Tajemnica cmentarza wojennego w Żarowie, cz. 3

12 stycznia 1945 roku rozpoczęła się ofensywą zimowa zwana też operacją wiślańsko-odrzańską. Oddziały radzieckie 1. Frontu Ukraińskiego, pod dowództwem marszałek Iwana Koniewa, 19 stycznia 1945 roku przekroczyły dawną granicę polsko-niemiecką w rejonie Namysłowa. Do końca stycznia zdobyto miasta: Kluczbork (20 stycznia), Gliwice (23/24 stycznia), Opole (24 stycznia; część prawobrzeżna), Oleśnicę (25 stycznia), Katowice i Bytom (27 stycznia), wypierając wojska niemieckie z terenów położonych na prawym brzegu Odry. Na początku lutego wojska radzieckie wyszły już na przedpola Wrocławia i Głogowa. Do szczególnie zaciętych walk doszło o Ścinawę (31 stycznia) i Oławę (28 stycznia). Tam oddziały radzieckie uchwyciły przyczółki na lewym brzegu Odry. 8 lutego Armia Radziecka sforsowała Odrę atakując z przyczółków pod Ścinawą i Oławą, a następnie przełamała pozycje niemieckie wzdłuż górnej Odry i w ciągu 17 dniowej ofensywy opanowała centralną część Dolnego Śląska. Rosjanie zdobyli miasta: Legnicę (9 lutego), Bolesławiec (12 lutego), Zieloną Górę (14 lutego) a także Chojnów (10 luty), Bielsko (12 luty) i Złotoryję (13 luty). Zacięte walki stoczono o zdobycie Szprotawy (10-13 lutego), podczas przeprawy przez Bóbr pod Żaganiem oraz o Strzegom (13 lutego). Otoczono Głogów, który jednak bronił się zawzięcie oraz twierdzę Wrocław - po raz pierwszy 13/14 lutego i ostatecznie 16 lutego. 24 lutego 1945 roku Rosjanie doszli do Nysy Łużyckiej. Na "żarowskim" odcinku frontu wojska radzieckie 13 lutego zajęły miejscowości Buków, Imbramowice, Kruków, Marcinowiczki, Mielęcin, Pyszczyn i Zastruże. Front ustabilizował się na 2 i pół miesiąca na linii, którą wyznaczały miejscowości Przyłęgów - Łażany - Żarów - Mrowiny - Tarnawa - Imbramowice - Domanice - Chwałów - Górny Maniów - Strzelce - Tworzyjanów - Sobótka. Tu przebiegał zewnętrzny pierścień oblężenia Wrocławia.

Już niebawem przypadnie 70-ta rocznica tamtych wydarzeń. Po dziś dzień pamiątkę i zarazem namacalny ślad po walkach z 1945 roku stanowią leśne okopy i ziemianki, groźne znaleziska niewybuchów, ślady ostrzału na elewacjach niektórych budynków, a także cmentarz wojenny w Żarowie, na którym znajdują się mogiły poległych żołnierzy Armii Czerwonej. O tym miejscu pisaliśmy już dwukrotnie. Po raz pierwszy w 2011 roku, przedstawiając obecny stan nekropolii, znajdujących się na niej kwater, a także wykaz pochowanych tu Czerwonoarmistów. Wówczas też w oparciu o dokumentację cmentarza, sporządzoną w 1949 roku, po raz pierwszy poruszony został problem rozbieżności dotyczących faktycznej liczby spoczywających tu żołnierzy (wedle dokumentacji – 30, wedle napisów na tablicach – 23) czytaj tutaj. Temat ten zagościł na naszej stronie po raz drugi z początkiem wiosny ubiegłego roku, kiedy to ujawniliśmy na żarowskim cmentarzu wojennym, kolejne nazwisko z datami, wyryte na tablicy jednego z obelisków. Oprócz tego w wykazach osobowych odnaleziono wówczas personalia 6 żołnierzy radzieckich poległych w 1945 roku w okolicy Krukowa (brak danych o miejscu pochówku, brak nazwisk w dokumentacji cmentarza w Żarowie) oraz nazwiska czterech innych osób, które rzekomo miały spocząć na żarowskim cmentarzu czytaj tutaj.

Dzisiaj w świetle kolejnych dostępnych nam materiałów archiwalnych możemy powiedzieć, że zagadka cmentarza wojennego żołnierzy Armii Radzieckiej w Żarowie została wyjaśniona. Zapiski z lat 1949-1988 potwierdzają, że na cmentarzu tym spoczywa 32 żołnierzy Armii Czerwonej w tym (23 poległych i pochowanych w 1945 roku, 8 poległych w 1945 r., ekshumowanych i przeniesionych do Żarowa w 1947 r. – mogiła nr 5, 1 zmarły w 1947 r. – mogiła nr 5). Nazwisk ośmiu spośród nich nie znamy, a 9-u nie zostało w ogóle upamiętnionych jakimkolwiek napisem. Rodziny tych żołnierzy nigdy nie poznały miejsca, w którym spoczywają ich bliscy.

Mogiła (nr 1) kapitana Armii Czerwonej:

1. Саиченкo Т.И. (Saiczenko T. I.)

Mogiła (nr 2) zbiorowa 19-tu poległych żołnierzy Armii Czerwonej:

2. Каюков Т.А. (Kajukow T.A.), 1905, 22.02.1945
3. Андронов В.Я. (Andronow W.J.), 1915, 22.02.1945
4. Трудненко Г.С. (Trudnienko G.S.), 1905, 20.02.1945
5. Козленков А.В. (Kozlienkow A.W.) 1926, 22.02.1945
6. Затык М.В. (Zatyk M.W.), 1918, 08.03.1945
7. Аскалепов Д.П. (Askaliepow D.P.), 1926, 20.03.1945
8. Курманов П.А. (Kurmanow P.A.), 1905, 19.03.1945
9. Кадученко А.Е. (Kaduczenko A.E.), 1912, 25.03.1945
10. Заклевский В.К. (Zakliewskij W.K.), 1909, 25.03.1945
11. Акимов П.А. (Akimow P.A.), 1926, 28.03.1945
12. Белик А.М. (Bielik A.M.), 1908, 30.03.1945
13. Осовский И.З. (Osowskij I.Z.), 1919, 02.02.1945
14. Бондаренко Д.М. (Bondarienko D.M.), 1924, 05.02.1945
15. Бузевский А.А. (Buziewskij A.A.), 1913, 20.02.1945
16. Бoйкo E.Ф. (Bojko E.F.), 1911, 16.04.1945
17. Кабалин И.И. (Kabalin I.I.), 1922, 13.04.1945
18. Карний П.В. (Karnij P.W.), 1913, 16.04.1945
19. Пастушенко М.Д. (Pastuszenko M.D.), 1898, 07.05.1945
20. Гурянов П.С. (Gurjanow P. S.), 1916, 15.2.1945

Mogiła (nr 3) porucznika Armii Czerwonej:

21. Назаров Н.Ф. (Nazarow N.F.)

Mogiła (nr 4) zbiorowa:

22-23. dwóch nieznanych z nazwiska czołgistów Armii Czerwonej

Mogiła (nr 5) zbiorowa:

24. Понамарев И.С. (Ponamariew I.S.), 1915, 17.02.1945 (porucznik Armii Czerwonej)
25. Рыбалка Дмитрий Авернович (Rybałka D. A.), 1897, 25.02.1945 (?)
26. Бeлза Ceргeй Фeдopoбич (Bełza S. F.), ?, 27.11.1947
27-32. sześciu innych nieznanych z nazwiska żołnierzy Amii Czerwonej

Opis mogiły nr 1 kapitana Саиченкo Т.И. (Saiczenko T. I.) wraz z fotografią, stan z 1949 r.

Opis zbiorowej mogiły nr 2 wraz z fotografią. Wyszczególniono jedynie 17 poległych. Brak nazwisk dwóch spoczywających tu żołnierzy:  Пастушенко М.Д. (Pastuszenko M.D.) oraz Гурянов П.С. (Gurjanow P. S.), stan z 1949 r.

Opis mogiły nr 3 porucznika Назарова Н.Ф. (Nazarowa N.F.) wraz z fotografią, stan z 1949 r.

Opis mogiły nr 4 dwóch poległych i nieznanych z nazwiska czołgistów, stan z 1949 r.

Opis mogiły nr 5. W 1947 r. pochowano tutaj ekshumowanych: porucznika Понамаревa И.С. (Ponamariewa I.S.), 7 innych nieznanych z nazwiska żołnierzy oraz zmarłego w 1947 r. w Łażanach Siergieja Fiedorowicza Bełza, stan z 1949 r.

Mogiła nr 5. Do dziś na tej tablicy widnieje jedno nazwisko. Pochowanych jest tutaj 9 żołnierzy

Wykaz pochowanych na cmentarzu w Żarowie żołnierzy Armii Czerwonej. Mogiły 1-3, stan z 1949 r.

Wykaz pochowanych na cmentarzu w Żarowie żołnierzy Armii Czerwonej. Mogiły 4-5, stan z 1949 r.

Wpisy z lat 1986-1988, stwierdzające że w zbiorowej mogile nr 2 spoczywają również żołnierze: Пастушенко М.Д. (Pastuszenko M.D.) oraz Гурянов П.С. (Gurjanow P. S.). Nazwisko Pastuszenko zostało wykonane na tablicy obelisku w 1987 r., nazwisko Gurjanow w postaci prymitywnego i niedbałego wyrycia, najprawdopodobniej w 1988 r. lub później (poniżej)

 Plan cmentarza wojennego Armii Radzieckiej w Żarowie sporządzony dnia 10 sierpnia 1952 r.

Informacje: dokumentacja cmentarza wojennego w Żarowie z lat 1949-1988

Opracowane
Bogdan Mucha