szerszenie/Nosorożce stanowiły uzbrojenie oddziałów ciężkich niszczycieli czołgów (schwere Panzerjäger Abteilungen). Każdy oddział (abteilung) wyposażony był w 30 pojazdów tego typu, łącznie powstało sześć tego typu formacji - schwere Panzerjäger Abteilung 560, 655, 525, 93, 519 i 88. Jednostki wyposażone w Nashorny walczyły do końca wojny na wszystkich frontach. Ich debiut bojowy przypadł w czasie bitwy na łuku kurskim, gdzie spisały się bardzo dobrze. Znakomite, dalekonośne i skuteczne działo, pozwalające na zniszczenie przeciwnika na znacznej odległości, skutecznie niwelowały słabe strony tego pojazdu, jakimi było cienkie opancerzenia i dość wysoki profil. Pojazdy tego typu znakomicie nadawały się do prowadzenia walki na płaskich, otwartych terenach, jakimi były stepy Rosji.

Tak z pewnością zamaskowane były Nashorny stacjonujące na terenie Gminy Żarów (foto Bundesarchiv Koblenz) 

Ilustracje za: Wikipedia oraz archiwum autora

Opracowanie
Bogdan Mucha