Unikalne znalezisko z czasów II Wojny Światowej pod Żarowem

Pomimo że w tym roku mija 75 lat od wybuchu II Wojny Światowej, to relikty tego konfliktu zbrojnego, nadal odnajdywane są podczas prac polowych, badań archeologicznych i innych prac ziemnych. W dużej mierze pozostałości te stanowią szczególnie niebezpieczne niewybuchy (pociski artyleryjskie, bomby lotnicze, miny lądowe i morskie), o których co jakiś czas informują środki masowego przekazu. Często pośród rozmaitego żelastwa odnajdywane są egzemplarze broni palnej w różnym stanie zachowania. Tak też było w przypadku destruktu karabinu odnalezionego na rolniczym polu w pobliżu Żarowa. Znalezisko dostarczył do Żarowskiej Izby Historycznej anonimowy mieszkaniec (rolnik), który ów karabin odnalazł w trakcie prac polowych. Karabin pozostający w nie najlepszej kondycji nie jest bynajmniej znaleziskiem powszechnym – mianowicie jest to duński pięciostrzałowy karabin powtarzalny 8 mm Gevær M. 1889 (Krag-Jørgensen) !!! Dzisiaj zgodnie z przepisami prawnymi udaliśmy się ze znaleziskiem na Komisariat Policji w Żarowie. Tutaj również pan Komendant Janusz Kozendra nie krył zainteresowania i zdziwienia duńskim znaleziskiem spod Żarowa. Jak sam stwierdził karabin jest w stanie pozwalającym jedynie na jego konserwacje i ekspozycje, tak więc po wykonaniu dokumentacji fotograficznej dla Wydziału Postępowań Administracyjnych eksponat powróci do Żarowskiej Izby Historycznej, zostanie zakonserwowany i udostępniony na wystawie. O historii karabinu, jego pochodzeniu i w jaki sposób znalazł się pod Żarowem, przeczytacie poniżej.

Karabin powtarzalny 8 mm Gevær M. 1889

Historia konstrukcji:

Karabin zaprojektowany przez norweskich konstruktorów Olego Hermana Johannesa Kraga i Erika Jørgensena. Siły zbrojne Danii zainteresowały się tym karabinem w 1886 roku i po pewnych modyfikacjach będących wynikiem długich prób kwalifikacyjnych przyjęły go na uzbrojenie 3 lipca 1889 roku - otrzymał on oznaczenie Gewaer 1889.Produkowany w różnych zakładach - od 1932 roku do 1943 w Haerens Vapenarsenal. Geværfabriken Kjøbenhavn (1889-1910) - Hærens Tøjhus (1910-1923).  Na 1 kwietnia 1919 roku na wyposażeniu duńskiej armii było 109872 egzemplarze. Łącznie wraz z karabinkami do 1923 roku wyprodukowano 120282 egzemplarze.

Opis konstrukcji:

Karabin powtarzalny zaopatrzony w zamek tłokowy, czterotaktowy, ślizgowo-obrotowy, ryglowany niesymetrycznie za pomocą jednego rygla przy tłoku zaporowym i dodatkowo przy pomocy długiej nasady, biegnącej wzdłuż trzonu zamka. Rączka prosta zakończona kulką. Cechą wyróżniającą tę konstrukcję jest zastosowanie poziomego magazynka wewnętrznego (w kształcie leżącej litery L). Magazynek był zasilany poprzez znajdująca się na prawym boku pokrywkę, która na czas ładowania była odchylana do przodu. Zaletą tego systemu była możliwość dosyłania kolejnych naboi przy stałej gotowości do strzału naboju prowadzonego do lufy (nie trzeba było odciągać do tyłu zamka na czas ładowania). Naboje były dosyłane do komory zamkowej przez popychającą je sprężynę. Rozwiązanie dosyłania naboi zostało opatentowane w USA 21 lutego 1893 roku. Celownik ramieniowo-krzywiznowy, szczerbinkowy wyskalowany od 400 do 2000 m. Muszka pryzmatyczna otwarta bez osłony. Lufa początkowo o 6 bruzdach lewoskrętnych (systemu Rasmussen o przekroju poligonalnym) przerobiona na 4 bruzdy po 1923 roku, osłonięta płaszczem (cienkościennej rurze), bez nakładki. Drewniane łoże oraz kolba bez chwytu półpistoletowego, okuta stalowym trzewikiem. Kurek z moletowanym występem umożliwiającym naciągnięcie kciukiem - naciągnięcie na pierwszy ząb pełniło funkcję bezpiecznika. Później konstrukcję karabinu uzupełniono o bezpiecznik w obsadzie zamka, przy kurku, co blokowało napięty kurek wraz z rączką zamkową.

Duński karabin 8 mm Gevær M. 1889 oraz schemat jego magazynka

Wersje duńskich karabinów Krag-Jørgensen:

Istnieje wiele wzmianek o mnogości odmian karabinów Krag-Jørgensen używanych przez siły zbrojne Danii, ale dowiedzenie ich prawdziwości jest trudne, wiadomo jednak, że produkowano następujące odmiany tej broni:

Karabin 1889 – karabin z prostą kolbą, długą lufą i długim łożem sięgającym prawie do wylotu lufy. W 1910 dodano bezpiecznik po lewej stronie broni.

Karabinek artylerii 1889 i Karabinek piechoty wz. 1889 – różniły się tylko kształtem rączki zamkowej (w wersji artyleryjskiej była zgięta ku dołowi, a piechoty prosta), był też krótszy niż standardowy.

Karabinek saperski M1889 – kolba drewniana prosta, krótszy niż inne modele.

Karabin wyborowy M1928 – przeróbka karabinu M1889 z cięższą lufą, kolbą z chwytem pistoletowym, mikrometrycznymi przyrządami celowniczymi i muszką w osłonie.

Dane techniczne:

Kaliber: 8 mm
Amunicja: 8x58R Krag-Jørgensen
Masa: 4,27 kg
Długość całkowita: 1328 mm (z bagnetem 1580 mm)
Długość lufy: 814 mm
Prędkość wylotowa: 770 m/s
Zasilanie: magazynek wewnętrzny na 5 naboi

Amunicja:

W 1908 roku przyjęto na uzbrojenie pociski ostrołukowe, które zastąpiły wcześniejszy model Skarppatron M. 1889. Na bazie tych pocisków opracowano następnie pociski ślepe i dwa modele amunicji przeciwpancernej.

Duńska amunicja 8x58R Danish Krag w wersji Skarppatron M. 1889 oraz skarpe Patroner M. 1908

8 mm skarpe Patroner M. 1908
długość naboju :76,59 mm
długość pocisku: 31,75 mm
masa naboju: 29,9 g
masa pocisku 12,7 g
ładunek miotający: 3,20 g
prędkość wylotowa: 770 m/s
Naboje pakowane po 30 sztuk w kartonowe pudełka.

8 mm Panserpatron M. 1908/36
długość naboju: 76,59 mm
długość pocisku: 37,75 mm
masa naboju: 29,85 g
masa pocisku: 12,7 g
ładunek miotający: 3,15 g
Stalowy rdzeń w płaszczu z tombaku. Naboje pakowane po 20 sztuk w kartonowe pudełka.

8 mm Panserpatron M. 1908/39
długość: 76,59 mm
długość pocisku: 37,00 mm
masa naboju: 29,25 g
masa pocisku: 12,1 g
ładunek miotający: 3,15 g
Stalowy rdzeń w płaszczu z tombaku. Naboje pakowane po 20 sztuk w kartonowe pudełka.

W celach szkoleniowych wykorzystywano także ślepe naboje 8 mm Løspatron M. 1908/36 zaopatrzone w drewniany pocisk.

Po zajęciu Danii w 1940 roku, wojska niemieckie przejęły zapasy karabinów 8 mm Gevær M. 1889 oraz amunicji. Trudno jednak znaleźć informacje na temat opinii Wehrmachtu o tychże karabinach, dlatego, że używano ich w jednostkach na tyłach, gdyż w formacjach frontowych przydatniejsze były karabiny o ujednoliconym kalibrze amunicji. Być może w karabiny Gevær M. 1889/1910 uzbrojeni byli duńscy ochotnicy z 24. Regimentu Grenadierów Pancernych SS "Danmark", który wchodził w skład 11. Ochotniczej Dywizji Grenadierów Pancernych SS "Nordland" (III Korpusu Pancernego SS). Istnieją ponadto źródła mówiące o utworzonym na początku 1945 roku w Kolonii batalionu Volkssturmu, który uzbrojony był m.in. w duńskie karabiny z zapasem po 6 do 9 naboi na karabin.W służbie niemieckiej przejęte duńskie egzemplarze karabinów otrzymały oznaczenie 8 mm Gewehr 311 (d) lub Gewehr 311 8 mm Danish Gevaer m/89-10. Jeden z takich właśnie egzemplarzy znalazł się pod Żarowem. Bez wątpienia był bronią zdobyczną z 1940 roku. Do jakiej formacji należał jego właściciel, czy był to żołnierz jednostek tyłowych, członek volkssturmu a może duński ochotnik z Waffen SS, tego nie wiemy. Karabin odnaleziony został z zamkiem w położeniu odryglowanym tylnym, bez pocisków w magazynku oraz komorze. Może to świadczyć, że jego właściciel oddał ostatnie wystrzały w kierunku nacierających Rosjan, po czym wobec braku amunicji lub czasu na załadowanie kolejnych naboi porzucił broń i salwował się ucieczką.

Ilustracje za: wikipedia, www.dws-xip.pl, www.lauritz.com

Opracowanie
Bogdan Mucha