Zabytki w gminie Żarów - wykaz, ochrona i stan obecny

Wedle ewidencji zabytków prowadzonej przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w 2013 roku na terenie gminy Żarów, znajdowało się 228 zabytkowych budowli i obiektów. Dwa zabytki więcej wylicza z kolei Gminna Ewidencja Zabytków. Spośród tej liczby 27 budowli i obiektów zostało wpisanych w tzw. Rejestr Zabytków. Czym tak naprawdę jest zabytek, ewidencja i rejestr zabytków ? Jakie zabytki znajdują się na obszarze gminy Żarów oraz w jaki sposób są dzisiaj chronione przed zniszczeniem ? Takie zagadnienia chcemy dzisiaj nakreślić zwykłym czytelnikom, zadającym pytania w trosce o dobro naszego zabytkowego dziedzictwa, które na co dzień mamy w zasięgu oka. Zabytek w języku potocznym jest to każdy wytwór działalności człowieka, będący świadectwem minionej epoki (pamiątką przeszłości), posiadający wartość historyczną, artystyczną, naukową lub emocjonalną, przy czym kryterium czasu powstania, choć najważniejsze, nie przesądza o zdefiniowaniu zabytku. Według obowiązującej w Rzeczypospolitej Polskiej, Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r., zabytkiem jest nieruchomość (np. pojedynczy budynek, cmentarz, historyczny układ urbanistyczny lub krajobraz kulturowy) albo rzecz ruchoma (np. dzieło sztuki użytkowej, obraz, rzeźba, znalezisko archeologiczne – np. artefakt), ich części lub zespoły rzeczy, które są dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowią świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, a których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na swoją wartość artystyczną, naukową lub historyczną.

Obecnie zabytki dzielimy na dwie podstawowe kategorie: zabytki nieruchome – nieruchomość, jej część (np. klatka schodowa) lub zespół nieruchomości (ale także historyczny układ urbanistyczny, ruralistyczny lub zespół budowlany) oraz zabytki ruchome – rzecz ruchoma, jej część lub zespół rzeczy ruchomych (np. kolekcja sztuki)

Często spotkać możemy się także z terminem zabytek archeologiczny, czyli – zabytek nieruchomy będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem. Z kolei zabytkiem przyrody (pomnikiem przyrody) określa się najczęściej szczególnie cenne drzewo, grupę drzew (park, las, aleję itp.) lub głaz narzutowy.

Ochrona zabytków w rozumieniu przyjętym w obowiązującej obecnie w Polsce Ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 23 lipca 2003 r. oznacza działania organów administracji publicznych podejmowane w celu:
- zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie;
- zapobiegania zjawiskom niepożądanym: niszczeniu i niewłaściwemu korzystaniu z zabytków, ich kradzieżom, zaginięciom, nielegalnemu wywozowi za granicę;
- kontrolowania stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
- uwzględniania zadań ochronnych w procesie planowania, zagospodarowania przestrzennego oraz kształtowania środowiska.

Formami ochrony prawnej zabytków są: wpis do rejestru zabytków, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego lub też ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub w decyzji lokalizacyjnej.

Rejestr zabytków, jest to wykaz obiektów uznanych za zabytki w danym kraju. W Polsce rejestr zabytków tworzy się na podstawie decyzji wydanej przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (WKZ) dla obiektów z terenu właściwego dla danego WKZ województwa. Wpis do rejestru zabytków jest jedną z form ochrony zabytków. Wpis do rejestru zabytków jest działaniem administracyjnym prowadzonym przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na wniosek strony – właściciela obiektu, lub z urzędu – bez wniosku strony ani też zadeklarowanej jego zgody. Przed dokonaniem wpisu prowadzone jest postępowanie przygotowawcze polegające na gromadzeniu informacji i materiałów dokumentacyjnych, które potwierdzają wartość danego obiektu m.in. w wyniku oględzin obiektu. Postępowanie to zakończone jest wydaniem przez WKZ decyzji, która – o ile strony nie wnoszą sprzeciwu czy uwag – nabiera mocy prawnej i zabytek otrzymuje numer rejestru zgodny z kolejnym zapisem w księdze rejestru zabytków. Zabytek może zostać wpisany w 3 kategoriach, dla których prowadzone są odrębne księgi: A – zabytek nieruchomy, B – zabytek ruchomy, C – zabytek archeologiczny.

W Polsce w latach 1961–1973 wartość zabytku określała pięciostopniowa klasyfikacja (klasa 0 oraz klasy I-IV). Obecnie podział na klasy nie jest stosowany. Zasadniczo uważa się wszystkie zabytki za równie cenne, chociaż zabytki mające wyjątkową wartość Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej może uznać za pomniki historii (status przyznawany zabytkom nieruchomym o szczególnej wartości historycznej, naukowej i artystycznej, utrwalonym w powszechnej świadomości i mającym duże znaczenie dla dziedzictwa kulturalnego Polski), a spośród nich z kolei najbardziej wartościowe mogą ubiegać się o umieszczenie na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Wspomniana na samym początku ewidencja to uporządkowany zbiór wykonanych według jednolitych wzorów opracowań, zawierających podstawowe informacje o obiektach zabytkowych. Ewidencja zawiera: dane administracyjne i adresowe, rys historyczny, opis obiektu, fotografie i plany. Ewidencja obejmuje pojedyncze obiekty architektoniczne, zespoły budowlane (np. folwarki), zespoły urbanistyczne i ruralistyczne, stanowiska archeologiczne oraz zabytkowe parki i cmentarze. Ewidencja zabytków jest działaniem obowiązkowym dla wojewódzkich urzędów ochrony zabytków i gmin. Celem ewidencji zabytków jest rozpoznanie obiektów zabytkowych w terenie i ich udokumentowanie, zebranie i opracowanie podstawowych informacji merytorycznych o nich, zebranie informacji administracyjno-adresowych, tworzenie opracowań dla obiektów zagrożonych rozbiórką, destrukcją lub gruntowną przebudową, monitoring zasobu zabytkowego.

Jedną z najważniejszych rzeczy, z której musi zdawać sobie sprawę każdy miłośnik historycznych budowli, poruszony nieustannym niszczeniem tych zabytków, jest fakt, że wpis do gminnej ewidencji zabytków nie jest formą ochrony zabytków w myśl Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 23 lipca 2003 r. Ustawa odróżnia ochronę zabytków, która ma być sprawowana przez organy państwowe i opiekę nad zabytkami, sprawowaną przez właścicieli i użytkowników zabytków. Tutaj właśnie pojawia się częsty problem i pytanie: Zabytek jest niszczony, popada w ruinę i nic nie można z tym zrobić ? Co z tą opieką nad zabytkiem i przepisami ? Kto odpowiada za ten stan rzeczy ? W tym miejscy należy zacytować kilka fragmentów wspomnianej ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, mianowicie:

Rozdz.1, Art. 5.
Opieka nad zabytkiem sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków:
1) naukowego badania i dokumentowania zabytku;
2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku;
3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie;
4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości;
5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury

Rozdz.3, Art. 27.
Na wniosek właściciela lub posiadacza zabytku wojewódzki konserwator zabytków przedstawia, w formie pisemnej, zalecenia konserwatorskie, określające sposób korzystania z zabytku, jego zabezpieczenia i wykonania prac konserwatorskich, a także zakres dopuszczalnych zmian, które mogą być wprowadzone w tym zabytku

Rozdz.3, Art. 28.
Niezależnie od obowiązków wynikających z opieki nad zabytkami, określonych w art. 5, właściciel lub posiadacz zabytku wpisanego do rejestru lub zabytku znajdującego się w wojewódzkiej ewidencji zabytków zawiadamia wojewódzkiego konserwatora zabytków o:
1) uszkodzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zdarzenia;
2) zagrożeniu dla zabytku, niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zagrożenia

Rozdz.7, Art. 71.
1) W zakresie sprawowania opieki nad zabytkami osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna posiadająca tytuł prawny do zabytku wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowiązaniowego finansuje prowadzenie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy tym zabytku.

Rozdz.11, Art. 110.
1) Kto będąc właścicielem lub posiadaczem zabytku nie zabezpieczył go w należyty sposób przed uszkodzeniem, zniszczeniem, zaginięciem lub kradzieżą, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

Rozdz.11, Art. 113.
1. Kto będąc właścicielem lub posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru lub innego zabytku znajdującego się w wojewódzkiej ewidencji zabytków nie powiadomi wojewódzkiego konserwatora zabytków o:
1) uszkodzeniu, zniszczeniu, zaginięciu lub kradzieży zabytku niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zdarzenia,
2) zagrożeniu dla zabytku niezwłocznie po powzięciu wiadomości o wystąpieniu zagrożenia,
3) zmianie miejsca przechowania zabytku ruchomego w terminie miesiąca od dnia nastąpienia tej zmiany,
4) zmianach dotyczących stanu prawnego zabytku, nie później niż w terminie miesiąca od dnia ich wystąpienia lub powzięcia o nich wiadomości
podlega karze grzywny.

W świetle przytoczonych i obowiązujących dzisiaj przepisów nie pokusimy się o wyciąganie wniosków i odpowiedzi na zadane wcześniej pytania. Pozostawiamy to dla oceny naszych czytelników, przy weryfikacji stanu obecnego wielu budowli, które jako zabytki umieszczone zostały w ewidencji lub też wpisane są do rejestru zabytków. Wspomnieć należy jednak o kilku zaskakujących rzeczach, które dostrzec można w ewidencji zabytków WUOZ w odniesieniu do obszaru gminy Żarów. Stan ewidencji z października 2013 r. dostępny na stronie internetowej wosoz.ibip.wroc.pl/ wymienia m.in. pałac w Tarnawie, figurujący pod miejscowością Mrowiny. Co prawda Tarnawa należała niegdyś do tzw. klucza mrowińskiego, którym zarządzali kolejni właściciele tych dóbr, jednak po tarnawskim pałacu już dawno nie ma śladu. Został zrównany z ziemią lata temu. Czy służby konserwatorskie o tym nie wiedziały i nie wiedzą do tej pory ? Podobnie rzecz ma się z faktycznym stanem wielu innych obiektów, zwłaszcza gospodarczych (po folwarczne) oraz cmentarzy ewangelickich, które przedstawiają dzisiaj stan zupełnej ruiny. Prawdziwe kuriozum związane jest jednak z pałacem w Łażanach. Obiekt, którego zachowane pozostałości sięgają przełomu XVI/XVII wieku, jako zabytek został objęty ochroną i wpisany do rejestru w dniu 24 listopada 1956 roku, nr rejestru A/4410/406. Wielu naszych rozmówców – Żarowian, pamięta, że w tamtym czasie pałac znajdował się jeszcze w bardzo dobrym stanie, był zadaszony i urządzano do niego nawet wycieczki ! Co stało się z obiektem chronionym prawem i rejestrem zabytków dobrze wiemy. Na zakończenie znany dobrze wszystkim pałac w Siedlimowicach – rodowa posiadłość rodu von Korn. 30 września 1976 roku powstała dokumentacja dotycząca parku przypałacowego. Czytamy w niej m.in. ... Zniszczeniu uległ budynek pałacu, który obecnie znajduje się w stanie ruiny. We wnioskach końcowych z kolei ... Ruiny po pałacu istniejące nie są uznane za obiekt zabytkowy. Park przypałacowy został wpisany do rejestru zabytków 17 lutego 1979 roku (A/4689/719/Wł), pałac uznany jako nie zabytek dostał przysłowiowy nóż w plecy, wtedy kiedy można było go jeszcze ratować, zresztą zobaczcie sami co było ruiną w 1976 roku, a co obecnie.

Jedyną pozostałością po figurującym do dziś w ewidencji zabytków WUOZ pałacu w Tarnawie, jest ta oto archiwalna fotografia z lat 90-tych XX wieku

Pałac w Łażanach, zabytek wpisany do rejestru w 1956 roku. Od lat świetności do całkowitego upadku

Pałac w Siedlimowicach, w kolejności od góry: pocz. XX w., 1976 r., 2013 r.

Ewidencja zabytków WUOZ - gmina Żarów
(miejscowość - rodzaj zabytku - zabytek - ulica/nr budynku)

Bożanów – kaplica – kaplica – nr 13
Bożanów – dom mieszkalny – zajazd, ob. dom mieszkalny – nr 28/28a

Buków – zespół – zespół kościelny
Buków – kościół – kościół paraf. p.w. św. Stanisława
Buków – mur – mur ogrodzenia cmentarza przykościelnego
Buków – cmentarz – cmentarz parafialny
Buków – kaplica – kapliczka przydrożna
Buków – dom mieszkalny – dom mieszkalny – nr 19
Buków – dom mieszkalny – dom mieszkalny – nr 61
Buków – dom mieszkalny – dom mieszkalny – nr 77

Gołaszyce – cmentarz – cmentarz ewangelicki
Gołaszyce – dom mieszkalny – dom mieszkalno-gospodarczy – nr 25
Gołaszyce – gospodarczy – stodoła w zespole – nr 25
Gołaszyce – gospodarczy – obora I w zespole – nr 25
Gołaszyce – gospodarczy – obora II w zespole – nr 25

Imbramowice – kościół – kościół par. p.w. Wniebowzięcia NMP
Imbramowice – cmentarz – cmentarz parafialny
Imbramowice – dom – dom mieszkalny – nr 14
Imbramowice – dworzec – budynek ekspedycji kolejowej

Kalno – kaplica – kaplica – nr 37
Kalno – dom mieszkalny – dom mieszkalny – nr 12
Kalno – dom mieszkalny – dom mieszkalny – nr 38
Kalno – dom mieszkalny – dom mieszkaln-godpodarczy – nr 38
Kalno – gospodarczy – obora w zespole – nr 38
Kalno – gospodarczy – stodoła w zespole – nr 38
Kalno – gospodarczy – wozownia ze stajnią w zespole – nr 38

Kruków – kaplica – kaplica – Wojska Polskiego 13
Kruków – pałac, ob. dom mieszkalny – Spółdzielcza 2

Łażany – kościół – kościół fil. p.w. Bożego Ciała
Łażany – cmentarz – cmentarz przykościelny
Łażany – mur – mur obronny cmentarza przy kościele fil.
Łażany – cmentarz – cmentarz ewangelicki
Łażany – zespół – zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem
Łażany – pałac – ruina pałacu
Łażany – mur – mur i baszta w zespole pałacowym – Strzegomska 16
Łażany – pergola – pergola w zespole pałacowym – Strzegomska 16
Łażany – park – park pałacowy
Łażany – gospodarczy – budynek gospodarczo - mieszkalny w zespole pałacowym – Strzegomska 16
Łażany – gospodarczy – obora z częścią mieszkalną w zespole pałacowym – Strzegomska 16
Łażany – gospodarczy – obora z magazynem w zespole pałacowym – Strzegomska 16
Łażany – gospodarczy – d. owczarnia, ob. bud. gospodarczy w zespole pałacowym – Strzegomska 16
Łażany – gospodarczy – d. stajnia (wozownia), ob. warsztat w zespole pałacowym – Strzegomska 15
Łażany – gospodarczy – stodoła I w zespole pałacowym – Strzegomska 16
Łażany – gospodarczy – stodoła II w zespole pałacowym – Strzegomska 16
Łażany – kuźnia – kuźnia w zespole pałacowym – Strzegomska 16
Łażany – publiczne – szkoła podstawowa – Wrocławska 7
Łażany – dom mieszkalny – dom mieszkalno-gospodarczy – Sportowa 7
Łażany – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Strzegomska 22
Łażany – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Strzegomska 22
Łażany – gospodarczy – obora I w zespole – Strzegomska 22
Łażany – gospodarczy – obora II w zespole – Strzegomska 22
Łażany – gospodarczy – stodoła w zespole – Strzegomska 22
Łażany – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Strzegomska 22a

Marcinowiczki – dom mieszkalny – dom mieszkalny – nr 6
Marcinowiczki – gospodarczy – spichlerz w zespole mieszkalno-gospodarczym – nr 6

Mielęcin – kaplica – kapliczka przydrożna – nr 12
Mielęcin – dom mieszkalny – dom mieszkalny – nr 36

Mikoszowa – cmentarz – cmentarz poewangelicki
Mikoszowa – pałac – pałacyk, ob. dom mieszkalny – nr 9
Mikoszowa – oficyna – oficyna mieszkalna – nr 7 i 8
Mikoszowa – gospodarczy – obora – nr 8
Mikoszowa – gospodarczy – obora – nr 9
Mikoszowa – gospodarczy – chlewik – nr 7
Mikoszowa – gospodarczy – spichlerz – nr 7
Mikoszowa – gospodarczy – stodoła – nr 7
Mikoszowa – gospodarczy – stodoła – nr 8
Mikoszowa – gospodarczy – stodoła – nr 9
Mikoszowa – publiczne – szkoła – nr 5

Mrowiny – cmentarz – cmentarz poewangelicki
Mrowiny – wieża – wieża kościoła poewangelickiego
Mrowiny – zespół – zespół pałacowo- parkowy z folwarkiem – Zamkowa
Mrowiny – pałac – pałac – Zamkowa
Mrowiny – oficyna – budynek mieszkalny I w zespole pałacowym – Zamkowa
Mrowiny – oficyna – budynek mieszkalny II w zespole pałacowym – Zamkowa
Mrowiny – oficyna – budynek mieszkalny III w zespole pałacowym – Zamkowa
Mrowiny – oficyna – budynek mieszkalny IV w zespole pałacowym – Zamkowa
Mrowiny – oficyna – budynek mieszkalny V w zespole pałacowym – Zamkowa
Mrowiny – oficyna – budynek mieszkalny VI w zespole pałacowym – Zamkowa
Mrowiny – gospodarczy – stajnia I w zespole pałacowym – Zamkowa
Mrowiny – gospodarczy – stajnia II w zespole pałacowym – Zamkowa
Mrowiny – gospodarczy – obora w zespole pałacowym – Zamkowa
Mrowiny – gospodarczy – gorzelnia w zespole pałacowym – Zamkowa
Mrowiny – gospodarczy – spichlerz w zespole pałacowym – Zamkowa
Mrowiny – mur – mur w zespole pałacowym – Zamkowa
Mrowiny – brama – brama główna w zespole pałacowym – Zamkowa
Mrowiny – brama – brama płd. - wsch. w zespole pałacowym – Zamkowa
Mrowiny – park – park pałacowy – Zamkowa
Mrowiny – zespół – folwark polny Bratoniów w zespole pałacowym Mrowiny – Sportowa 4
Mrowiny – gospodarczy – owczarnia ze stodołą z dobudówkami mieszkalnymi w zespole folwarku polnego Bratoniów w zespole pałacowym Mrowiny – Sportowa 4
Mrowiny – gospodarczy – owczarnia z dobudówką gospodarczą w zespole folwarku polnego Bratoniów w zespole pałacowym Mrowiny – Sportowa 4
Mrowiny – gospodarczy – budynek gospodarczy w zespole folwarku polnego Bratoniów w zespole pałacowym Mrowiny – Sportowa 4
Mrowiny – przemysłowe – komin w zespole folwarku polnego Bratoniów w zespole pałacowym Mrowiny – Sportowa 4
Mrowiny – publiczne – zbiorcza szkoła gminna – Wojska Polskiego 43
Mrowiny – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Wojska Polskiego 26
Mrowiny – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Wojska Polskiego 47
Mrowiny – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Wojska Polskiego 59
Mrowiny – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Zamkowa 2
Mrowiny – pałac – pałac Tarnawa – nr 4
Mrowiny – gospodarczy – obora w zespole Tarnawa – nr 4

Pożarzysko – kościół – kościół fil. p.w. św .Józefa
Pożarzysko – mur – mur ogrodzenia cmentarza przykościelnego
Pożarzysko – cmentarz – cmentarz przykościelny
Pożarzysko – kaplica – kaplica cmentarna
Pożarzysko – cmentarz – cmentarz parafialny, d. ewangelicki
Pożarzysko – publiczne – szkoła podstawowa – nr 41
Pożarzysko – dom mieszkalny – dom mieszkalny – nr 8
Pożarzysko – dom mieszkalny – dom mieszkalny – nr 13
Pożarzysko – dom mieszkalny – dom mieszkalny – nr 15
Pożarzysko – dom mieszkalny – dom mieszkalno-gospodarczy – nr 37

Przyłęgów – cmentarz – cmentarz ewangelicki
Przyłęgów – publiczne – szkoła podstawowa, ob. punkt biblioteczny – nr 24
Przyłęgów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – nr 29
Przyłęgów – gospodarczy – obora w zespole – nr 29
Przyłęgów – gospodarczy – stodoła w zespole – nr 29
Przyłęgów – gospodarczy – stodoła w zespole mieszkalno-gospodarczym – nr 27
Przyłęgów – gospodarczy – obora w zespole mieszkalno-gospodarczym – nr 31
Przyłęgów – gospodarczy – stodoła w zespole mieszkalno-gospodarczym – nr 31

Pyszczyn – zespół – zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem
Pyszczyn – kaplica – kaplica pałacowa, ob. mszalna p. w. św. Antoniego
Pyszczyn – zespół – zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem
Pyszczyn – pałac – pałac
Pyszczyn – publiczne – teatr, ob. budynek gospodarczy
Pyszczyn – wieża – wieża w obrębie muru w zespole pałacowym
Pyszczyn – park – park i ogród dworski
Pyszczyn – oficyna – oficyna mieszkalna

Siedlimowice – cmentarz – cmentarz ewangelicki
Siedlimowice – zespół – zespół pałacowo-parkowy z folwarkiem
Siedlimowice – pałac – pałac-ruina
Siedlimowice – oficyna – oficyna mieszkalno-gospodarcza w zespole pałacowym – nr 30
Siedlimowice – oficyna – oficyna mieszkalno-gospodarcza w zespole pałacowym (obok nr 30)
Siedlimowice – gospodarczy – stodoła I z bramą w zespole pałacowym – nr 30
Siedlimowice – gospodarczy – stodoła II w zespole pałacowym – nr 30
Siedlimowice – gospodarczy – spichlerz w zespole pałacowym – nr 30
Siedlimowice – park – park pałacowy
Siedlimowice – aleja – aleja lipowo-dębowa na odcinku młyn wodny-las
Siedlimowice – młyn – zespół młyna gospodarczego – nr 1

Wierzbna – kościół – kościół rodowy, klasztorny Cystersów, ob. kościół par. p. w. Wniebowzięcia NMP
Wierzbna – klasztor – klasztor, ob. część korpusu kościoła
Wierzbna – mur – mur z bramą przy d. klasztorze
Wierzbna – cmentarz – cmentarz przykościelny
Wierzbna – plebania – plebania, ob. dom mieszkalny – Świdnicka 31
Wierzbna – pałac – pałac opatów cysterskich
Wierzbna – oficyna – oficyna pałac-ruina – Kościelna
Wierzbna – park – park
Wierzbna – folwark – teren folwarku (bez zabudowy)
Wierzbna – gospodarczy – obora w zespole pałacowym, ob. pieczarkarnia
Wierzbna – gospodarczy – stodoła w zespole pałacowym
Wierzbna – gospodarczy – budynek gospodarczy w zespole pałacowym
Wierzbna – przemysłowe – wieża wodociągowa – Młyńska 6
Wierzbna – publiczne – zbiorcza szkoła podstawowa – Świdnicka 1
Wierzbna – dom mieszkalny – dom mieszkalny, ob. Plebania – Kościelna 6
Wierzbna – gospodarczy – stodoła – Czarna 6
Wierzbna – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Młyńska 6
Wierzbna – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Świdnicka 38
Wierzbna – młyn – młyn z częścią mieszkalną – Młyńska 5
Wierzbna – gospodarczy – stajnie w zespole Młyńska 5
Wierzbna – gospodarczy – stodoła i obory w zespole Młyńska 5

Zastruże – zespół – zespół pałacowo- parkowy z folwarkiem
Zastruże – pałac – pałac-ruina, ob. nieużytkowany
Zastruże – kaplica – kaplica w zespole pałacowym, ob. kościół filialny p.w. Wniebowzięcia NMP
Zastruże – oficyna – oficyna mieszkalna w zespole pałacowym – nr 7a
Zastruże – oficyna – oficyna mieszkalna w zespole pałacowym – nr 7b i 7d
Zastruże – oficyna – oficyna mieszkalna w zespole pałacowym – nr 7c i 7e
Zastruże – oficyna – oficyna mieszkalna w zespole pałacowym – nr 7i
Zastruże – oficyna – oficyna mieszkalno-gospodarcza w zespole pałacowym – nr 7j
Zastruże – gospodarczy – obora I w zespole pałacowym
Zastruże – gospodarczy – obora II w zespole pałacowym
Zastruże – gospodarczy – stodoła w zespole pałacowym
Zastruże – park – park pałacowy

Żarów – kościół – kościół paraf. p.w. Najśw. Serca Pana Jezusa – Mickiewicza 6
Żarów – plebania – plebania – Mickiewicza 8
Żarów – kaplica – kaplica cmentarna – Armii Krajowej
Żarów – cmentarz – cmentarz komunalny – Armii Krajowej
Żarów – cmentarz – cmentarz żołnierzy Armii Czerwonej – między Sportową i Armii Krajowej
Żarów – cmentarz – cmentarz ewangelicki – 1 Maja
Żarów – pałac – pałac, ob. dom mieszkalny – Zamkowa 15
Żarów – oficyna mieszkalna – oficyna mieszkalna w zespole pałacowym – Zamkowa 5
Żarów – oficyna mieszkalna – oficyna mieszkalna w zespole pałacowym – Zamkowa7
Żarów – oficyna mieszkalna – oficyna mieszkalna w zespole pałacowym – Zamkowa 9
Żarów – oficyna mieszkalna – oficyna mieszkalna w zespole pałacowym – Zamkowa 9a
Żarów – oficyna mieszkalna – oficyna mieszkalna w zespole pałacowym – Zamkowa 11
Żarów – oficyna mieszkalna – oficyna mieszkalna w zespole pałacowym – Zamkowa 13
Żarów – gospodarczy – budynek gospodarczy w zespole pałacowym – Zamkowa 3
Żarów – park – park miejski – Zamkowa
Żarów – aleja – aleja dębowa – przy drodze obiegającej stadion sportowy, przy drodze wokół stadionu sportowego
Żarów – aleja – aleja lipowa wzdłuż szosy Żarów-Łażany – wzdłuż szosy Żarów-Łażany
Żarów – publiczne – urząd pocztowo-telekomunikacyjny – Armii Krajowej 42
Żarów – publiczne – szkoła podstawowa nr 1 – Armii Krajowej 58
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Armii Krajowej 16
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Armii Krajowej 23
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Armii Krajowej 32
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Armii Krajowej 39
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Armii Krajowej 44
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Armii Krajowej 46
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny,ob. Bank Spółdzielczy – Armii Krajowej 48
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Armii Krajowej 51
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny, ob. Ośrodek Praktyczna Pani – Armii Krajowej 53
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Cicha 2
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Cicha 3
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Cicha 6
Żarów – gospodarczy – stajnia w zespole – Armii Krajowej 11
Żarów – gospodarczy – kuźnia w zespole – Armii Krajowej 11
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Mickiewicza 1
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Mickiewicza 2
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Mickiewicza 3
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Mickiewicza 5
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Mickiewicza 10
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Mickiewicza 12
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Mickiewicza 13
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Mickiewicza 23
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Mickiewicza 29
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny – Nowotki 5
Żarów – dom mieszkalny – willa – Ogrodowa 2
Żarów – dom mieszkalny – willa – Zamkowa 1
Żarów – dom mieszkalny – willa, ob. Urząd Miasta i Gminy – Zamkowa 2
Żarów – przemysłowe – budynek produkcyjny Zakładów Materiałów Ogniotrwałych – Hutnicza 1
Żarów – przemysłowe – budynek prod. dawna młynownia Zakładów Materiałów Ogniotrwałych – Hutnicza 1
Żarów – przemysłowe – magazyn techniczny Zakładów Materiałów Ogniotrwałych – Hutnicza 1
Żarów – przemysłowe – zespół magazynów technicznych Zakładów Materiałów Ogniotrwałych – Hutnicza 1
Żarów – przemysłowe – budynek kotłowni, siłowni, energ. Zakładów Materiałów Ogniotrwałych – Hutnicza 1
Żarów – przemysłowe – budynek warsztatu mech. Zakładów Materiałów Ogniotrwałych – Hutnicza 1
Żarów – przemysłowe – budynek prod. piecowni Zakładów Materiałów Ogniotrwałych – Hutnicza 1
Żarów – przemysłowe – dawny bud. prod. piecowni Zakładów Materiałów Ogniotrwałych – Hutnicza 1
Żarów – przemysłowe – budynek administracyjny Zakładów Materiałów Ogniotrwałych – Hutnicza 1
Żarów – dom mieszkalny – dom mieszkalny Zakładów Materiałów Ogniotrwałych – Hutnicza 1
Żarów – przemysłowe – budynek prod. destylacji Zakładów Organika – Armii Krajowej 65
Żarów – przemysłowe – budynek prod. rektyfikacji Zakładów Organika – Armii Krajowej 65
Żarów – przemysłowe – magazyn surowców organ. Zakładów Organika – Armii Krajowej 65
Żarów – przemysłowe – budynek biblioteki, świetlicy Zakładów Organika – Armii Krajowej 65
Żarów – przemysłowe – kantyna Zakładów Organika – Armii Krajowej 65
Żarów – przemysłowe – budynek biur Zarządu Zakładów Organika – Armii Krajowej 65
Żarów – przemysłowe – budynek biura Dyrektora Zakładów Organika – Armii Krajowej 65
Żarów – przemysłowe – budynek oddz. wodno-energ. Zakładów Organika – Armii Krajowej 65
Żarów – przemysłowe kotłownia i siłownia energ. Zakładów Organika – Armii Krajowej 65
Żarów – przemysłowe stacja litoponu Zakładów Organika – Armii Krajowej 65

Zabytki wpisane do rejestru WUOZ

Buków – kościół par. p.w. św. Stanisława, XIII/XIV w., nr rejestru 597789 277/1201 z 14.12.1964 r.
Buków – ogranistówka, ob. dom nr 61, 2 poł. XIX w., nr rejestru 597790 1350/WŁ z 08.08.1991 r.

Imbramowice – kościół par. p.w. Wniebowzięcia NMP, XVI, XVII w., nr rejestru 597791 403/1678 z 12.05.1966 r. (wg WUOZ A/1752/1201)

Łażany – kościół fil. p.w. Bożego Ciała, XIV, XVI w., nr rejestru 597792 1682 z 12.05.1966 r.
Łażany – zespół pałacowy, nr rejestru 597793: składowe:
pałac, nr rejestru 597794 406 z 24.11.1956 r.;
park, pocz. XIX w., nr rejestru 597795 721/WŁ z 17.02.1979 r.

Mrowiny – zespół pałacowy, XVII, XIX w., nr rejestru 597796, składowe:
pałac XVII, 1870 r., nr rejestru 597797 604/WŁ z 30.12.1975 r.;
park, nr rejestru 597798 722/WŁ z 17.02.1979 r.

Pożarzysko – kościół fil. p.w. św. Józefa z ok. 1300 r., nr rejestru 597799 20/204 z 23.04.1951 r.

Pyszczyn – zespół pałacowy, nr rejestru 597800, składowe:
pałac, 1794, 1882 r., nr rejestru 597801 653/WŁ z 25.05.1977 r.;
park, XIX w., nr rejestru 597802 718/WŁ z 17.02.1979 r.;
teatr, ob. budynek gospodarczy, 1783 r., nr rejestru 597803 146/A/03 z 10.02.2003 r.

Siedlimowice – park, XVII w., 1873-1875, nr rejestru 597804 719/WŁ z 17.02.1979 r.
Siedlimowice – aleja lipowa wzdłuż szosy Siedlimowice-Mrowiny, po 1820 r., nr rejestru 597805 1320/WŁ z 07.03.1991 r.
Siedlimowice – aleja lipowo-dębowa na odcinku młyn wodny-las, 2 poł. XIX w., nr rejestru 597806 1321/WŁ z 07.03.1991 r.

Wierzbna – kościół par. p.w. Wniebowzięcia NMP, XIII, XVII w., nr rejestru 597807 245/1045 z 24.01.1964 r.
Wierzbna – zespół pałacowy, 2 poł. XVIII, XIX w., nr rejestru 597808, składowe:
pałac opatów cysterskich, 2 poł. XVIII, XIX w., nr rejestru 597809 949/WŁ z 20.09.1983 r.;
park, 2 poł. XVII, XIX w., nr rejestru 597810 716/WŁ z 17.02.1979 r.;
ogrodzenie z bramą, 2 poł. XVII w. (brak w wykazie WUOZ), nr rejestru 597811 716/WŁ z 17.02.1979 r.
Wierzbna – folwark (teren), XVII, 1870 r., nr rejestru 597812 22/A/00 z 29.05.2000 r.

Zastruże – kaplica w zespole pałacowym, ob. kościół fil. p.w. Wniebowzięcia NMP, kon. XVII w., nr rejestru 718245 A/1061 z 21.05.2008 r.
Zastruże – park, XVIII, po 1820 r., nr rejestru 597813 760/WŁ z 08.11.1980 r.

Żarów – zespół parku miejskiego, 1860 r., nr rejestru 597814 1240/WŁ z 25.07.1988 r., składowe:
park miejski z aleją dębową, 1860 r., nr rejestru 597815 1240/WŁ z 25.07.1988 r.;
budynek administracyjno-mieszkalny fabryki przem. Chemicznego, 1860 r. (brak w wykazie WUOZ), nr rejestru 597816 1240/WŁ z 25.07.1988 r.;
grota (z rudy darniowej), 1860 r. (brak w wykazie WUOZ); nr rejestru 597817 1240/WŁ z 25.07.1988 r.
Żarów – aleja dębowa przy stadionie, poł. XIX w., nr rejestru 597818 1322/WŁ z 07.03.1991 r.
Żarów – aleja lipowa (szosa Żarów - Łażany), po 1830 r., nr rejestru 597819 1316/WŁ z 07.03.1991 r.

Gminna ewidencja zabytków
(miejscowość - zabytek/datowanie/styl - ulica/nr budynku)

Bożanów – kaplica, l.90-te XIX w., neogotyk – Bożanów 13
Bożanów – zajazd, ob. dom mieszkalny, 1 ćw. XX w. – Bożanów 28/28a

Buków – kapliczka (za cmentarzem), kon. XIX w.
Buków – budynek mieszkalny, kon. XIX w. – Kwiatowa 12
Buków – kapliczka, kon. XIX w. – Kwiatowa 21, 21
Buków – budynek mieszkalny, kon. XIX w. – Kwiatowa 21
Buków – organistówka, ob. dom mieszkalny, kon. XIX w. – Lipowa 11
Buków – kościół par. p.w. św. Stanisława, XIII, XIV, 2 poł. XVIII, kon. XIX w. – Lipowa 15
Buków – kolunma maryjna, 1870 r. – Lipowa 19
Buków – figura św. Jana Nepomucena, kon. XIX w. – Lipowa 24
Buków – kaplica, kon. XIX-XX w. – Lipowa 44
Buków – kapliczka przydrożna, XIX/XX w. – Lipowa 48, 50 Buków – kapliczka, kon. XIX w. – Lipowa 60, 62
Buków – kapliczka przydrożna, ? – Lipowa (za domem nr 64)

Gołaszyce – dwór, ob. dom mieszkalny, 1854 r. – nr 5
Gołaszyce – obora, po poł. XIX w. – nr 25
Gołaszyce – obora, 1854 r. – nr 25
Gołaszyce – spichlerz, ob. budynek mieszkalny, 1854, przeb. 1870 r. – nr 25
Gołaszyce – stodoła, 1854, przeb. 1870 r. – nr 25
Gołaszyce – stodoła, 1854, przeb. 1870 r. – nr 25
Gołaszyce – stodoła ze stajnią, 1854, przeb. 1870 r. – nr 25

Imbramowice – kościół paraf. pw. Wniebowzicia NMP, 1522, XVIII, 1896 r.
Imbramowice – budynek mieszkalny, 1 poł. XIX w. – Boczna 11a
Imbramowice – mur i brama folwarku, 1 poł. XIX w. – Żarowska 4

Kalno – budynek mieszkalny, 1 poł. XIX, XX w., klasycyzm – nr 12
Kalno – kapliczka, 1872 r. – nr 37, ob. Remiza OSP
Kalno – brama wjazdowa i furtka, XIX w. – nr 38
Kalno – dom mieszkalny, 1 poł. XIX w. – nr 38
Kalno – obora przy domu mieszkalnym nr 38, 1 poł. XIX w.
Kalno – stodoła przy domu mieszkalnym nr 38, 2 poł. XIX w.
Kalno – budynek mieszkalno-gospodarczy, 1910 r. – nr 39

Kruków – budynek młyna, 1821, 2 poł. XIX w., eklektyzm – Młyńska 2
Kruków – obora, kon. XVIII w., 2 poł. XIX w. – Spółdzielcza 2
Kruków – obora z chlewem, XIX/XX w. – Spółdzielcza 2
Kruków – pałac, XVII, XIX, ok. 1907, po 1945 r. – Spółdzielcza 2
Kruków – stodoła ze stajniami, kon. XVIII, 2 poł. XIX w. – Spółdzielcza 2
Kruków – stodoła ze stajnią, kon. XVIII, 2 poł. XIX w. – Spółdzielcza 2
Kruków – kapliczka, 1701 r., XIX w. – Wojska Polskiego 13

Łażany – budynek mieszkalno-gospodarczy, 1 poł. XIX w. – Sportowa 7
Łażany – kościół fil. pw. Bożego Ciała, ok. 1300, 1569, 1843, gotyk – Strzegomska
Łażany – mur cmentarny, 1 poł. XVII w., 2 poł. XIX w. – Strzegomska
Łażany – budynek mieszkalny, 2 poł. XIX w. – Strzegomska 7
Łażany – budynek gospodarczy, kon. XIX w. – Strzegomska 16a
Łażany – budynek gospodarczy II, kon. XIX w. – Strzegomska 16a
Łażany – kuźnia, ok. 1910 r. – Strzegomska 16a
Łażany – magazyn I, pocz. XX w. – Strzegomska 16a
Łażany – magazyn II, pocz. XX w. – Strzegomska 16a
Łażany – magazyn II, kon. XIX w. – Strzegomska 16a
Łażany – obora, 1 poł. XIX w. – Strzegomska 16a
Łażany – pałac, XVI/XVII, XVII/XVIII w., lata 50-te XVIII w. (barokizacja), XIX/XX w. – Strzegomska 16a
Łażany – spichlerz, XIX/XX w. – Strzegomska 16a
Łażany – budynek mieszkalny, XVIII/XIX r. – Strzegomska 22
Łażany – obora I, 1 poł. XIX w. – Strzegomska 22
Łażany – obora II, kon. XIX w. – Strzegomska 22
Łażany – stodoła, 1 poł. XIX w. – Strzegomska 22
Łażany – dom mieszkalny, pocz. XX w. – Strzegomska 22a
Łażany – budynek szkoły podstawowej, 1904 r. – Wrocławska 7

Marcinowiczki – spichlerz, kon. XVIII w., barok – nr 6
Marcinowiczki – dom mieszkalny, XIX/XX w. – nr 6

Mielęcin – kaplica, ok. 1850 r. – ob. domu nr 12
Mielęcin – budynek gospodarczy, ok. poł. XIX w. – nr 32
Mielęcin – budynek mieszkalny, 1 poł. XIX w. – nr 32

Mikoszowa – budynek szkoły, pocz. XX w. – nr 5
Mikoszowa – budynek inwentarski w zespole pałacowym, kon. XIX w. – nr 7
Mikoszowa – spichlerz w zespole pałacowym, 2 poł. XIX w. – nr 7
Mikoszowa – stodoła w zespole pałacowym, 2 poł. XIX w. – nr 7
Mikoszowa – oficyna mieszkalna, 1 i 2 poł. XIX w., ok. 1965 r., – nr 7 i 8
Mikoszowa – obora w zespole pałacowym, kon. XIX w. – nr 8
Mikoszowa – stodoła w zespole pałacowym, 2 poł. XIX w. – nr 8
Mikoszowa – obora w zespole pałacowym, 1 poł. XIX w. – nr 9
Mikoszowa – pałac, ob. Budynek mieszkalny, XIX/XX w. – nr 9
Mikoszowa – stodoła w zespole pałacowym, kon. XIX w. – nr 9

Mrowiny – budynek mieszkalny, XIX/XX w. – Leśna 1
Mrowiny – budynek mieszkalny, XIX/XX w. – Leśna 3
Mrowiny – gorzelnia, XIX/XX w. – Leśna
Mrowiny – budynek gospodarczy, XIX/XX w. – Sportowa
Mrowiny – budynek mieszkalno-gospodarczy, XIX-XX w. – Sportowa
Mrowiny – budynek mieszkalny, pocz. XX w. – Szkolna 2
Mrowiny – budynek mieszkalny, ok. 1905-1910 – Szkolna 4
Mrowiny – budynek mieszkalny, ok. 1910 r., seceja – Szkolna 6
Mrowiny – wieża kościoła ewangelickiego, 1744, remont 1817, barok – Szkolna 6
Mrowiny – dom mieszkalny, 1 poł. XIX, XIX/XX w. – Wojska Polskiego 26
Mrowiny – dom mieszkalny, XIX/XX w. – Wojska Polskiego 30
Mrowiny – budynek szkoły, pocz. XX w. – Wojska Polskiego 43
Mrowiny – budynek mieszkalny, 1 poł. XIX w. – Wojska Polskiego 47
Mrowiny – budynek mieszkalny, 1926 r., – Wojska Polskiego 59
Mrowiny – brama i mur pałacu, XVIII, 1871 r., neorenesans – Zamkowa 1
Mrowiny – pałac, kon. XVIII w., przeb. 1870-71, neorenesans – Zamkowa 1
Mrowiny – budynek gospodarczy, kon. XIX w. – Zamkowa 4
Mrowiny – budynek gospodarczy, kon. XIX w. – Zamkowa 4
Mrowiny – oficyna, pocz. XX w. – Zamkowa 4
Mrowiny – budynek mieszkalny, kon. XIX w. – Zamkowa 4b,c,d
Mrowiny – spichlerz, kon. XIX w. – Zamkowa 4
Mrowiny – stodoła, 1 poł. XIX w. – Zamkowa 4
Mrowiny – budynek gospodarczy, kon. XIX w. – Zamkowa 4c
Mrowiny – oficyna, kon XIX w. – Zamkowa 4

Pożarzysko – kaplica cmentarna, XIX/XX w.
Pożarzysko – kościół fil. pw. św. Józefa, poł. XIII, ok. 1600, 1852, 1974-76
Pożarzysko – dom mieszkalny, pocz. XX w. – nr 8
Pożarzysko – dom mieszkalny, 1885 r. – nr 13
Pożarzysko – dom mieszkalny, 1874 r. – nr 15
Pożarzysko – dom mieszkalny, 2 poł. XIX w. – nr 39
Pożarzysko – budynek mieszkalny, 1905-1910, secesja – nr 41

Przyłęgów – budynek mieszkalny, kon. XIX w. – nr 24
Przyłęgów – budynek mieszkalno-gospodarczy, XIX w. – nr 27
Przyłęgów – budynek mieszkalno-gospodarczy, 1 poł. XIX w. – nr 27
Przyłęgów – brama gospodarstwa, kon. XIX w. – nr 29
Przyłęgów – budynek mieszkalnym 1849 r. – nr 29
Przyłęgów – obora, kon. XIX w. – nr 29
Przyłęgów – stodoła, kon. XIX w. – nr 29
Przyłęgów – budynek gospodarczy (stajnie ?), ok. poł. XIX w. – nr 31
Przyłęgów – budynek mieszkalny, 2 poł. XIX w. – nr 31
Przyłęgów – obora, kon. XIX w. – nr 31
Przyłęgów – stodoła, kon. XIX w. – nr 31

Pyszczyn – kaplica mszalna, pw. św. Antoniego w zespole pałacowym, 1875 r., neogotyk
Pyszczyn – pałac, ok.1750, 1783, 1882 r., klasycyzm
Pyszczyn – sztuczne ruiny wieży w zespole pałacowym, 2 poł. XIX w.
Pyszczyn – teatr w zespole pałacowym, kon. XIX w.

Siedlimowice – młyn gospodarczy, pocz. XX w. – nr 1
Siedlimowice – budynek mieszkalny w zespole młyna, 1908 r., secesja – nr 1
Siedlimowice – budynek mieszkalno-gospodarczy w zespole młyna, pocz. XX w. – nr 1
Siedlimowice – pałac, XVI/XVII, XVII/XVIII, 1873-1875, neobarok – nr 31
Siedlimowice – obora w zespole pałacowym, 1 poł. XIX w., 1973-75 r. – nr 31
Siedlimowice – oficyna w zespole pałacowym, 1 poł. XIX w., 1873-1875 r. – nr 31
Siedlimowice – spichlerz w zespole pałacowym, 1 poł. XIX w., 1873-75 r. – nr 31
Siedlimowice – stajnia w zespole pałacowym, 1 poł. XIX w., 1873-75 r. – nr 31
Siedlimowice – stodoła I w zespole pałacowym, 1 poł. XIX w., 1873-75 r. – nr 31
Siedlimowice – stodoła II w zespole pałacowym, 1 poł. XIX w., 1873-75 r. – nr 31
Siedlimowice – stodoła III w zespole pałacowym, 1 poł. XIX w., 1873-75 r. – nr 31
Siedlimowice – oficyna mieszkalna w zespole pałacowym, 1 poł. XIX w., 1873-75 r. – nr 31c

Tarnawa – obora, pocz. XX w. – nr 4

Wierzbna – budynek gospodarczy, XIX-XX w. – Czarna 6
Wierzbna – stodoła, XIX-XX w. – Czarna 6
Wierzbna – figura św. Jan Nepomucena, 1699 r. – Kościelna
Wierzbna – brama ogrodu klasztornego, kon. XIX w., neobarok
Wierzbna – klasztor, ob. Część korpusu kościoła, 1729-30, przeb. 1893 r., barok, eklektyzm – Kościelna
Wierzbna – kościół paraf. pw. Wniebowzięcia NMP, ok. 1230, 3 ćw. XV, 1729-30, 1902, 1923, 1964 r. – Kościelna
Wierzbna – mur kościelny, XVI-XIX w. – Kościelna
Wierzbna – dom mieszkalny, XVIII/XIX w. – Kościelna 5
Wierzbna – dom mieszkalny, ob. Plebania, ok. 1910 r. – Kościelna 6
Wierzbna – brama pałacowa, ok. 1890 r., neobarok – Kościelna 7
Wierzbna – obora (ob. bar), 2 poł. XIX w. – Kościelna 7
Wierzbna – oficyna pałacowa, 2 poł. XVIII, kon. XIX w. – Kościelna 7
Wierzbna – pałac, XV/XVI, kon. XVII, 1893 r. – Kościelna 7
Wierzbna – stodoła, 2 poł. XIX w. – Kościelna 7
Wierzbna – stodoła z częścią mieszkalną, kon. XIX w. – Młyńska
Wierzbna – budynek gospodarczy, ok. poł. XIX w. – Młyńska 5
Wierzbna – budynek gospodarczy, ok. poł. XIX w. – Młyńska 5
Wierzbna – młyn z częścią mieszkalną, XVIII, poł. XIX, XX w. – Młyńska 5
Wierzbna – dom mieszkalny, XIX/XX w. – Młyńska 6
Wierzbna – wieża wodna, XVII, XIX, lata 30-te XX w. – Młyńska 6
Wierzbna – budynek mieszkalny, pocz. XX w. – Świdnicka 1
Wierzbna – dawna plebania, ob. dudynek mieszkalny, ok. 1730 r., barok, pocz. XX w. – Świdnicka 31
Wierzbna – dom mieszkalny, kon. XIX w. – Świdnicka 38

Zastruże – budynek mieszkalny w zespole pałacowym, kon. XIX w.
Zastruże – budynek mieszkalno-gospodarczy w zespole pałacowym, kon. XIX w.
Zastruże – budynek mieszkalno-gospodarczy w zespole pałacowym, XVIII, przeb. XIX w.
Zastruże – dom mieszkalny w zespole pałacowym, kon. XIX w.
Zastruże – kościół fil. w zespole pałacowym, 1675-79, 1753, 1908 r.
Zastruże – obora w zespole paacowym, 1 poł. XIX w.
Zastruże – pałac, pocz. i kon. XVI w., 1 ćw. XVII w., lata 40-te XVIII w., renesans/barok
Zastruże – stodoła w zespole pałacowym, 2 poł. XIX w.

Żarów – kaplica cmentarana, pocz. XX w. – Armii Krajowej
Żarów – kuźnia w zespole mieszkalno-gospodarczym, kon. XIX w. – Armii Krajowej 11
Żarów – dom mieszkalno-gospodarczy w zespole, kon. XIX w. – Armii Krajowej 11
Żarów – obora w zespole mieszkalno-gospodarczym, ok. poł. XIX w. – Armii Krajowej 11
Żarów – dom mieszkalny, pocz. XX w. – Armii Krajowej 15
Żarów – dom mieszkalny, XIX/XX w. – Armii Krajowej 16
Żarów – dom mieszkalny, kon. XIX w., eklektyzm – Armii Krajowej 23
Żarów – dom mieszkalny, pocz. XX w. – Armii Krajowej 32
Żarów – dom mieszkalny, kon. XIX w. – Armii Krajowej 39
Żarów – budynek urzędu pocztowego, pocz. XX w. – Armii Krajowej 42
Żarów – dom mieszkalny, XIX/XX w. – Armii Krajowej 43
Żarów – dom mieszkalny, XIX/XX w. – Armii Krajowej 44
Żarów – dom mieszkalny, kon. XIX w., eklektyzm – Armii Krajowej 46
Żarów – dom mieszkalny, ob. Bank spółdzielczy, 1883 r., eklektyzm – Armii Krajowej 48
Żarów – dom mieszkalny, XIX-XX w., eklektyzm – Armii Krajowej 51
Żarów – dom mieszkalny, ob. Budynek biurowy, pocz. XX w. – Armii Krajowej 53a
Żarów – budynek szkoły podstawowej, XIX/XX w., eklektyzm – Armii Krajowej 58
Żarów – budynek kontroli jakości, pocz. XX w. – Armii Krajowej 74
Żarów – warsztat elektryczny, pocz. XX w. – Armii Krajowej 74
Żarów – budynek produkcji Tiokolu, 1 ćw. XX w. – Armii Krajowej 74
Żarów – budynek przyspieszaczy, ok. 1918 r. – Armii Krajowej 74
Żarów – budynek produkcji przyspieszaczy, ok. 1918 r. – Armii Krajowej 74
Żarów – budynek produkcji przyspieszaczy, ok. 1918 r. – Armii Krajowej 74
Żarów – budynek produkcji przyspieszaczy, ok. 1918 r. – Armii Krajowej 74
Żarów – budynek produkcyjny oddziału destylacji, ok 1918 r. – Armii Krajowej 74
Żarów – budynek produkcyjny oddziału redukcji, ok. 1918 r. – Armii Krajowej 74
Żarów – budynek produkcji litoponu i soli anilinowej, ok. 1918 r. – Armii Krajowej 74
Żarów – budynek kotłowni i siłowni elektrycznej, ok. 1905 r. – Armii Krajowej 74
Żarów – budynek socjalno-pomiarowy, ok. 1918 r. – Armii Krajowej 74
Żarów – budynek kotłowni, ok. 1918 r. – Armii Krajowej 74
Żarów – magazyn surowców organicznych, ok. 1918 r. – Armii Krajowej 74
Żarów – magazyn nitrozwiązków, ok. 1918 r. – Armii Krajowej 74
Żarów – stolarnia, ok. 1918 r. – Armii Krajowej 74
Żarów – dom mieszkalny, lata 20/30-te XX w., modernizm – Cicha 2
Żarów – dom mieszkalny, kon. XIX w. – Cicha 3
Żarów – dom mieszkalny, kon . XIX w. – Cicha 6
Żarów – zespół budynków stacyjnych, pocz. XX w. – Dworcowa 5
Żarów – budynek administracyjny, ok. 1910 r. – Hutnicza 1
Żarów – budynek produkcyjny, daw. Młynownia (wyburzona) i piec tunelowy, 1872-1910 r. – Hutnicza 1
Żarów – budynek kotłowni i siłowni elektrycznej, ok. 1905 r. – Hutnicza 1
Żarów – budynek produkcyjny piecowni, daw. Piece okresowe Medheim, ok. 1872 r. – Hutnicza 1
Żarów – budynek produkcyjny piecowni tzw. Tunel II, ok. 1872 r. – Hutnicza 1
Żarów – warsztat mechaniczny, ok. 1910 r. – Hutnicza 1
Żarów – budynek mieszkalny, ok. 1910 r. – Hutnicza
Żarów – dom mieszkalny, ok. 1910 r. – Mickiewicza 1
Żarów – dom mieszkalny, 1910 r., modernizm – Mickiewicza 2
Żarów – dom mieszkalny, 1910 r., modernizm – Mickiewicza 3
Żarów – dom mieszkalny, pocz. XX w. – Mickiewicza 4
Żarów – dom mieszkalny, ok. 1910 r., modernizm – Mickiewicza 5
Żarów – kościół paraf. pw. NSPJ, 1909-1910, neogotyk – Mickiewicza 6
Żarów – plebania, ok. 1910 r., modernizm – Mickiewicza 8
Żarów – dom mieszkalny, 1904 r. – Mickiewicza 10
Żarów – dom mieszkalny, ok. 1904 r. – Mickiewicza 12
Żarów – dom mieszkalny, ok. 1870 r., eklektyzm – Mickiewicza 13
Żarów – dom mieszkalny, ok. 1870 r., eklektyzm – Mickiewicza 23
Żarów – dom mieszkalny, XIX/XX w. – Mickiewicza 29
Żarów – dom mieszkalny, ob. Budynek Policji ok. 1870 r., eklektyzm – Ogrodowa 2
Żarów – dom mieszkalny, kon. XIX w., eklektyzm – Sikorskiego 5
Żarów – dom mieszkalny, ob. przedszkole, ok. 1870 r., eklektyzm – Zamkowa 1
Żarów – dom mieszkalny, ob. Urząd Miasta i Gminy, ok. 1870 r., eklektyzm – Zamkowa 2
Żarów – budynek gospodarczy, pocz. XX w. – Zamkowa 3
Żarów – oficyna mieszkalna, lata 20/30-te XX w. – Zamkowa 5
Żarów – brama, kon. XIX w., eklektyzm – Zamkowa 5, 7
Żarów – oficyna mieszkalna, pocz. XX w. – Zamkowa 7
Żarów – budynek mieszkalny, pocz. XX w. – Zamkowa 8
Żarów – oficyna mieszkalna, pocz. XX w. – Zamkowa 9a
Żarów – oficyny mieszkalne, pocz. XX w. – Zamkowa 11, 13
Żarów – pałac, ob. dom mieszkalny, pocz. XX w., neogotyk – Zamkowa 15

Informacje:
Gminna ewidencja zabytków (UM Żarów)
Ewidencja zabytków WUOZ (wosoz.ibip.pl/)
Narodowy Instytut Dziedzictwa (www.nid.pl)
pl.wikipedia.org

Fotografie:
Archiwum UM
Żarowska Izba Historyczna
Katalog parków woj. wałbrzyskiego: Park w Siedlimowicach, Wrocław 1976
pl.wikipedia.org

Opracowanie
Bogdan Mucha