Fotografia z 1917 roku

Był 23 września 1917 roku, od 3 lat trwała wielka, krawawa wojna. Na froncie zachodnim wojska Ententy i Cesarstwa Niemieckiego starły się we Flandrii. Mimo prowadzenia natarć na wąskich odcinkach i wyjątkowo dużego nasycenia artylerii i lotnictwa Brytyjczycy nie zdołały przełamać głęboko rozbudowanej obrony niemieckiej. W tym samym czasie toczyły się boje m.in. nad rzeką Aisne, pod St. Quentin i Verdun. Na froncie wschodnim wojska niemieckie uderzyły na północnym skrzydle frontu, sforsowały dolną Dźwinę i zajęły Rygę. Później zlikwidowały rosyjski przyczółek na Dźwinie pod Jekabpils. Armia rosyjska była w stanie rozkładu. Narastała dezorganizacja różnych ogniw dowodzenia oraz rosnący sprzeciw mas żołnierskich przeciw kontynuowaniu wojny. Z kolei na froncie południowym Włosi wykrwawiali się podejmując bezskutecznie próby opanowania Triestu w czasie kolejnych bitew nad rzeką Isonzo. Tymczasem w oddalonym setki kilometrów od linii frontu niewielkim Saarau (Żarów), do pamiątkowej fotografii pozowało dziesięciu żołnierzy pruskich, którzy popijając chłodne piwo, znajdowali się na głębokim zapleczu, zapominając o wojennym zniszczeniu i okrucieństwie. Jeden spośród nich na odwrocie fotografii napisał krótką informację po czym wysłał ją do swojego brata.

Fotografia ze kolekcji prywatnej Andrzeja Bielca

Składamy serdeczne podziękowania pani Małgorzacie Pietruszce za pomoc w odczytaniu powyższego tekstu

Liber Willi!                                    Saarau, 23 Sept. 17

Sende dir die herzlichsten Sontags- Grüße.
Heute ein herrlicher Sonntag, wie, "im Frieden" –
aber lange dauert der Krieg nicht mehr. Mir geht es gut,
aber bei Euch ist ja immer noch "Allerhand los!"
Nun schreibe mal wieder!
Es grüßt dich herzlichst dein Bruder Robert

Drogi Willi!                                   Żarów, 23.09.1917

Przesyłam ci najserdeczniejsze niedzielne pozdrowienia.
Dzisiaj jest piękna niedziela, niczym "w czasie pokoju" –
jednak wojna już długo nie potrwa. U mnie wszystko w porządku,
ale za to u was pewnie jak zwykle wiele się dzieje!
Napisz wkrótce!
Pozdrawia cię najserdeczniej twój brat Robert

Utrwaleni na fotografii żołnierze służyli w 50 pułku piechoty (I.R.50, skrót od Infanterie Regiment 50), o czym informuje nas ustawiona tablica z wykonanymi białą kredą napisami. Miejscem wykonania fotografii były żarowskie zakłady szamotowe (Chamotte – Fabrik, Saarau), należące wówczas do Eugena Karla von Kulmiz. Pułk, w którym służyli przebywający w Żarowie piechurzy, sformowany został 4 lipca 1860 roku. W latach 1860-66 pułk kwaterował we Wrocławiu i Oleśnicy, 1866-1871 wchodził w skład garnizonu Poznańskiego, a od 1871 roku jego garnizonem macieżystym był Rawicz (Sztab oraz I i II batalion) oraz Leszno (III batalion). Pułk nosił oznaczenie 3. Niederschlesisches Infanterie-Regiment Nr. 50 (3. Dolnośląski Pułk Piechoty Nr. 50). Jego żołnierze uczestniczyli we wszystkich XIX-wiecznych konfliktach zbrojnych, prowadzonych przez Królestwo Pruskie. W 1864 roku pułk w składzie 20. Brygady, kombinowanej Dywizji Piechoty Münster wyruszył na wojnę z Danią, m.in. 3 lipca 1864 roku żołnierze z 1. i 2. Kompanii 50. Pułku Piechoty brali udział w walkach pod Lundbye. W 1866 roku pułk w składzie 10. Dywizji Piechoty (V Korpus Armijny), brał udział w wojnie z Austrią, wsławiając się m.in. 3 lipca 1866 roku, udziałem w bitwie pod Königsgrätz (między wsią Sadova a fortecą Königgrätz). W 1870 roku w składzie 10. Dywizji Piechoty (V Korpus Armijny), 50. Pułk Piechoty wyruszył na wojnę przeciw Francji, gdzie uczestniczył w następujących walkach: 4.8.1870 – Weißenburg, 6.8.1870 – Wörth, 1.9.1870 – Sedan, 19.9.1870 – Petit Bicêtre, 19.9.1870-28.1.1871 – Oblężenie Paryża; 21.10.1871 – La Malmaison, 29.11.1871 – La Malmaison, 30.11.1871 – La Bergerie, 19.1.1871 – Mont Valerien. W bitwie pod Wörth poległ służący w 3. Niederschlesisches Infanterie-Regiment Nr. 50 (2. kompanie), mieszkaniec Piotrowic Świdnickich (niem. Peterwitz), Heinrich Laufer. Jego nazwisko zostało utrwalone na pomniku, znajdującym się przy tzw. Węglowej Drodze, na granicy gmin Żarów i Jaworzyna Śląska. Dowódcami 50. Pułku Piechoty byli kolejno: 1860 von Hackewitz, 1864 von Natzmer, 1867 Quedenfeldt, 1868 Michelmann, 1873 Seelmann, 1875 von Bastineller, 1877 von Massow, 1883 Rogge, 1888 Jacob, 1889 von Monbart, 1890 von Stuckrad, 1893 Studt, 1894 Egloffstein, 1897 Büchtemann, 1901 Hoffmann, 1902 La Baum. Po wybuchu I Wojny Światowej od 2 sierpnia 1914 roku, 50. Pułk Piechoty został przydzielony do 20. Brygady (10. Dywizja Piechoty, V Korpus Armijny). W latach 1914-1918 uczestniczył w następujących walkach:

22.08.–27.08.1914 – bitwa pod Longwy-Longuyon i Othain-Abschnitt
24.08.1914 – Charency
25.08.1914 – Merville
02.09.–17.09.1914 – walki pozycyjne pod Verdun
02.09.1914 – pierwszy szturm na Maashöhen
08.09.–12.09.1914 – Fort Troyon
19.09.1914–05.10.1916 – walki pozycyjne między Maas i Mosel
21.09.–24.09.1914 – drugi szturm na Maashöhen
24.09.1914–05.10.1916 – zmagania pod Maashöhen
02.04.–22.04.1915 – zmagania o Combres-Höhe
24.04.–07.05.1915 – bitwa pod Les Eparges
20.06.–30.06.1915 – bitaw pod Grande Tranchée de Calonne
17.07.–19.07.1915 – bitwa pod Grande Tranchée de Calonne i pod Les Eparges
21.02.–25.08.1916 – kolejne walki między Maas i Mosel
29.02.–05.10.1916 – walki pod Ronvaux-Saulx
24.04.–15.07.1916 – walki pod Champlon
31.07.–11.09.1916 – walki pod Fresnes i Champlon
30.10.–21.12.1916 – walki pozycyjne pod Verdun
15.12.–16.12.1916 – walki pod Louvemont i Bezonvaux
24.01.–30.04.1917 – kolejne walki pozycyjne pod Maas i Mosel
24.01.–30.04.1917 – walki pod Maashöhen oraz Abschnitt Loclont-Wald, Seuzey
03.05.–27.05.1917 – bitwa nad Aisne
28.05.–23.10.1917 – walki pozycyjne pod Chemin des Dames
03.06.1917 – walki pozycyjne pod Chemin des Dames, na północy-zachód od Froidmont-Ferme
14.06.1917 – walki pozycyjne pod Chemin des Dames, na północ od Braye
15.08.1917 – walki na wschód od Hurtebise-Ferme
30.08.–02.09.1917 – walki na południe od Ailles i pod Hurtebise-Ferme
24.10.–02.11.1917 – walki pod Ailette
03.11.–24.11.1917 – walki pozycyjne na północ od Ailette
25.11.1917–06.01.1918 – uzupełnienie i szkolenie
07.01.–07.02.1918 – walki pozycyjne na północ od Ailette
08.02.–20.03.1918 – szkolenie
21.03.–28.03.1918 – ciężkie walki we Francji
21.03.–22.03.1918 – bitwa pod St. Quentin-La Fère
23.03.–24.03.1918 – walki w czasie przekraczania Somme i Crozat-Kanal, pod St. Christ i Tergnier
25.03.–28.03.1918 – walki pod Montdidier-Noyon
27.05.–13.06.1918 – walki pod Soissons i Reims
27.05.1918 – pierwszy szturm Höhen des Chemin des Dames
15.07.–17.07.1918 – bitwa pod Champagne
18.07.–25.07.1918 – kolejny szturm Soissons i Reims
26.07.–03.08.1918 – walki nad Marne i Vesle
21.08.–11.09.1918 – kolejne walki pozycyjne pod Maas i Mosel
12.09.–14.09.1918 – walki w Mihiel-Bogen
15.09.–20.09.1918 – walki pozycjne pod Woevre-Ebene i na wschód od Mosel
21.09.–13.10.1918 – walki pozycyjne w Lothringen
13.10.–01.11.1918 – walki pozycyjne pod Woevre-Ebene, na zachód od Moselufer i Selle
04.11.–11.11.1918 – walki pod der Maas i Beaumont
12.11.–28.12.1918 – ewakuacja z okupowanego terytorium i powrót do kraju

I.R.50 (skrót od Infanterie Regiment 50) - 50. Pułk Piechoty w Chamotte - Fabrik Saarau (Zakłady Szamotowe w Żarowie)

Fotografia żołnierzy 50. Pułku Piechoty w Żarowie wykonana została w czasie, kiedy pułk toczył zacięte walki pozycyjne pod Chemin des Dames. W jaki więc sposób i z jakiej przyczyny 10-ciu piechurów trafiło do zakładów szamotowych von Kulmiza w Żarowie ? Zjednoczone Zakłady Szamotowe w Żarowie, dawniej K.Kulmiz, sp. z.o.o. (Vereinigte Chamottenfabrik vormals C.Kulmiz) istniały od 1850 roku. Produkowano w nich materiały budowlane (kafle piecowe, cegły, dachówki i in.), które raczej nie wzbudzały szczególnego zainteresowania Armii Niemieckiej, jako surowiec niezbędny do prowadzenia działań militarnych. Toteż obecność w takich zakładach żołnierzy ściągniętych prosto z linii frontu, wydaje się na pierwszy rzut oka nielogiczna i co najmniej dziwna. Należy w tym miejscu wspomnieć jednak o sytuacji, jaka panowała podczas I Wojny Światowej w przemyśle Cesarstwa Niemieckiego, gdzie rozpoczęcie działań zbrojnych w 1914 roku spowodowało pobór i wcielanie do armii dużej rzeszy mężczyzn. Potrzebowano zatem robotników do pracy w zakładach, w tym także przemysłu zbrojeniowego. Brakującą siłę roboczą mieli załatać jeńcy wojenni, którzy trafili do niemieckiej niewoli. Wedle różnych źródeł na froncie zachodnim w niewoli znalazło się od ponad 400 do 600 tys. żołnierzy francuskich. Powstały liczne obozy jenieckie. Jednym z najbardziej znanych był obóz jeniecki w Łambinowicach (niem. Lamsdorf) – ósmy w Niemczech pod względem liczby jeńców i największy pod względem powierzchni ze wszystkich obozów, jakie w różnym czasie istniały. Początki Lager Lamsdorf sięgają lat 1870-71 (wojna prusko-francuska), kiedy w Łambinowicach przetrzymywano jeńców francuskich. Zmarłych pochowano na obozowym cmentarzu. W czasie I Wojny Światowej w obozie tym przetrzymywano żołnierzy państw ententy – szeregowców i podoficerów – głównie z armii rosyjskiej, rumuńskiej, włoskiej, serbskiej, francuskiej, brytyjskiej i belgijskiej. Przebywało tu łącznie ok. 90 tys. osób. Na jeńcach ciążył też obowiązek pracy. Uczestniczyli w rozbudowie obozu. Zatrudniano ich również na zewnątrz w miejscowym przemyśle i rolnictwie. Mimo zakończenia wojny, jeńcy przebywali w obozie do 1920 roku. Niewoli nie przeżyło ok. 7 tys. z nich. Obóz jeniecki znajdował się również w Świdnicy (budynki Zakładu Poprawczego i Schroniska dla Nieletnich przy ul. Sprzymierzeńców). Przetrzymywano w nim oficerów angielskich, łącznie ok. 1000 jeńców.

W czasie wojny prusko-francuskiej jeńcy wojenni pojawili się w Żarowie już jesienią 1870 roku. Około 30-tu Francuzów znalazło zatrudnienie w miejscowych Zakładach Chemicznych "Silesia". Nie znamy ich dalszych losów. Być może w 47 lat później, sfotografowani w 1917 roku żołnierze 50. Pułku Piechoty eskortowali i sprawowali nadzór nad pracującymi w żarowskich zakładach szamotowych jeńcami francuskimi ? Wydaje się to jedynym logicznym wytłumaczeniem ich pobytu w Żarowie, w czasie kiedy Pułk toczył ciężkie boje na froncie zachodnim. Tematyka dotycząca jeńców wojennych była częstym motywem na ówczesnych kartach pocztowych.

Jeńcy francuscy w czasie transportu i pracy (zbiory autorów opracowania)

CIEKAWOSTKA Z FOTOGRAFII WYKONANEJ W ŻAROWIE

Biżuteria tzw. "patriotyczno-kantynowa", stanowiła nieodłączny element nieregulaminowej żołnierskiej biżuterii frontowej w czasie I Wojny Światowej. Produkowano tysiące wzorów wykonywanych w małych warsztatach lub samodzielnie. Motywem przewodnim zdobienia był: Żelazny Krzyż, flaga państwa pruskiego, pruski orzeł, czasem motyw czaszki ze skrzyżowanymi piszczelami oraz daty. Przykłady poniżej

Fotografie za www.odkrywca.pl

Opracowanie
Bogdan Mucha
Andrzej Bielec