Ikona polskiego powojennego przemysłu motoryzacyjnego w służbie OSP Pożarzysko

Ochotnicza Straż Pożarna w Pożarzysku powstała w 1946 r. Wiosną 1949 r. zrzeszonych w niej było 15 osób. O działalności pożarzyskiego OSP zachowały się tylko przypadkowe informację. W marcu 1973 r. otrzymała od żarowskich Dolnośląskich Zakładów Chemicznych w darze samochód bojowy. W 1974 r. wybudowano w czynie społecznym basen przeciwpożarowy. W 1999 r. została oddana do użytku nowa remiza z pełnym zapleczem socjalnym i dwoma boksami garażowymi. Jednostka posiadała też nowoczesny sprzęt gaśniczy i odpowiednio wyszkolonych strażaków. Spełniała wszystkie warunki, aby włączyć ją do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego (KSRG). Odpowiedni wniosek złożono w 1999 r., a w kwietniu 2001 r. OSP Pożarzysko uroczyście została uznana za jednostkę tworząc KSRG. Kilka tygodni później otrzymała z okazji 55-lecia istnienia nowy sztandar. Obecnie jednostka dysponuje dwoma wozami bojowymi marki Mercedes-Benz oraz Jelcz. Dziś poszerzamy nieco wiedzę o pożarzyskiej OSP, prezentując archiwalne fotografie z początku lat 70-tych, które przedstawią samochód gaśniczy marki STAR 20 GM-8 N-71 oraz moment jego przekazania przez DZCH.

SKŁADAMY SERDECZNE PODZIĘKOWANIA DLA PANÓW ZBIGNIEWA I IRENEUSZA ŚLIWÓW ZA UDOSTĘPNIENIE PONIŻSZYCH FOTOGRAFII

STAR 20 GM-8 N-71 oraz jego uroczysty moment przekazania przez dyrektora DZCH do OSP Pożarzysko

Strażacy z OSP Pożarzysko na tle swojego "nowego" nabytku

Star 20 (1948-1957) - historia powstania i produkcji

Po zakończeniu II Wojny Światowej potrzebny był nowy, uniwersalny samochód ciężarowy, stosunkowo tani w produkcji i oferujący łatwość konstruowania specjalizowanych pojazdów pochodnych. Zadanie zaprojektowania takiego pojazdu zlecono w kwietniu 1946 r. grupie pracowników powstałego w Łodzi Centralnego Biura Badań i Konstrukcji Przemysłu Motoryzacyjnego, pod kierownictwem Mieczysława Dębickiego. Legenda głosi, iż idea Stara 20 zrodziła się u zbiegu ulic Hożej i Marszałkowskiej, w kawiarence w centrum zrujnowanej Warszawy. Co ciekawego przy konstrukcji pojazdu, pracowali także Jan i Jerzy Wernerowie, którzy przed wojną brali udział w konstrukcji PZInż. 713 – samochodu ciężarowego, który był następcą Fiata 621L, stanowiącego przed wojną trzon transportu Wojska Polskiego. Tak więc Star 20 był w prostej linii następcą samochodu ciężarowego, zaprojektowanego jeszcze w 1938 roku przez Polskie Zakłady Inżynierii na potrzeby wojska. Fakt ten został oczywiście przemilczany, gdyż nie godziło się aby pierwszy seryjnie produkowany samochód Polski Ludowej, był przedwojenną sanacyjną konstrukcją.

Już w 1947 roku ówczesne Centralne Biuro Badań i Konstrukcji Przemysłu Motoryzacyjnego nr 5 (CKB-5) w Łodzi opracowało szczegółową dokumentację techniczną pojazdu. Wyniki łódzkiego biura przekazane zostały pod koniec tego samego roku do Biura Technicznego starachowickich zakładów. Opracowanie jednostki napędowej powierzone zostało Zakładom Doświadczalnym Przemysłu Motoryzacyjnego w Ursusie. Natomiast kabina pojazdu skonstruowana został przez kieleckie Zakłady Wyrobów Metalowych "SHL" S.A.. Dalszy rozwój konstrukcji prowadzony był w Starachowicach i doprowadził do powstania pierwszych prototypowych egzemplarzy Stara 20 w 1948 roku. 15 grudnia 1948 roku pierwsze pięć egzemplarzy produkcyjnych tego modelu zaprezentowane zostało w czasie kongresu zjednoczeniowego PPS i PPR, który odbył się Warszawie w budynku Politechniki Warszawskiej. W roku 1948 rozpoczęto seryjną produkcję tego modelu, która w pierwszym roku produkcji wyniosła 10 sztuk (według innych źródeł 20 szt.) i stopniowo rosła osiągając w 1949 roku poziom 245 szt., w 1950 – 782 szt., 1951 – 2568 szt., 1952 – 4253 szt., 1953 – 6968 szt.,1954 – 7579 szt., 1955 – 7543 szt., 1956 – 7700 szt., 1957 – 5978 szt. (dane dla ostatniego roku produkcji mogą obejmować pewną liczbę następcy, czyli modelu Star 21).

Nadwozie Stara 20 osadzone zostało na podłużnicowej ramie spawanej wykonanej z blachy tłoczonej. W układzie jezdnym zastosowano przednią sztywną oś zawieszoną na półeliptycznych resorach piórowych. Z tyłu zastosowano most napędowy zawieszony na półeliptycznych resorach piórowych, dodatkowo wspartych przez pomocnicze resory piórowe. W pojeździe tym zamontowano importowaną przekładnię kierowniczą firmy FIAT-Mammano. Do napędu ciężarówki przewidziano polski 6-cylindrowy rzędowy silnik benzynowy typu S42 o pojemności 4188 cm³ i maksymalnej mocy 62,5 kW (85 KM). Jednostka ta zblokowana została z 4-biegowa manualną, niesynchronizowaną skrzynią biegów. Star 20 standardowo wyposażany był w kabinę wagonową typu N20 produkowaną przez zakłady SHL z Kielc. W 1952 roku ze względu na duży popyt na ten samochód oraz niemożność zaspokojenia przez SHL potrzeb zakładu produkcyjnego na kabiny rozpoczęto w FSC produkcję tańszych oraz znacznie prostszych kabin typu N23. Od tego momentu Star 20 mógł być wyposażany w tańszą kabinę N23 lub droższą i bardziej komfortową N20.

W 1949 roku przystąpiono do prac na pierwszą odmianą samochodu Star 20, którą był ciągnik siodłowy Star C60. Model ten w 1950 roku miał swoją premierę na Międzynarodowych Targach Poznańskich. Do produkcji seryjnej ta wersja nadwoziowa skierowana została w 1952roku. Model C60 powstał na skróconym podwoziu odmiany skrzyniowej, w stosunku do której zmniejszono o 50 cm rozstaw osi. Star C60 przewidziany był do pracy z jednoosiową naczepą typu D60 produkowaną przez ówczesną Sanocką Fabrykę Wagonów "Sanowag". W 1953 roku rozpoczęto produkcję na bazie podwozia ciągnika siodłowego Star C60, tylno zsypowego samochodu wyładowczego Star W14. Produkcja tego modelu odbywała się przy udziale ZNTK w Oławie, który był producentem skrzyni wyładowczej oraz hydraulicznego mechanizmu zsypowego. Na podwoziu modelu Star 20 i jego pochodnych montowano różne wersje zabudów jak np. nadwozia furgonowe przystosowane do przewozu 25 osób typu N-424, znane pod nazwą Stonka, produkowane od 1954 roku przez ówczesne Zakłady Budowy Nadwozi Samochodowych oraz jego odmianę przystosowaną do przewozu ładunków o oznaczeniu N-103 Furgon. W latach 1952-1953 w Sanoku powstawały nadwozia pożarnicze typu N71 oraz N72, korzystające z zewnętrznych źródeł środka gaśniczego. W późniejszym okresie produkowano nadwozia typu N74 i N75 wyposażone we własny zbiornik wodny. Kolejnym rodzajem zabudowy był montowany od 1953 roku żuraw samochodowy HP-3, wykorzystywany w branży budowlanej. Elementy jezdne, napędowe oraz zmodyfikowane podwozie ciężarówki Star 20 posłużyły do budowy prototypowych polskich autobusów Star N50, N51 oraz ich produkcyjnej odmiany o oznaczeniu N52. W 1955 roku zaprezentowano prototypowy autobus Star Jot 55, w którym również zastosowano szereg rozwiązań technicznych ze Stara 20.

Wadami samochodu Star 20 (usuniętymi w późniejszych modelach tej serii) było:
- mały rozstaw osi (co ograniczało stateczność, szczególnie wozów gaśniczych na drogach polnych lub wyboistych
- zbyt mała liczba biegów w przód (co było powodem dość słabej dynamiki podczas jazdy z pełnym obciążeniem)
- brak wersji samochodu z silnikiem wysokoprężnym co ograniczyłoby zużycie paliwa.

Pomimo tych wad samochód Star 20 swymi cechami trakcyjnymi oraz możliwościami przewozowymi stanowił duży sukces konstrukcyjny, a ogólna ocena stawiała go w czołówce średnich samochodów ciężarowych przełomu lat czterdziestych ówczesnego Bloku Wschodniego.

Sylwetka samochodu gaśniczego Star 20 GM-8 N-71

Star 20 GM-8 N-71 (1952 r.)

Na początku lat pięćdziesiątych Centralne Biuro Konstrukcyjne Motoryzacji podjęło prace nad skonstruowaniem samochodu gaśniczego w oparciu o zespoły tego pojazdu. Nadwozie pożarnicze zabudowano na podwoziu Star A20P. W celu zwiększenia użyteczności podwozia pod kątem zabudowy pożarniczej, przy nie zmienionym rozstawie osi, wydłużono ramę pojazdu w stosunku do seryjnie produkowanych Starów 20. Jako źródło napędu posłużył silnik benzynowy o mocy 85 KM napędzający tylną oś i współpracujący z 4-biegową skrzynką przekładniową. Czterodrzwiowe nadwozie o oznaczeniu N-71 stanowiło jedną całość i w przedniej części zbudowane było z elementów kabiny N20 lub N23 (oba typy kabin oferowane były przez producenta alternatywnie). Z przodu umieszczono dwa indywidualne fotele dla kierowcy i dowódcy w przedziale załogi zaś, dwie ławki przeznaczone dla 8 osób. Przedział kierowcy przedzielony był od przedziału załogi schronem poprzecznym, w którym z prawej strony znajdowała się motopompa M8/8, z lewej zaś zespół prądotwórczy. W tylnej obniżonej części nadwozia rozmieszczono schowki na sprzęt i armaturę pożarniczą zamykane klapami. Miedzy błotnikami umiejscowiono węże ssawne, zaś na tylnym zwisie, dwukołowe zwijadła na węże (po jednym z każdej strony). Pozostały sprzęt znalazł miejsce na górnym pomoście zabudowy. Wraz z uruchomieniem w 1952 roku produkcji seryjnej Stara 20 N-71 w Sanockiej Fabryce Wagonów „Sanowag” w Sanoku, polska straż pożarna zaczęła otrzymywać pierwsze po wojnie zunifikowane samochody pożarnicze. W latach 1952-1957 wyprodukowano 1471 egzemplarzy tego modelu samochodu gaśniczego

Dane techniczne (Star 20 GM-8 N-71)

Oznaczenie wg PN 79: GM-8
Oznaczenie wg PN-53: GM-8
Podwozie: Star A20P z rzędowym sześciocylindrowym silnikiem benzynowym S42 o mocy 85 KM
Skrzynia biegów: 4+R
Układ jezdny: 4x2
Nadwozie: N71 - jednosegmentowe zbudowane z elementów kabiny N20 lub N23 (alternatywnie)
Liczba miejsc: 10 (2+8)
Wymiary (długość, szerokość, wysokość): 6285x2200x2680 (mm)
Rozstaw osi: 3000 mm
Masa całkowita: 7250 kg
Prędkość maks: 75 km/h

Wyposażenie pożarnicze:
motopompa M-800 PO-1 Leopolia o wydajności 800 l/min przy ciśnieniu 8 bar
2 x zwijadła dwukołowe sprzęt i armatura pożarnicza
lekki sprzęt burzący

Gaśniczy Star 20 GM8 N-71 - eksponat w Centralnym Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach (link)

Gaśniczy Star 20 GM8 N-71 będący eksponatem na stacji benzynowej w Podłopniu (pow. limanowski), przy trasie Wadowice- Nowy Sącz (link)

Gaśniczy Star 20 GM8 N-71 OSP Szaflary. Obecnie na stacji benzynowej przy "Zakopiance" w Nowym Targu (link)

Opracowanie
Bogdan Mucha