Szkoła ewangelicka i katolicka w Łażanach do 1945 roku

Wiejskie szkoły na obszarze Śląska, działały już w XIV wieku, jednak wzmianki o nich z okresu poprzedzającego XVI wiek są znikome. Być może już na przełomie XV i XVI wieku, tzw. szkoły parafialne funkcjonowały przy każdym probostwie. Ok. 1500 roku być może istniały już szkoły w Łażanach (Laasan) i Mielęcinie (Pfaffendorf) o czy wspomina niemiecki badacz C.Herold w swoim opracowaniu pt. Schematismus der offentlichen evangelischen und katolischen Volksschule des Reg.-Bez, Breslau 1911. Prężny rozwój oświaty skupionej w osadach wiejskich nastąpił w XVI wieku za sprawą ruchu reformatorskiego jak i kontreformacji. Zarówno protestanci jak i katolicy zainteresowani byli wówczas zakładaniem szkół przy każdej parafii. Negatywny wpływ zwłaszcza dla rozwijającego się szkolnictwa protestanckiego przyniosły lata wojny trzydziestoletniej 1618-48 i akcja kontreformatorska, która wykorzeniła oświatę wraz z parafiami ewangelickimi. Jej powolna odbudowa w oparciu o sieć parafii katolickich nastąpiła w 2 połowie XVII wieku. W początkach XVIII wieku oprócz szkół łażańkiej i mielęcińskiej, działały szkoły w Bukowie (Bockau), Imbramowicach (Ingramsdorf; powstała przed 1677 r. ?), Krukowie (Raaben; powstała w 1670 r. ?) oraz w Wierzbnej (Würben; przed 1700 r.). Lata 40-te XVIII wieku to czas, kiedy Śląsk przechodzi pod panowanie Królestwa Pruskiego. W praktyce dla szkolnictwa oznaczało to odtworzenie na nowo sieci szkół protestanckich, których w ciągu zaledwie 5 lat powstał kilkaset. W tym czasie powstają szkoły w Gołaszycach (Gohlitsch), Imbramowicach (Ingramsdorf), Łażanach (Laasan) oraz w 3 ćwierci XVIII wieku w Przyłęgowie (Preilsdorf). Kolejne lata przyniosły wzrost zainteresowania sprawami oświaty oraz regulaminy dla szkół katolickich i ewangelickich w kwestii wieku uczniów obowiązków i czasu trwania edukacji. Ustawy szkolne z lat 1800-1801 nie tylko obciążały kosztami utrzymania szkoły przez gminę w 2/3 i zwierzchność feudalną 1/3, lecz także określały czas trwania edukacji w szkołach elementarnych dla dzieci w wieku 6 do 13 lat i w niedziele do 16 roku życia. Rozbudowa sieci szkół elementarnych przyniosła w 1 połowie XIX wieku powstanie placówek w Kalnie (Kallendorf) i Zastrużu (Sasterhausen). Do trzeciej ćwierci XIX wieku zaledwie jedna szkoła w naszej pobliskiej okolicy – łażańska dysponowała wybudowanym w początkach XIX wieku funkcjonalnym budynkiem, w którym realizowany był pełen program nauczania. Pozostałe placówki jeszcze w 3 ćwierci XIX wieku przedstawiały stan typowej zagrody chłopskiej – dom z mieszkaniem dla nauczyciela pomieszczeniem lekcyjnym oraz dodatkowo znajdująca się obok stajnia, chlewik i stodoła.

Pocztówka datowana na 1 ćwierć XX wieku z Łażan. W drugim rzędzie obrazków od góry uwiecznione zostały budynki szkół - ewangelickiej (po prawej) i katolickiej (po lewej)

W Łażanach od początku lat 40-tych XVIII wieku aż do lat 30-tych XX wieku działały 2 szkoły – ewangelicka i katolicka. Trudno dzisiaj ustalić czas założenia starszej szkoły – katolickiej. Niemieckie opracowania statystyczne z przełomu XIX i XX wieku datują ją na okres „przed 1653 r.” lub też jako „istniejąca od 500 lat”, a więc założoną jeszcze w XV wieku. W czasach reformacji od lat 60-tych XVI wieku do połowy XVII wieku, szkoła ta przeszła w ręce protestantów, ale w 1654 roku wróciła pod jurysdykcję katolików. Nie wiemy nic o jej pierwotnej lokalizacji. Pod koniec 3 ćwierci XIX wieku przyrost dzieci wyznania katolickiego wymusił budowę nowego budynku szkolnego, którego powstanie datowane jest na rok 1874. W budynku tym znajdowały się 4 sale lekcyjne. Po upływie ok. 25 lat budynek ten przestał być funkcjonalny, toteż w 1909 roku wybudowano nowy – piętrowy. Obiekt ten w całości został przeznaczony na cele dydaktyczne, w starym budynku pozostały jedynie mieszkania dla dwóch nauczycieli, których liczba od lat 80-tych XIX wieku do końca lat 20-tych XX w. nie uległa zmianie. Z biegiem czasu uszczupleniu postępowała liczba uczniów szkoły katolickiej, których w 1888 roku było 187 w 1911 roku – 128 i w 1930 roku – 68.

Budynek szkoły katolickiej powstał w 1874 roku i pełnił swoje funkcje do roku 1909. Fragment pocztówki z Łażan, lata ok. 1895-1905

 Budynek szkoły katolickiej z 1909 roku. Murowany i posadowiony na kamiennej podmurówce, dwupiętrowy z użytkowym poddaszem, wybudowany został na planie prostokąta. Otwory okienne zamknięte łukami odcinkowymi z obramieniami licowanymi czerwoną cegłą. Regularną bryłę budynku nakrywa dach naczółkowy o pokryciu ceramicznym, fot. Andrzej Bielec

Szkoła ewangelicka w Łażanach powstała w 1740 roku. Kilka lat później feldmarszałek Wilhelm Dietrich hrabia von Buddenbrock założył fundację szkolna dla dzieci pochodzących z ubogich rodzin zamieszkujących Łażany, Żarów i Piotrowice. W 1803 roku Nikolas August Wilhelm hrabia von Burghauss ufundował nowy budynek szkolny, w którym było 8 izb. Ponadto założona został również biblioteka, która łączyła funkcje szkolne i publiczne. Odpowiednie zaplecze umożliwiło realizowanie w placówce łazańskiej pełnego programu nauczania elementarnego, co stanowiło ewenement na obszarach wiejskich jeszcze w początku XX wieku. Stary, pochodzący z początku XIX wieku budynek szkolny, na przełomie XIX i XX w. był już zniszczony i mało funkcjonalny. W 1904 roku wybudowano nowy dwupiętrowy obiekt. Liczba nauczycieli wzrastała w 1888 roku – 2, w 1905/11 roku – 3 i w 1930 roku – 4. Liczba uczniów wynosiła w 1888 roku – 185, w 1911 roku – 265 i w 1930 roku – 171. W latach 80-tych XIX wieku zajęcia prowadzono w 3, a od początku XX wieku w 5 oddziałach klasowych.

Budynek szkoły ewangelickiej z początku XIX wieku. Pełnił swoje funkcje do roku 1904. Fragment pocztówki z Łażan, lata ok. 1895-1905

Budynek szkoły ewangelickiej z 1904 roku na fragmentach pocztówek z lat 1910-30

 Budynek szkoły ewangelickiej z 1904 roku. Murowany i tynkowany budynek o rozczłonkowanej bryle na kamiennym cokole. Dwukondygnacyjny na wysokich piwnicach z częściowo użytkowanym poddaszem. Przyziemie licowane cegłą, wyżej gładko tynkowany. Ozdobny detal ceglany obramień okien, szczytów oraz sterczyny. Dach dwuspadowy o pokryciu ceramicznym, fot. Bogdan Mucha

Opracowanie
Bogdan Mucha