Tajemnice Kalna

Utworzono: poniedziałek, 08, październik 2012

Pierwsze wzmianki o Kalnie w źródłach pisanych pochodzą z lat 1307-1318. Wówczas to wieś „Kalendorf” uiszczała dziesięcinę na rzecz kościoła w Wierzbnej. W latach 30-tych XIV wieku właścicielem Kalna był mieszczanin świdnicki niejaki Mikołaj Kolditz. W 1342 roku jako właściciel dóbr kalneńskich był już książę świdnicki Bolko II. W 1369 roku księżna Agnieszka – wdowa po Bolku II, podarowała Kalno klasztorowi cystersów w Krzeszowie. Zakonnicy otrzymali ponadto wszystkie czynsze, podatki, służby i inne świadczenia od miejscowej ludności, a także przywileje immunitetowe z pełnymi prawami sądowniczymi. W posiadaniu klasztornym wieś pozostała aż 440 lat do sekularyzacji dóbr w 1810 roku.

Składamy serdeczne podziękowania pani Ewie Wołek oraz panu Michałowi Kozakowi za udzielone informacje oraz pomoc

Najbardziej znanym i reprezentatywnym obiektem zabytkowym Kalna jest bez wątpienia barokowa kapliczka wybudowana na początku XVIII w. z inicjatywy opata krzeszowskiego Dominika Geyera. Mało znanym jest fakt, że już na początku XIX wieku w miejscowości stała druga kapliczka mająca formę niewielkiej budowli wolnostojącej. Obiekt ten zachował się do dnia dzisiejszego w nieco zmienionej postaci. Obecnie znajduje się na terenie posesji nr 42, tuż przy głównej drodze wiodącej przez miejscowość. Jest to budowla jednokondygnacyjna, tynkowana, założona na planie prostokąta, którą pokrywa dwuspadowy dach ceramiczny. Otwór wejściowy umieszczony został osiowo w elewacji, zwieńczonej trójkątnym szczytem, w którym znajduje się wnęka (w niej umieszczony był pierwotnie krzyż lub święta figura ?). Zamurowany dziś otwór wejściowy prowadził niegdyś do wnętrza przez wykonany z piaskowca portal, na którym umieszczona została informacja o czasie jej wzniesienia – wyryte litery i data J.M. A.D. 1806. Forma tej niewielkiej budowli, nawiązującej do wielu wolnostojących kapliczek wiejskich znajdujących się w naszej pobliskiej okolicy, zdradza jej pierwotną sakralną funkcję. Najbliższe analogie to kapliczki znajdujące się w Bukowie, Bożanowie, Mielęcinie i Krukowie. Wzniesiona w 1806 roku kapliczka, peni dziś rolę przydomowej komórki – składzika. W jej bocznej ścianie wybity został otwór wejściowy wzmocniony u góry żelazną szyną. Stan techniczny obiektu nie jest najlepszy i miejmy nadzieję, że w porę zostanie on odrestaurowany. Trudno powiedzieć, z czyjej inicjatywy i w jakich okolicznościach owa kapliczka została wzniesiona ??. W 1806 roku wieś należała jeszcze do krzeszowskich cystersów. Prawdziwe problemy mieszkańców Kalna oraz jego właścicieli rozpoczęły się w rok później z nadejściem wojsk napoleońskich. W 1807 i 1808 roku mieszkańcy zostali zrujnowani przez francuskie kontrybucje oraz obowiązkowe dostawy dla wojska żywności i oporządzenia. W latach 1808-1810 tym tłumaczyli fakt, że nie uiszczali podatków i innych świadczeń na rzecz państwa oraz klasztoru. W 1810 roku po sekularyzacji dóbr klasztornych, Kalno zostało wykupione od skarbu państwa za 32 000 talarów przez ministra pruskiego hrabiego Augusta Friedricha Ferdinanda von der Goltza. W trzy lata później mieszkańcy wsi zmuszeni byli po raz kolejny dostarczać, tym razem do Legnicy żywność dla wojsk pruskich oraz ich sojuszników. Dodatkowo latem 1813 roku w trakcie obowiązywania rozejmu pielaszkowickiego w Kalnie stacjonowali przez kilka tygodni żołnierze rosyjscy. Nie znane pozostają także okoliczności, w jakich kapliczka przestała pełnić swoją pierwotną funkcję ?? Nadmienić tutaj należy, że do 1810 roku na mocy XVII-wiecznego zarządzenia opatów krzeszowskich (które utraciło publiczno-prawne znaczenie w 1741 roku) w Kalnie nie mogli mieszkać protestanci. Dopiero sekularyzacja dóbr klasztornych zmieniła ten stan rzeczy. Jednak pod koniec lat 20-tych XIX wieku we wsi mieszkało zaledwie 8 ewangelików. Dopiero w drugiej połowie XIX wieku zaczęło się stopniowo zmieniać oblicze wyznaniowe wsi. W 1871 roku mieszkało 44, w 1905: 53, a w 1925: 119 ewangelików. Być może w tym czasie kapliczka znalazła się w granicach wiejskiego podwórza, którego ewangelickim gospodarzom nie zależało specjalnie na losie tego katolickiego przecież obiektu.

Wedle wspomnień najstarszych mieszkańców Kalna, którzy osiedlili się w tej miejscowości tuż po zakończeniu działań II Wojny Światowej, cała wieś opasana była masywnym wysokim kamiennym murem z trzema bramami wjazdowymi od strony Bożanowa, Siedlimowic i Żarowa. Do dziś zachowały się spore odcinki tego muru (częściowo w przekształconej oraz miejscami mocno sfatygowanej postaci): od strony zachodniej (na wysokości boiska sportowego), wschodniej (najdłuższy odcinek) oraz północnej nieopodal drogi wiodącej wzdłuż kamieniołomu do Siedlimowic. Kiedy zbudowano ów stary kamienny mur ?? (nieregularny kamień, złom skalny) nie wiadomo. Ogrodzenie w tej formie, wzniesione przez mieszkańców miało zapewne na celu ochronę przed wstępem osób lub zwierząt nieporządanych, których to wstęp mógł stanowić zagrożenie. Jego budowa zrealizowana została zapewne potężnym nakładem pracy fizycznej oraz ogromną ilością zgromadzonego budulca. Warto w tym miejscu wspomnieć o kilku wydarzeniach z historii Kalna, które mogły wzbudzić potrzebę zbudowania takiej ochrony. W 1604 roku w Kalnie zakwaterowany został czasowo urlopowany z wojny przeciw Turcji oddział wojska dowodzony przez Hansa von Uchtritza. W trakcie swojego pobytu żołnierze wybierali nadmierne świadczenia i dopuszczali się grabieży. Doprowadzili mieszkańców Kalna do takiej ruiny, że ci nie byli w stanie uiścić należnych klasztorowi krzeszowskiemu świadczeń. Kolejne rozboje i zniszczenia o niespotykanej skali, które odczuli na własnej skórze mieszkańcy wsi to okres straszliwej wojny trzydziestoletniej z lat 1618-1648. W czasie wojen śląskich zwłaszcza podczas tej z lat 1756-1763, wieś była miejscem przemarszu i kwaterunku wojsk austriackich i pruskich, które ogołociły mieszkańców z płodów rolnych i inwentarza żywego. W pół wieku później silne piętno na życiu w Kalnie odcisnęły wojska francuskie, bawarskie, pruskie i rosyjskie w dobie wojen napoleońskich 1807-08 i kampanii z 1813 roku. Dodajmy w tym miejscu, że w gminie Żarów w Pożarzysku były dwa mury kamienne, których czas postawienia nie jest znany. Wyższy, blisko trzymetrowy otaczał kościół, folwark i ogród przyfolwarczny. Niższy, jednometrowy opasał całą wieś. W dobie wojny trzydziestoletniej 1618-48, wzniesiony został z kolei mur (nieregularny kamień, złom skalny) w Łażanach. Jest to budowla o charakterze obronnym ze śladami otworów strzelniczych, która otacza cały teren przykościelny. Wiemy, że istnieją nieśmiałe jeszcze na razie plany osłonięcia z narośli pozostałych fragmentów muru w Kalnie oraz rekonstrukcji całości tej interesującej budowli, która pamięta zapewne dawne niespokojne czasy.

Kalno widziane z lotu ptaka. Kolorem czerwonym zaznaczono czytelne fragmenty kamiennego muru

Fragmenty muru od strony wschodniej miejscowości

Fragment muru po rekonstrukcji od strony wschodniej miejscowości

Fragmenty muru od strony zachodniej miejscowości

W zaroślach czytelne są jeszcze ślady muru na zachodniej stronie miejscowości za boiskiem sportowym

Interesujące kamienne przepusty wody na zachodniej stronie miejscowości

W jeden z przepustów wody wkomponowana została kamienna płyta z tajemniczymi rytami

Fragmenty muru na północnej stronie miejscowości

Pisaliśmy już o pomnikach upamiętniających poległych w I Wojnie Światowej żołnierzy-mieszkańców Imbramowic, Przyłęgowa i Żarowa. Pomnik taki znajdował się również w Kalnie. Informację o konstrukcji tej czerpiemy ze starej fotografii, którą przekazał do Żarowskiej Izby Historycznej pan Łukasz Kubiszyn oraz z karty pocztowej, którą udostępnił nam pan profesor Andreas Klose z Poczdamu. Pomnik upamiętniający poległych w czasie Wielkiej Wojny mieszkańców Kalna stał tuż nieopodal budynku szkolnego (południowo-zachodni narożnik). Była to tablica, posadowiona na schodkowym trójstopniowym postumencie, która zawierała w górnej części motyw Żelaznego Krzyża w otoku liści laurowych oraz wyryte imiona, nazwiska i daty śmierci. Pomnik został zniszczony tuż po 1945 roku. Do dzisiaj dotrwał tylko jego postument, wykorzystany jako podstawa dla ozdobnej kamiennej rzeźby.

Składamy serdeczne podziękowania panu Łukaszowi Kubiszynowi za przekazanie fotografii do Żarowskiej Izby Historycznej oraz panu profesorowi Andreasowi Klose za udostępnienie poniższej karty pocztowej