Pocztówki dźwiękowe ze zbiorów Żarowskiej Izby Historycznej

W czasach dominacji brzmienia cyfrowego, niewielkich i wymyślnych odtwarzaczy oraz muzyki dostępnej przez Internet do lamusa odeszły już niemal całkowicie zapomniane pocztówki dźwiękowe. Ci, którzy kochali gramofony za ich dźwięk i czar, pamiętają również i ten bardzo oryginalny format płyt gramofonowych charakterystycznych dla PRL-u i innych krajów bloku socjalistycznego z lat 60-tych i 70-tych XX wieku (do początku 80-tych). Sama nazwa "pocztówki dźwiękowe" wzięła się od materiału, z jakiego je wykonywano – grubego papieru pokrywanego cienką warstwą tworzywa sztucznego, w którym wytłoczone były rowki z analogowym zapisem dźwięku, a na środku wykonywano otwór pozwalający na położenie jej na talerzu gramofonu. Wyglądem – czworobok z obrazkami do złudzenia przypominały kartki widokowe i rzeczywiście służyły one czasami jako pocztówki. Wysyłano je nawet z nagranymi w specjalnych studiach pozdrowieniami. Pocztówki dźwiękowe miały zwykle wymiary 19 na 14,5 cm, odtwarzano je z prędkością 45 obrotów na minutę, m.in. na legendarnych polskich gramofonach Bambino. Charakteryzowały je także niska cena, słaba jakość dźwięku i, co zrozumiałe, ogromna podatność na zniszczenia. Pięknie zachowaną kolekcję pocztówek dźwiękowych przekazał do Żarowskiej Izby Historycznej mieszkaniec Żarowa, pan Wiesław Szymkowiak.

Początkowo pocztówki dźwiękowe powstawały tylko w formacie C6 (wymiar widokówki), a następnie zbliżały się rozmiarem do koperty singla. Na najwcześniejszych pocztówkach dźwiękowych mieścił się tylko jeden utwór, te późniejsze zawierały już z reguły dwa (często kompletnie niezwiązane ze sobą) utwory. Pocztówki produkowane były głównie przez niewielkie firmy prywatne. Ze względu na prymitywną technologię w jakiej były wykonywane, jakość nagrania była niska. Na pocztówkach dźwiękowych nagrywano zazwyczaj melodie z czołówki zachodnich list przebojów. Źródłem były przywożone z tzw. "zachodu" płyty lub nagrania z Radia Luksemburg. Po drugiej stronie za pomocą niewielkiej pieczątki nanoszono nazwę utworu i jego wykonawcę.

Składamy serdeczne podziękowania dla Wieśka za przekazanie pocztówek do Izby

Pocztówki dźwiękowe ze zbiorów Żarowskiej Izby Historycznej, fot. B.Mucha

Od połowy lat 60-tych płyty o formacie podwójnej pocztówki wydawały też Muza, Pronit, Ruch, a od połowy lat 70-tych także KAW i Tonpress. Początkowo były one wykonane w całości z tworzywa sztucznego, później zawierały wielokolorowy podkład pokryty cienką warstwą tworzywa sztucznego. Nagrywano na nich jedną lub dwie melodie. Oficjalne płyty nie cieszyły się tak dużym powodzeniem jak płyty produkowane przez wydawców prywatnych. Wydawano na nich utwory polskich wykonawców, w tym sporo rzadkich nagrań radiowych oraz licencjonowane nagrania zagraniczne. Natomiast prywatne firmy tłoczyły swoje pocztówki z całkowitym pomijaniem praw autorskich, a pomimo tego były początkowo relatywnie drogie, bo w połowie lat 60-tych XX wieku kosztowały około 18 zł; niemniej ich cena zaczęła spadać w miarę wzrostu ich popularności i pod koniec lat 60-tych i w początkach 70-tych kosztowały od 2,50 zł (pocztówki legalnie wydawane przez wytwórnie płytowe) do 5 zł (pocztówki pirackie). W miejscowościach turystycznych można było nagrać w prymitywnych studiach w ten sposób pozdrowienia i wysłać je jak normalną kartkę pocztową. Do odtwarzania pocztówek dźwiękowych używano początkowo gramofonów o nazwie Karolinka, a później Bambino produkowanych w Łodzi przez firmę Fonica, ale także odtwarzano je na wysokiej klasy gramofonach, które jednak były w tamtych czasach mało popularne – ze względu na cenę. W latach 70-tych pocztówki zaczęły być wypierane przez nagrania amatorskie dokonywane przy pomocy magnetofonów szpulowych.

Gramofon "Bambino" z 1967 r. (za pl.wikipedia.org)

Bambino - Polski gramofon lampowy, produkowany przez zakłady ŁZR Fonica w Łodzi od roku 1963 w czterech wersjach: Fonica WG 252 Bambino z 1963, 1967 Fonica WG 262 Bambino 2 z 1969 Fonica WG 263 Bambino 3 z 1970 Fonica WG 264 Bambino 4 z 1972. Dane techniczne: Przystosowany do zasilania z sieci prądu zmiennego 220 V; 50 Hz, Gramofon posiada trzy prędkości obrotowe: 33 1/3, 45, 78 obr/min (RPM), Wzmacniacz na lampie ECL82 (w późniejszych modelach stosowano ECL86), Głośnik GD 18-13/2/3, 2 VA, 4 Ω, Wkładka piezoelektryczna UK-3 później zmieniona na UK-4M

 Gramofon ze wzmacniaczem Karolinka WW-GE-56 (źródło)

Karolinka – pierwszy polski przenośny (walizkowy) gramofon lampowy, produkowany przez Łódzkie Zakłady Radiowe Fonica od roku 1957 do roku 1961 w czterech wersjach: Fonica WW-GE-56 Karolinka (na lampach EF21, EBL21, AZ1), w dwóch wersjach obudowy z roku 1957 (pierwsza) i 1958 (druga), Fonica WW-GE56/2 Karolinka 2 (na lampach EF80, EL84, EZ80) z roku 1959, Fonica WWGE-602 Karolinka 3 (na lampie ECL82) z roku 1961.Dane techniczne: Przystosowany do zasilania z sieci prądu zmiennego 110V lub 220 V (WW-GE-56 i WW-GE-56/2), WWGE-602 tylko na 220V, Gramofon posiada trzy prędkości obrotowe: 33 1/3, 45, 78 obr/min (RPM) Wzmacniacz lampowy, Głośnik GD 18-13/2/3, 2 VA, 4 Ω, Wkładka piezoelektryczna Uk-3 lub Uk-8

Opracowanie
Bogdan Mucha