RADwJ Lager 8/56 Ingramsdorf - obóz Służby Pracy Rzeszy w Imbramowicach

Budynek przy ul. Spokojnej 7 w Imbramowicach, często określany jest mianem pałacu lub dworu. Dawniej nazywano go Villą Pätzold, gdyż był siedzibą majętnej rodziny imbramowickich kupców Pätzoldów, do których należał miejscowy sklep z winiarnią oraz przyległa gospoda Gasthaus u. Auasspanung. Ostatnia z kupieckiego rodu Pauline Katherine Gertrud Pätzold, zmarła 19 lipca 1947 roku w Berlinie-Charlottenburgu. Rodowy majątek Pätzoldów jeszcze w latach 30-tych przeszedł na własność lub też został odkupiony przez władze państwowe. Dziś mało kto wie, że w latach 1939-1945 mieścił się tutaj żeński obóz wychowawczy Służby Pracy Rzeszy (z niem. Reichsarbeitsdienst für weibliches Jugend, w skrócie RADwJ), który oznaczono jako RADwJ Lager 8/56 Ingramsdorf. Nie wiemy niestety jaki był normalny stan osobowy tego ośrodka i ile ogółem przeszło przezeń młodych kobiet. Dokumentacja taka najprawdopodobniej została zniszczona. Wiadomo jedynie, że przebywające w Imbramowicach młode wychowanki RADwJ pomagały zapewne przy pracy w gospodarstwach rolnych, pełniły funkcję opiekunek dzieci i pomocy domowych w rodzinach wielodzietnych. Pod koniec wojny jako służba pomocnicza mogły zostać przydzielone do Wehrmachtu oraz Luftwaffe. Czym była Służba Pracy Rzeszy oraz jak wyglądała jej organizacja, przeczytacie poniżej.

Dawniej Villa Pätzold, w latach 1939-45 siedziba RADwJ Lager 8/56 Ingramsdorf
(za http://dolny-slask.org.pl)

Widok na budynek. Stan z 2013 r., fot. B.Mucha

Reichsarbeitsdienst w skrócie RAD, po pol. Służba Pracy Rzeszy, była masową organizacją przystosowania obywatelskiego i wojskowego młodzieży w III Rzeszy, która w trakcie II wojny światowej wykonywała funkcje pomocnicze wobec Wehrmachtu. W 1933 po dojściu do władzy przez NSDAP, jej kierownictwo zainteresowało się działalnością Konstantina Hierla, który prowadził działalność wśród młodzieży na rzecz kształtowanie postaw obywatelskich poprzez naukę i pracę. Konstatntin Hierl na polecenie Adolfa Hitlera został mianowany sekretarzem ds. pracy (Staatssekretär) w Ministerstwie Pracy (Reichsarbeitsministerium). Stworzył on wtedy organizację o nazwie Reichsarbeitsdienst i został jej przywódcą przyjmując tytuł Reichsarbeitsführer. Celem organizacji było kształtowanie postaw młodzieży wobec państwa poprzez pracę. Początkowo do organizacji wstępowali ochotnicy. W dniu 26 czerwca 1935 wprowadzono w III Rzeszy zarządzenie o obowiązku sześciomiesięcznej pracy na rzecz państwa, a obowiązek miał być wypełniony poprzez pracę w Reichsarbeitsdienst. Zarządzeniu temu podlegali mężczyźni w wieku od 18 do 25 lat, a od 4 września 1939 także kobiety. Wprowadzenie obowiązku pracy spowodowało gwałtowny rozwój organizacji, której struktury w szybkim czasie powstały we wszystkich landach III Rzeszy, a organizacja przybrała charakter organizacji masowej. Zaczęto też wydawać oficjalny organ prasowy organizacji Der Arbeitsmann. Organizacja wykonywała pracę na rzecz państwa w różnych dziedzinach życia gospodarczego wyznaczanych przez Ministerstwo Pracy.

Przywódca RAD - Reichsarbeitsführer Konstatntin Hierl obok Adolfa Hitlera (źródło)

Stopnie w Reichsarbeitsdienst. Dla kobiet: 4. Stabshauptführerin,5. Stabsoberführerin, 6. Stabsführerin, 7. Maidenhauptführerin, 8. Maidenoberführerin, 9. Maidenführerin, 10. Maidenunterführerin, 11. Jungführerin, 12. Kameradschaftsälteste, 16. Arbeitsmaid (pl.wikipedia.org)

Po wybuchu II wojny światowej głównym zadaniem Reichsarbeitsdienst stało się wykonywanie prac na rzecz Wehrmachtu, wtedy też RAD zaczęto traktować jako formację pomocniczą Wehrmachtu. Wykonywała ona szereg pracy na rzecz Wehrmachtu, a zwłaszcza zajmowała się budową umocnień. Dziełem tej organizacji był m.in. system umocnień Wału Atlantyckiego i Linii Zygfryda. Oddziały RAD wykorzystywane w pracach na froncie wschodnim, gdzie niektóre oddziały wzięły udział w walkach z Armią Czerwoną. W 1944 część oddziałów RAD zaczęto wykorzystywać do obsługi baterii przeciwlotniczych. W 1944 do RAD zaczęto wcielać coraz młodszych mężczyzn w wieku od 15 lat i używano ich do budowy okopów i umocnień. Zaczęto ich również włączać do Volkssturmu. 30 marca 1945 z oddziałów RAD utworzono 4 dywizje piechoty, które w kwietniu i maju 1945 walczyły w składzie 3 Armii Pancernej i 12 Armii: Dywizja Piechoty Schlageter (1 Dywizja RAD), Dywizja Piechoty Friedrich Ludwig Jahn (2 Dywizja RAD), Dywizja Piechoty Theodor Körner (3 Dywizja RAD) oraz Dywizja Piechoty Güstrow (4 Dywizja RAD).

Broszura Reichsarbeitdienst der weiblichen Jugend (RAD/wJ) z 1940 roku (źródło) oraz plakat (źródło)

Organizacja składała się z dwóch pionów: dla mężczyzn – Reichsarbeitsdienst Männer (RAD/M) i kobiet – Reichsarbeitdienst der weiblichen Jugend (RAD/wJ). Na czele organizacji stał Reichsarbeitsführer, którą to funkcję pełnił Konstantin Hierl przez cały okres jej istnienia w latach 1933-1945. Na szczeblu landów istniały dowództwo RAD o nazwie Arbeitsgau. W skład Arbeitsgau wchodziło od 6 do 8 oddziałów Arbeitsgruppen (pol. grupa robocza – batalion), liczące od 1200 – 1800 ludzi (każdy). Arbeitsgruppen dzieliły się na kompanie, których było 6. Żeńskie obozy Służby Pracy Rzeszy na Dolnym Śląsku podlegały pod Arbeitsgau X Niederschlesien z siedzibą we Wrocławiu. Dowództwo dzieliło się na 7 batalionów Arbeitsgruppen 100-107. W źródłach spotykamy się także z określeniem Lagergruppe (pol. grupa obozowa/obozów). Obóz w Imbramowicach nr 8 przynależał do Lagergruppe 56. W jej skład wchodziły także obozy RADwJ – 1/56 Breslau-Zimpel (Wrocław-Sępolno), 2/56 Groß-Heidau (Błonie, pow. średzki), 11/56 Bienendorf (Łowkowice, pow. kluczborski), 12/56 Oberkunzemdorf (Górne Kujakowice, pow. kluczborski), 13/56 Reesewitz (Radzowice, pow. oleśnicki). Ta "grupa obozów" RADwJ nie została przyporządkowana do konkretnego powiatu Kreisu. Wspomnieć tutaj możemy, że do innej grupy, tzw. Lagergruppe 51 (Schweidnitz und Glatz) – Świdnica i Kłodzko, należał sąsiedni obóz w Dzikowej - 6/51 Ebersdorf und Eisdorf (Dzikowa, pow. Wrocław i Żelazów, pow. Świdnica). Członkowie RAD nosili mundury w kolorze brązowym. Na rękawach i czapkach mieli symbole RAD: łopatę i kłosy zboża ze swastyką. Po upadku III Rzeszy organizacja Reichsarbeitsdienst przestała istnieć.

Umundurowanie Reichsarbeitsdienst (źródło) oraz (źródło)

Brosze RADwJ różnych wzorów (źródło)

 Sposób noszenia broszy RADwJ (źródło)

Obozy RADwJ w Okręgu Wojskowym XVIII Wrocław
(Zarząd Okręgu V Wrocław i Zarząd Okręgu XVI Legnica)

Lagergruppe 5 (Ort ?)

11/5 = Marnitz (im WK II, Stettin) ?
29/5 = Jarischau (Jaryszów, pow. Strzelce Opolskie)
30/5 = Rodenau (Kotulin, pow. Gliwice)

Lagergruppe 50 (Glogau und Trebnitz) – Głogów i Trzebnica

1/50 = Groß Kotzenau (Chocianowiec, pow. Polkowice)
7/50 = Köben (Chobienia, pow. Lubin)
8/50 = Korsenz und Kummernick (Korzeńsko, pow. Trzebnica i Komorniki, pow. Legnica)
9/50 = Postel und Klein Wandriss (Postolin, pow. Milicz i Wądroże Małe, pow. Jawor)
10/50 = Steinau (Ścinawa, pow. Wołów)
16/50 = Sulau (Sułów, pow. Milicz)
17/50 = Heinrichsdorf (Henrykowice, pow. Milicz)

Lagergruppe 51 (Schweidnitz und Glatz) – Świdnica i Kłodzko

1/51 = Schreckendorf (Strachocin, pow. Kłodzko)
3/51 = Langenbielau und Neurode (Bielawa, pow. Dzierżoniów i Nowa Ruda, pow. Kłodzko)
5/51 = Bad Kudowa und Hummelstadt (Kudowa Zdrój, pow. Kłodzko i Lewin Kłodzki, pow. Kłodzko)
6/51 = Ebersdorf und Eisdorf (Dzikowa, pow. Wrocław i Żelazów, pow. Świdnica)
7/51 = Frankental (Chwalimierz, pow. Środa Śląska)
9/51 = Pontwitz (Poniatowice, pow. Oleśnica)
14/51 = Schlause (Służejów, pow. Ząbkowice)
12/51 = Mittelwalde (Międzylesie, pow. Kłodzko)

Lagergruppe 52 (Gleiwitz und Kreuzburg) – Gliwice i Kluczbork

1/52 = Kraschen (Chróścina, pow. Opole)
4/52 = Bergstadt und Grenzwiese (Leśnica, pow. Strzelce Opolskie i Zawisna, pow. Częstochowa)
5/52 = Cosel und Paulsdorf (Koźle, pow. Kędzierzyn-Koźle i Pawłowice, pow. Namysłów)
8/52 = Brückenort (Borki Wielkie, pow. Olesno)
9/52 = Gnadenkirch und Oderwalde (Łomnica, pow. Olesno i Dziergowice, pow. Kędzierzyn-Koźle)
10/52 = Breitenmarkt (Sieraków Śląski, pow. Lubliniec)
11/52 = Friedrichshof und Kaltwasser (? i Zimna Wódka, pow. Strzelce Opolskie)
15/52 = Langendorf (Wielowieś, pow. Gliwice)
17/52 = Hedwigsruh (Łagiewniki Małe, pow. Lubliniec)
18/52 = Tarnau (Tarnów Opolski, pow. Opole)
20/52 = Adelenhof-Hohenlieben (?)
21/52 = Heidelsdorf (Łagiewniki, pow. Dzierżoniów)
23/52 = Poppelau (Popielów, pow. Opole)

Lagergruppe 53 (Ort ?)

2/53 = Himmelwitz (Jelemnica, pow. Strzelce Opolskie)
6/53 = Lindenhof (Zaprężyn, pow. Wrocław ?)
7/53 = Buslawitz (Bohuslavice, Opawa, Czechy)
8/53 = Schreibersdorf (Pisarzowice, pow. Krapkowice)
9/53 = Oderfurt (Přívoz, Ostrava, Czechy)
13/53 = Lamsdorf (Łambinowice, pow. Nysa)
14/53 = Klein Sarne (Sarny Małe, pow. Brzeg)
16/53 = Gregorsdorf (Grzegorzewice, pow. Racibórz)

Lagergruppe 54 (Ort ?)

1/54 = Glockenau (Źlinice. Pow. Opole)
3/54 = Bodland (Bogacica, pow. Kluczbork)
13/54 = Döbern (Dobrzeń Wielki, pow. Opole)
14/54 = Eichhammer und Oberweiden (Dębska Kuźnia, pow Opole i Wierzbica Górna, pow. Opole)
23/54 = Alteneichen (Boroszów, pow. Olesno)

Lagergruppe 55 (Ort ?)

2/55 = Gostal (Gościce, pow. Nysa)
5/55 = Bad Königsdorff (jastrzębie-Zdrój, pow. Jastrzębie-Zdrój)

Lagergruppe 56 (Ort ?)

1/56 = Breslau-Zimpel (Wrocław-Sępolno)
2/56 = Groß-Heidau (Błonie, pow. Środa Śląska)
8/56 = Ingramsdorf (Imbramowice, pow. Świdnica)
11/56 = Bienendorf (Łowkowice, pow. Kluczbork)
12/56 = Oberkunzemdorf (Górne Kujakowice, pow. Kluczbork)
13/56 = Reesewitz (Radzowice, pow. Oleśnica)

Lagergruppe 160 (Ort ?)

1/160 = Carolath (Siedlisko, pow. Nowa Sól) ?
2/160 = Hammer und Kleinitz (Świętoszów, pow. Bolesławiec ? i Klenica, pow. Zielona Góra)
4/160 = Boyadel und Deutscheck (Bojadła, pow. Zielona Góra i Stare Strącze, pow. Wschowa)
6/160 = Fraustadt (Wschowa, pow. Wschowa)
10/160 = Suckau (Żuków, pow. Nowa Sól)
12/160 = Ulbersdorf (Wojcieszyn, pow. Złotoryja) ?

Lagergruppe 162 (Bunzlau) – Bolesławiec

6/162 = Naumburg am Queis (Nowogrodziec, pow. Bolesławiec)
7/162 = Neu-Jäschwitz und Kotzenau (Nowe Jaroszowice, pow. Bolesławiec i Chocianów, pow. Polkowice)
8/162 = Raudten (Stara Rudna, pow. Lubin)
12/162 = Aslam (?)
13/162 = Langenoels (Olszyna, pow. Lubań)

Lagergruppe 163 (Ort ?)

5/163 = Pirnig (Pyrnik, pow. Zielona Góra)
6/163 = Fürsteneich und Groß-Selten (Zabór, pow. Zielona Góra i Straszów, pow. Żary)
9/163 = Hierlshagen (Ostaszów, pow. Polkowice)
12/163 = Oberherzogswaldau (Mirocin Górny, pow. Nowa Sól)

RADwJ bez numeru "grupy obozowej"

Gammau (Gamów, pow. Racibórz)
Irsingen (Irządze, pow. Góra)
Kuhnau (Kuniów, pow. Opole)
Malapane (Małapanew, pow. Opole)
Reisern (Chróścina, pow. Opole)
Rydoltowicz (?)

Ilustracje zawierające symbole ustroju totalitarnego prezentowane w tym artykule, mają jedynie wartość historyczną, dokumentacyjną i poznawczą bez propagowania jakichkolwiek skrajnych i totalitarnych ideologii.

Informacje: http://forum.panzer-archiv.de/ oraz pl.wikipedia.org

Opracowanie
Bogdan Mucha