Z Żarowa do Filadelfii w USA na pokładzie sterowca Zeppelin ZR3

Na pierwszy rzut oka powiedzieć można, że jest zwykłą choć starą kopertą z 1924 roku, w której wysłano list z Żarowa (niem. Saarau) do Filadelfii w Stanach Zjednoczonych. Prawdziwego smaczku dodaje jednak odbity na kopercie stempel zawierający treść Mit Luftschiff Z.R.3 befördert oraz dodatkową odręczną adnotację mit Luftschiff Z.R.III ab Friedrichshafen. W tym wypadku nie mamy cienia wątpliwości, że chodzi o potężny sterowiec LZ126 (ZR 3) wyprodukowany właśnie przez stocznię w niemieckim Friedrichshafen. List wysłany z Żarowa, dotarł więc do Filadelfii na pokładzie sterowca, który miał zostać przekazany do USA zgodnie z traktatami rozbrojeniowymi i wykonywał właśnie swój daleki lot, aby służyć potem jako USS Los Angeles. Nie wiemy niestety jaką treść zawierał wspomniany list ostemplowany w żarowskim Urzędzie Pocztowym przy ówczesnej Schweidnitzer Straße. Wiemy jednak w jaki sposób trafił za ocean i o tym właśnie przeczytacie poniżej.

Koperta, którą wraz z listem wysłano z Żarowa do Philadelphii. Widoczny stempel poczty żarowskiej SAARAU, stempel Mit Luftschiff Z.R.3 befördert oraz stempel odbiorczy NEW YORK

INNA KORESPONDENCJA, KTÓRĄ TEGO SAMEGO DNIA DO USA DOSTARCZYŁ STEROWIEC ZR 3

Na wstępie w ramach wprowadzenia należy wyjaśnić czym był owy sterowiec i kto był jego ojcem chrzestnym. Jak podają źródła encyklopedyczne, sterowiec to aerostat z własnym napędem, czyli statek powietrzny, unoszący się w powietrzu dzięki sile wyporu opisanej przez prawo Archimedesa. W środku zawiera komory wypełnione gazem lżejszym od powietrza – helem lub wodorem Historia sterowców sięga roku 1851, kiedy to Francuz Henri Jules Giffard zgłosił patent na zastosowanie maszyny parowej do napędu statków powietrznych. Opracował pierwowzór sterowca – balon wyposażony w śmigło napędzane maszyną parową o mocy 2,2 kW. 24 września 1852 roku wzniósł się z hipodromu w Paryżu na wysokość 1800 m i pokonał 27-kilometrową trasę do Elancourt koło Trappes z prędkością około 8 km/h. Kilkanaście lat późnej 9 sierpnia 1884 roku w Chalais-Meudon kapitan Charles Renard i kapitan Arthur Krebs pokonali 7,6 kilometrową trasę sterowcem o nazwie La France z prędkością prawie 20 km/h (5,5 m/s). Sterowiec ten (sterowany za pomocą steru) o wydłużonym kształcie miał podwieszaną gondolę, na końcu której zamocowany był silnik elektryczny o mocy 6,6 kW.

Pierwsze sterowce: po lewej konstrukcji Henriego Julesa Giffarda, po prawej niemiecki Luftschiff-Zeppelin 1

W początkach XX wieku Niemiec Ferdinand von Zeppelin, skonstruował nowy rodzaj sterowca, model Luftschiff-Zeppelin 1, który zamiast powłoki wypełnionej gazem, posiadał szkielet obciągnięty impregnowaną tkaniną. Była to solidna konstrukcja. Pierwszy z całej rodziny niemieckich Zeppelinów miał długość 126,8 m i średnicę 11,6 m. Jego napęd stanowiły dwa silniki spalinowe "Daimler" o mocy 5 kW. 2 lipca 1900 r., o godzinie 20:00, wzniósł się wraz z 5 osobami i 350 kg balastu, po czym wykonał 18-minutowy lot z Friedrichshafen nad Jeziorem Bodeńskim. Już podczas drugiej próby uzyskał prędkość około 27 km/h. Nas jednak interesuje najbardziej sterowiec ZR3 (LZ126), na pokładzie którego przewieziony został list z Żarowa do odległej o blisko 7 000 km Filadelfii.

Sterowiec ZR 3 (oznaczenie amerykańskie) zbudowany w Niemczech jako LZ 126, wraz z późniejszym LZ 127, były dwoma najbardziej udanymi sterowcami szkieletowymi w historii Stanów Zjednoczonych i Niemiec. Oba odznaczyły się długoletnią bezawaryjną eksploatacją, pierwszy w służbie amerykańskiej marynarki (najdłużej w służbie US Navy), drugi jako pierwszy powietrzny transatlantyk. Po pierwszej wojnie światowej w myśl postanowieniach Traktatu Wersalskiego, Niemcy obowiązywało ograniczenie w budowie wszelkich sterowców wojskowych i dużych cywilnych. Zakłady Zeppelina pozostały tym samym bez zamówień, jednak następca zmarłego w roku 1917 Ferdinanda von Zeppelina, dr Hugo Eckener robił wszystko, aby zapewnić firmie przetrwanie i szukał potencjalnych klientów również w Stanach Zjednoczonych.

Po 1918 roku USA, a przede wszystkim amerykańska marynarka, zainteresowały się możliwościami oferowanymi przez duże sterowce szkieletowe. Zwrócono zwłaszcza uwagę na ich zastosowanie jako środka dalekiego rozpoznania. Wobec początkowego braku produkcji rodzimej, zamówiono w Wielkiej Brytanii sterowiec R-38 (nie został dostarczony z powodu wypadku podczas testów fabrycznych), natomiast w latach 1922-23 zbudowano w Lakehurst pierwszy amerykański sterowiec szkieletowy USS (ZR-1) Shenandoah, wzorowany na niemieckim LZ 96, który zamiast wodoru, wypełniony był helem. W czerwcu 1922 roku Luftschiffbau Zeppelin GmbH przyjęła zlecenie na budowę dużego sterowca szkieletowego oznaczonego LZ 126. Stępkę położono w zakładach w Friedrichshafen w listopadzie. Sterowiec miał być zbudowany za pieniądze rządu niemieckiego, a następnie przekazany Stanom Zjednoczonym w ramach reparacji wojennych. W celu obejścia zakazu budowy sterowców wojskowych, LZ 126 budowano jako maszynę cywilną – na pokładzie znajdowały się miejsca dla 30 pasażerów. Budowę sterowca zakończono w sierpniu 1924 roku, pierwszy próbny lot miał miejsce 27 sierpnia 1924 roku. Z ciekawostek technicznych należy nadmienić, że LZ 126 był pierwszym Zeppelinem, którego powłoka zawierała cząsteczki aluminium odbijające promienie słoneczne w celu zapobieżeniu nagrzewaniu się gazu nośnego.

Sterowiec ZR 3 nad nad południowym Manhattanem w 1930 roku

 Numer The Day z 15 października 1924 roku informujący na pierwszej stronie o Zeppelinie ZR-3, który przemierzył 5,006 mil w drodze do Nowego Jorku

Dane techniczne sterowca LZ 126 (później ZR-3 USS Los Angeles)

Długość: 200,56 metrów
Średnica: 27,61 metrów
Pojemność: 74.160 metrów sześciennych (w chwili oddania do użytku był to największym sterowcem świata pod względem pojemności, istniały natomiast sterowce dłuższe, np. USS Shenandoah miał 207 metrów długości, jednak większa średnica dawała pierwszeństwo LZ 126)
Napęd: pięć silników Maybach umieszczonych w gondolach, o mocy 294 kW (400 KM) każdy.
Prędkość maksymalna: 120 km/h
Masa całkowita: 68 000 kilogramów.

Sterowiec ZR 3 podczas lądowania w amerykańskiej bazie sterowców w Lakehurst

Gondola sterowca ZR 3

Umowa zakładała dostarczenie sterowca przez Niemców i 12 października 1924 roku LZ 126 pod osobistym dowództwem Hugo Eckenera wystartował do lotu transatlantyckiego. Celem była nowojorska baza sterowcowa Lakehurst. Start początkowo opóźniły zła pogoda, a ponadto w tylnej części sterowca odkryto dwóch pasażerów na gapę – amerykańskich reporterów. Sam lot odbył się już bez specjalnych niespodzianek i nad ranem 15 października, po 81 godzinach lotu i pokonaniu 8050 kilometrów, sterowiec wylądował szczęśliwie w Lakehurst, wzbudzając aplauz zgromadzonej publiczności. Niemiecka załoga została podjęta przez amerykańskiego prezydenta Calvina Coolidge’a w Białym Domu, wzięła też udział w paradzie w Nowym Jorku. Przylot oraz przekazanie sterowca symbolicznie przedstawiano jako misję pokoju i pojednania pomiędzy Niemcami, a USA po pierwszej wojnie światowej. Wkrótce sterowiec został odstawiony do bazy marynarki w Anacostia (D.C.) i tam 25 listopada 1924 roku odbył się chrzest, na którym nadano mu imię ZR-3 USS Los Angeles (gdzie ZR oznacza Zeppelin Rigid czyli zeppelin szkieletowy – nazwą „zeppelin” oznaczano w Stanach Zjednoczonych ogólnie duże sterowce szkieletowe w odróżnieniu od małych sterowców ciśnieniowych określanych jako „blimp”, choć i tu były wyjątki jak choćby całkowicie metalowy sterowiec ZMC-2). Matką chrzestną była Pierwsza Dama USA Grace Coolidge, pierwszym amerykańskim dowódcą sterowca - Maurice R. Pierce. Zadaniem nowego sterowca była służba jako latające laboratorium, która obejmowała nie tylko wszechstronne testowanie sterowca pod względem technicznym, ale też ocenę zalet i możliwości oferowanych marynarce przez ten nowy typ sprzętu, a następnie wypracowanie strategii i taktyki użycia dla nowych, dużych sterowców szkieletowych, których budowę w rezultacie udanej eksploatacji ZR-3 planowano. Równie istotna była funkcja szkoleniowa, zwłaszcza że USS Los Angeles był w latach 1925-31 jedynym amerykańskim dużym sterowcem szkieletowym. Sterowiec skreślono oficjalnie ze stanu US Navy dnia 24 października 1939 roku. Pomimo sporego zainteresowania nie pozwolono mu przetrwać nawet jako muzeum. Wkrótce rozpoczęto rozbiórkę zakończoną w grudniu 1939.

Sterowiec ZR 3 w podczas lotu do USA w 1924 roku

Fotografie sterowca ZR 3 za: Wikipedia oraz http://www.navsource.org/
Fotografie korespondencji z archiwum autora
Opisy konstrukcji sterowca ZR 3 za: http://airbot.net/

Opracowanie
Bogdan Mucha