Wojny Pruskie z XIX wieku, cz.1: Ginące ślady

Niemcy XIX wieku to obszar, gdzie szczególnie na sile przybrały tendencje do zjednoczenia państwa w jedną całość . Możliwe wówczas były jedynie dwa rozwiązania: zjednoczenie pod egidą Austrii (wizja wielkich Niemiec) i zjednoczenie dokonane przez Prusy (wizja małych Niemiec). Czas pokazał, że ostatecznie to ta druga – pruska opcja zyskała większą przewagę oraz okazała się faktem dokonanym. Wielką i niekwestionowaną rolę w procesie jednoczenia Niemiec odegrał ówczesny kanclerz Otto von Bismarck, który niezwykle zręcznie prowadził politykę izolacji Austrii paraliżując ją sojuszami z Rosją i Włochami. W tym właśnie czasie Prusy przeprowadziły wielkie reformy, zwłaszcza militarne, dzięki którym stworzona została jedna z najlepszych armii świata. W 1863 roku sąsiadująca z Prusami Dania ograniczyła autonomię niemieckiego Szlezwiku, Holsztyna i Lauenburga, które pozostawały pod rządami duńskiego monarchy Chritiana IX. Swój zdecydowany protest złożyły wtedy Prusy i Austria, które w 1864 roku zainterweniowały zbrojnie. Tak wybuchła zupełnie dziś zapomniana i nieznana tzw. wojna duńska. Po krótkich walkach i szybkim zwycięstwie koalicji prusko-austriackiej, dokonano podziału zajętego obszaru. W ten sposób Lauenbug i Szlezwik trafiły pod kontrole Prus, natomiast Holsztyn pod zwierzchność Austrii. Wspólna wojna z Danią nie ostudziła gorących, daleko idących pruskich zapędów, przez co konflikt pomiędzy niedawnymi sojusznikami był jedynie kwestią czasu. Międzynarodowy układ sił tuż przed samą konfrontacją był bardzo korzystny dla Królestwa Prus. Zawarty bowiem został sojusz z Włochami, przychylną postawę prezentowała Rosja, a zupełną bierność Francja. Wojna prusko-austriacka wybuchła w 1866 roku. Doskonale zorganizowane i świetnie wyposażone wojska pruskie w szybkim czasie uzyskały ogromną przewagę nad siłami sprzymierzonych państw niemieckich i Austrii. Ta ostatnia odniosła jedynie sukcesy na froncie południowym w walce z Włochami. Decydujące starcie miało jednak miejsce na terenie Czech, gdzie 3 lipca 1866 roku w wielkiej bitwie pod Sadową (Königgrätz), Austriacy ponieśli dotkliwą klęskę. Pokój podpisano ostatecznie w sierpniu 1866 roku w Pradze. W myśl zawartego układu Cesarstwo Austriackie musiało przekazać Włochom Wenecję, a Prusom Holsztyn. Do Prus włączono ponadto Hanower, Hesję, Nassau i Frankfurt. Rozwiązaniu uległ Związek Niemiecki, a państwa południowoniemieckie zawarły z Prusami przymierze militarne, oddając królowi pruskiemu zwierzchność nad wszystkimi siłami zbrojnymi. 18 sierpnia 1866 roku, łącznie 22 państwa północnoniemieckie zostały skonfederowane w powołanym Związku Północnoniemieckim. Rok później w lipcu 1867 roku utworzono Unię Celną i Parlament Związku Celnego.

Po zwycięstwie nad Austrią jedyną i ostatnią przeszkodą na drodze do pełnego zjednoczenia Niemiec pod egidą Prus była Francja. Cesarz Napoleon III nie miał bowiem zamiaru dopuścić do znacznego wzmocnienia Prus, a jego coraz bardziej agresywna polityka z próbą zajęcia Luksemburga, spowodowała radykalne antyfrancuskie nastroje w niemieckim społeczeństwie. Pretekstem, jaki wywołał wojnę prusko-francuską była obsada tronu Hiszpanii, który po obaleniu rządów Izabeli II, zaproponowano pruskiemu księciu Leopoldowi Hohenzollernowi. Ostre protesty Francji spowodowały wycofanie kandydatury Leopolda. Dalsze prusko-francuskie rozmowy dyplomatyczne odbyły się w uzdrowisku Ems. Odpowiednio zredagowaną na polecenie kanclerza von Bismarcka, obraźliwą w stosunku do Francji treść z tych rozmów, opublikowano w pruskiej prasie. Dla Francji, był to wystarczający powód, aby w lipcu 1870 roku wypowiedzieć wojnę Prusom i jej południowoniemieckim sojusznikom. Działania militarne szybko przyniosły sukcesy, dużo lepiej przygotowanej do wojny armii pruskiej. Zupełną klęską Francuzów była kapitulacja 2 września 1870 roku ich 85 000 armii uwięzionej w Sedanie oraz pojmanie do niewoli cesarza Napoleon III. Powstanie ludowe w Paryżu powołało do życia III Republikę Francuską, która skapitulowała 28 stycznia 1871 roku. Traktat pokojowy z dnia 10 maja 1871 roku, przyznawał Niemcom Alzację i Lotaryngię. Dodatkowo Francja do 1874 roku płaciła kontrybucję w wysokości 5 miliardów franków z złocie. Jeszcze w trakcie wojny podpisano umowy o zjednoczeniu pomiędzy Prusami a państwami południowoniemieckimi. Dnia 18 stycznia 1871 roku w Wersalu, doszło do powstania Cesarstwa Niemieckiego zwanego też II Rzeszą, na czele z cesarzem Wilhelmem I Hohenzollernem.

Powstanie Cesarstwa Niemieckiego okupione było krwią wielu setek żołnierzy pruskich – zwykłych ludzi, mieszkańców miejscowości, które dzisiaj my zamieszkujemy na Dolnym, Górnym i Opolskim Śląsku, Pomorzu oraz na Warmii i Mazurach. Trzy pruskie wojny z lat 1864, 1866 i 1870-71, nie stanowią wprawdzie etapu naszej historii narodowej, są jednak częścią historii lokalnej (regionalnej) ziem dzisiaj będących polskimi. Pamiątkę po tamtych wydarzeniach stanowią pozostałe tu jeszcze nieliczne pomniki wojenne (niem. Kriegdenkmal), tablice oraz głazy z wyrytymi datami. Zabytki te po 1945 roku przez wiele lat były przez nowych, polskich gospodarzy terenu niszczone jako pamiątka po dawnej niemieckiej spuściźnie. Najczęściej padały one ofiarą zorganizowanej odgórnie akcji ich usuwania, ale także zwykłego rabunku czy dewastacji. Po wielu nie pozostał już żaden ślad. Te, które pozostały, w wielu przypadkach są zdekompletowane lub zachowane szczątkowo, np. w formie jedynie kamiennej podstawy. Śladem po innych są jedynie zdjęcia, pocztówki czy też rysunki. Pomniki z wojen 1864-71 pojawiły się w prawie wszystkich ówczesnych miastach i wsiach parafialnych na Dolnym Śląsku (Niederschlesien), części Górnego Śląska (Oberschlesien), Pomorzu (Pommern), Warmii i Mazurach (Prusy Wschodnie, niem. Ostpreußen). Najbardziej okazałe pomniki powstały wtedy na centralnych placach miast powiatowych oraz w mniejszych miasteczkach. Przeważały formy w stylu empire, z elementem ozdobionej girlandami i wieńcami kolumny lub obelisku, na których szczycie umieszczano wizerunek orła. Drugą, równie popularną formą, był pomnik z figurą panującego w okresie jednoczenia się Niemiec cesarza Wilhelma I, przedstawionego w postawie stojącej lub konno. Odrębne formy pomników, poświęconych poległym w latach 1864 – 1871 reprezentowały obiekty zbudowane na planie centralnym, oktagonalnym lub kwadratowym, co pozwalało umieścić na nich szereg kamiennych tablic z listami poległych.

Przykład stanowić może tutaj pomnik stojący przy tzw. Węglowej Drodze będącej obecnie przedłużeniem ul. Górniczej w Żarowie. Inne zapomniane, nie istniejące lub mocno przekształcone pomniki upamiętniające walczących w wojnach z XIX wieku, odnaleźć można w sąsiednich miejscowościach Piotrowice Świdnickie (Peterwitz) i Pastuchów (Puschkau). O tych oraz innych obiektach traktuje pierwsze opracowanie z cyklu – Pruskie Wojny z XIX wieku. cz.1: Ginące ślady.

Pomnik przy tzw. Węglowej Drodze powstał w 1873 roku. Ustawiono został w miejscu zwanym Steinberg między Żarowem i Piotrowicami. Inicjatorem budowy monumentu był hrabia von Burghaussa z Łażan, a wykonawcą firma C.Thust. Pomnik upamiętniał mieszkańców Łażan, Nowic, Piotrowic, Żarowa oraz przysiółka Hummel, którzy brali udział w wojnach z lat 1864, 1866, 1870-71, a  przynależeli do parafii ewangelickiej w Piotrowicach

Widok współczesny. Fotografie (od góry) - Volker Zimmer (źródło), Krzysztof Jacek Matziol (źródło), Andrzej Bielec

Poniżej nazwiska utrwalone na pomniku ułożone miejscowościami. Uszkodzenia na powierzchni obelisku uniemożliwiają  odczytanie w pełni wszystkich wykutych tam wyrazów.

Nowice:

Ernst Jentsch – 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma III (2. Śląski) Kłodzko (2. Schlesische Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm III. Nr. 11, Glatz)
August Uber – 8. Przyboczny Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma III (1. Brandenburski), 6. Kompania, Frankfurt nad Odrą (1. Brandenburgisches Leib-Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm III. Nr. 8, Frankfurt am Oder); ciężko ranny 16 sierpnia 1871 roku w bitwie pod Horze
Hermann Proll – 6. Batalion Strzelców (2. Śląski), Oława (2. Schlesische Jäger-Bataillone Nr. 6, Ohlau)
Hermann Scholz – 4. Pułk Husarów von Schill (1. Śląski), Oława (1. Schlesische Husaren Regiment von Schill Nr. 4, Ohlau)
August Grämmel – 15. Pułk Dragonów (3. Śląski), Strzelce Opolskie (3. Schlesisches Dragoner-Regiment Nr. 15, Groß Strehlitz)
Hermann Scholz – 6. Pułk Artylerii Polowej von Peucker (1. Śląski), Wrocław (1. Schlesische Feldartillerie-Regiment von Peucker Nr. 6, Breslau)
Carl Matthes – 6. Pułk Artylerii Fortecznej, Nysa (Schlesisches Festungs-Artillerieregiment Nr. 6, Neiße)

Karl Ernst Schönthier – 10. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma II (1. Śląski), Świdnica (1. Schlesische Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm II. Nr. 10, Schweidnitz); uczestnik wojny 1864, 1866, 1870/71; odznaczony Żelaznym Krzyżem 1866 – wyminiony tylko w Gedenkbuch an die Krieger des Kreises Schweidnitz (Księga pamięci żołnierzy z powiatu świdnickiego); brak tego nazwiska na pomniku

Hummel:

Wendling Gruber – 10. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma II (1. Śląski), Świdnica (1. Schlesieche Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm II. Nr. 10, Schweidnitz)

Łażany:

August Gebhard – 3. Pułk Grenadierów Gwardii im. Królowej Elżbiety, Wrocław; (3. Garde-Grenadier-Regiment Königin Elisabeth, Breslau) poległ w bitwie pod Gravelott; wymieniony również na nieistniejącym pomniku wojennym w Strzegomiu, wzniesionym w 1882 r., przy jego nazwisku widniało, że poległ w bitwie pod St.Privat
August Karsch (kapral) – 2. Pułk Grenadierów Gwardii im. Cesarza Franciszka I, Berlin (Kaiser Franz Garde-Gren.-Reg. Nr. 2, Berlin); poległ w bitwie pod St. Privat; wymieniony również na nieistniejącym pomniku wojennym w Strzegomiu, wzniesionym w 1882 r.
Willi Schubert – 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), Kłodzko (2. Schlesische Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm III. Nr. 11, Glatz); poległ w bitwie pod Le Mans; wymieniony również na nieistniejącym pomniku wojennym w Strzegomiu, wzniesionym w 1882 r., przy jego nazwisku widniało, że zmarł w lazarecie w Szampanii; w księdze pamięci żołnierzy powiatu świdnickiego informacja, że 11 stycznia został ciężko ranny w bitwie w Szampanii
..star Sommer (litery nieczytelne) – 3. Pułk Grenadierów Gwardii im. Królowej Elżbiety, Wrocław; (3. Garde-Grenadier-Regiment Königin Elisabeth, Breslau)
Wilhelm Haensel – 10. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma II (1. Śląski), Świdnica (1. Schlesische Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm II. Nr. 10, Schweidnitz)
Joh. Anders – 10. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma II (1. Śląski), Świdnica (1. Schlesische Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm II. Nr. 10, Schweidnitz)
Wilhelm Hiltmann – 1 (napis nieczytelny) 10. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma II (1. Śląski), Świdnica (1. Schlesische Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm II. Nr. 10, Schweidnitz) ??
August Hanke
Herman Kahlert
Henri Kühn
Wilhelm Renner
Wilhelm Schütz
Wilhelm Schwarzer
Heinrich Werner
Carl Pfitzner – 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma III, (2. Śląski), Kłodzko (2. Schlesische Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm III. Nr. 11, Glatz)
Hermann Wiedemann
Wilhelm Dittmann – 46. Pułk Piechoty (1. Śląski), Poznań (1. Niederschlesische Infanterie-Regiment Nr. 46, Posen)
..g Wagner (litery nieczytelne) – 51. Pułk Piechoty (4. Dolnośląski), Wrocław (4. Niederschlesische Infanterie-Regiment Nr. 51, Breslau)
Wilhelm Kühn – 6. Batalion Strzelców (2. Śląski), Oława (2. Schlesische Jäger-Bataillone Nr. 6, Ohlau)
Ernst Trautmann – II. Schlesische (nieczytelne), 6. Batalion Strzelców (2. Śląski), Oława (2. Schlesische Jäger-Bataillone Nr. 6, Ohlau) ??
Gottfried Krebs – 6. Pułk Artylerii Polowej von Peucker (1. Śląski), Wrocław (1. Schlesische Feldartillerie-Regiment von Peucker Nr. 6, Breslau)
Jos. Schadeck
..ias Trappe (nieczytelne litery) – Cieżka bateria korpusu Werdera (Schwere Batterie des Werderschen Korps)
..g Thiel (nieczytelne litery) – 6. Śląski Batalion Saperów, Nysa (6. Schlesische Pionier-Bataillone 6, Neisse)
Carl Bein – 6. Śląski Oddział Taborowy, Wrocław (Schlesische Train-Abteilung Nr. 6, Breslau)
Benj. Berndt – 10. Pułk Landwery (1. Śląski), III. Batalion w Strzegomiu (1. Schlesische Landwehr-Regiment Nr.10, III. Bataillone in Striegau)
..ton Ratlismann (nieczytelne litery)
Aug. Rauer
Carl Roesel
Wilhelm Ruppelt – 1 (nieczytelny napis)
August Schneider
Wilhelm Tschee – 10. Pułk Landwery (1. Śląski), III. Batalion w Strzegomiu (1. Schlesische Landwehr-Regiment Nr.10, III. Bataillone in Striegau)
Rudolph Klick
..ed Zimpel (nieczytelne litery) – 8. Pułk Dragonów im. Króla Fryderyka Wilhelma III (2. Śląski), Oleśnica (2. Schlesische Dragoner-Regiment König Friedrich Wilhelm III. Nr. 8, Oels)
Heinrich Dressler – 10. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma II (1. Śląski), Świdnica (1. Schlesische Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm II. Nr. 10, Schweidnitz)
von Kulmiz (porucznik) Mae.. (nieczytelne litery) – 12. Pułk Dragonów im. von Arnima (2. Brandenburski ), Gniezno (2. Brandenburgisches Dragoner-Regiment von Arnim Nr. 12 Gnesen)
Eugen von Kulmiz (porucznik) – 8. Pułk Dragonów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), Oleśnica (2. Schlesische Dragoner-Regiment König Friedrich Wilhelm III. Nr. 8, Oels)

Piotrowice:

dr. Julius Anderson (lekarz sztabowy) – 18. Pułk Piechoty im. von Grolmann (1. Poznański) Ostróda (1. Posen Infanterie-Regiment von Grolmann Nr. 18); praktykujący lekarz w Żarowie; weteran wojen 1866, 1870/71; wymieniony w księdze pamięci żołnierzy powiatu świdnickiego

Żarów:

Heinrich Laufer – 50. Pułk Piechoty (3. Dolnośląski), 2. Kompania, Rawicz, Leszno (3. Niederschlesische Infanterie-Regiment 50, Rawitsch, Lissa); poległy 6 sierpnia w bitwie pod Wörth; wymieniony w księdze pamięci żołnierzy powiatu świdnickiego
Wilhelm Türke – 10. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma II (1. Śląski), Świdnica (1. Schlesische Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm II. Nr. 10, Schweidnitz); wedle księgi pamięci żołnierzy powiatu świdnickiego służył w 47. Pułku Piechoty im. Króla Bawarii Ludwika III (2. Dolnośląski), 8. Kompania, Poznań, Śrem (2. Niederschlesische Infanterie-Regiment König Ludwig III Nr. 47, Posen, Schrimm); ranny; wymieniony w księdze pamięci żołnierzy powiatu świdnickiego
Carl Schleupner – 3. Pułk Grenadierów Gwardii im. Królowej Elżbiety, Wrocław; (3. Garde-Grenadier-Regiment Königin Elisabeth, Breslau)
Carl Wiesner
Wilhelm Pietsch – 51. Pułk Piechoty (4. Dolnośląski), Wrocław (4. Niederschlesische Infanterie-Regiment Nr. 51, Breslau)
Heinrich Scharf – 47. Pułk Piechoty im. Króla Bawarii Ludwika III (2. Dolnośląski), Poznań, Śrem (2. Niederschlesische Infanterie-Regiment König Ludwig III Nr. 47, Posen, Schrimm)
Franz Thamm – 10. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma II (1. Śląski), Świdnica (1. Schlesische Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm II. Nr. 10, Schweidnitz)
Friedrich Schramm
Gottlieb Schwarzer
Hermann Vogtl
..ust Langer (nieczytelne liter) – 6. Batalion Strzelców (2. Śląski), Oława (2. Schlesische Jäger-Bataillone Nr. 6, Ohlau)
? Hindemith – 8. Pułk Dragonów im. Króla Fryderyka Wilhelma III (2. Śląski), Oleśnica (2. Schlesische Dragoner-Regiment König Friedrich Wilhelm III. Nr. 8, Oels)
..rich Klinner (nieczytelne litery)
? Arlt – 4. Pułk Husarów von Schill (1. Śląski), Oława (1. Schlesische Husaren Regiment von Schill Nr. 4, Ohlau)
? Hanke – 6. Pułk Artylerii Fortecznej, Nysa (Schlesisches Festungs-Artillerieregiment Nr. 6, Neiße)
..ust Schmidt (nieczytelne liter)
? Zahl
? Scholz
Heinrich Kuhnert – 1. Gwardyjski Pułk Landwery (1. Garde-Grenadier-Landwehr-Regiment)
August Hielscher – 11. Pułk Landwery (4. Dolnośląski) (4. Niederschlesische Landwehr-Regiment Nr. 11)
Otto Löbner (porucznik) – 38. Pułk Fizylierów (Śląski), Głogów (Schlesisches Füsilier-Regiment Nr. 38, Glogau); kupiec z Żarowa; weteran wojny 1870/71; wymieniony w księdze pamięci żołnierzy powiatu świdnickiego
August Foerster (kapral) – 15. Pułk Dragonów (3. Śląski), Strzelce Opolskie (3. Schlesisches Dragoner-Regiment Nr. 15 Groß Strehlitz)
Wilhelm Köhler – 3. Pułk Grenadierów Gwardii im. Królowej Elżbiety, Wrocław; (3. Garde-Grenadier-Regiment Königin Elisabeth, Breslau)
Gustav Lage – 10. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma II (1. Śląski), Świdnica (1. Schlesische Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm II. Nr. 10, Schweidnitz)
Heinrich Schramm – 1 (?)
Berthold Richter – 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), Kłodzko, 6. Kompania (2. Schlesische Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm III. Nr. 11, Glatz)
Wilhelm ? – 38. Pułk Fizylierów (Śląski), Głogów (Schlesisches Füsilier-Regiment Nr. 38, Glogau)
Franz ? – 51. Pułk Piechoty (4. Dolnośląski), Wrocław (4. Niederschlesische Infanterie-Regiment Nr. 51, Breslau)
Gustav ? – 15. Pułk Dragonów (3. Śląski), Strzelce Opolskie (3. Schlesisches Dragoner-Regiment Nr. 15 Groß Strehlitz)
Carl Scheiler – 1. Przyboczny Pułk Kirasjerów im. Wlk. Ks. Elektora (Śląski), Wrocław (Schlesische Leib-Kürassier-Regiment Großer Kurfürst Nr. 1, Breslau)
August Menzel – 38. Pułk Fizylierów (Śląski), Głogów (Schlesisches Füsilier-Regiment Nr. 38, Glogau)
Ewald Sander
Valentin Wollecky
Wilhelm Unger

Nieistniejący pomnik w Strzegomiu upamiętniał żołnierzy walczących we Francji w latach 1870-71. Monument ustawiony został w 1882 roku. Widniały na nim nazwiska m.in. czterech mieszkańców Piotrowic Świdnickich

Heinrich Fiebiger – 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma III, (2. Śląski), 3. Kompania, Kłodzko (2. Schlesische Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm III. Nr. 11, Glatz); 16 sierpnia lekko ranny w bitwie pod Horze; wymieniony jedynie na nieistniejącym pomniku wojennym w Strzegomiu, wzniesionym w 1882 r.

Friedrich Ernst Franke (sierżant) – 6. Pułk Grenadierów im. Hrabiego Kleista von Nollendorfa (1. Zachodniopruski), 8. Kompania, Poznań (1. Westpreussischen Grenadier-Regiment Graf Kleist von Nollendorf (1.Westpr) Nr. 6, Posen); 1 września lekko ranny w bitwie pod Sedanem; wymieniony jedynie na nieistniejącym pomniku wojennym w Strzegomiu, wzniesionym w 1882 r.

Ernst Malcher – 11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka III (2. Śląski), Kłodzko, 6. Kompania (2. Schlesische Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm III. Nr. 11, Glatz); od 11 września przy 6. Zapasowym Batalionie w Altona (6. Ersatz-Bataillon in Altona); ranny 21 października w bitwie pod La Cesse i St. Clond; wymieniony jedynie na nieistniejącym pomniku wojennym w Strzegomiu, wzniesionym w 1882 r.

Josef Funke (sierżant) – 68. Pułk Piechoty (6. Reński), 7. Kompania, Koblencja (6. Rheinisches Infanterie-Regiment Nr. 68 Koblenz); lekkro ranny 26 listopada w bitwie pod Berteaucourt; wymieniony jedynie na nieistniejącym pomniku wojennym w Strzegomiu, wzniesionym w 1882 r.

 Pomnik z okresu wojen pruskich w Piotrowicach Świdnickich, gm. Jaworzyna Śląska. Fragment pocztówki oraz fotografia z lat 30-tych XX wieku

Widok współczesny. Pozostałość dawnego pomnika posłużyła do posadowienie krzyża (źródło)

Nieistniejący pomnik z okresu wojen pruskich w Pastuchowie, gm. Jaworzyna Śląska na starych pocztówkach

W tych jednostkach wojskowych podczas wojen z lat 1864, 1866, 1870-71 służyli mieszkańcy Łażan, Nowic, Pastuchowa, Piotrowic Świdnickich, Żarowa, przysiółka Hummel i zapewne wielu innych pobliskich miejscowości

2. Pułk Grenadierów Gwardii im. Cesarza Franciszka I, Berlin (Kaiser Franz Garde-Grenadier-Regiment Nr. 2, Berlin ) - sformowany w 1814 rok; Berlin, dowódcy: 1864 von Fabeck, 1866 von Roeder, 1867 von Medem, 1870 von Zeuner, 1870 von Böhn, 1870 Bogun von Wangenheim; udział w kampaniach: 1815 Francja, 1848 (uliczne starcia) w Berlinie, 1848 Dania, 1866 Austria, 1870/71 Francja

3. Pułk Grenadierów Gwardii im. Królowej Elżbiety, Wrocław (3. Garde-Grenadier-Regiment Königin Elisabeth, Breslau) – sformowany w 1850 roku, Wrocław; dowódcy:1864 von Pritzelwitz, 1866 von Döring, 1870 von Zaluskowski, 1870 von Sommerfeld; udział w kampaniach: 1864 Dania, 1866 Austria, 1870/71 Francja

6. Pułk Grenadierów im. Hrabiego Kleista von Nollendorfa (1. Zachodniopruski), Poznań (1. Westpreussischen Grenadier-Regiment Graf Kleist von Nollendorf Nr. 6, Posen) – sformowany w 1807 roku, Rastenburg, Nordenburg; dowódcy: 1861 von Glümer, 1866 von Scheffler, 1868 von Floeckher, 1871 von Pannewitz; udział w kampaniach: 1806/07 Francja, 1812 Rosja, 1813-14 Francja, 1815 Francja, 1848 Poznań, 1863 Poznań, 1866 Austria, 1870-71 Francja

10. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma II (1. Śląski), Świdnica (1. Schlesische Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm II. Nr. 10, Schweidnitz) – sformowany w 1809 roku, Brzeg, Nysa i Kędzierzyn-Koźle; dowódcy: 1863 baron von Falkenstein, 1866 von Weller, 1871 von Blumenthal; udział w kampaniach: 1812 Rosja, 1813-1814 Francja, 1815 Francja, 1864 Dania, 1866 Austria, 1870/71 Francja

11. Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma III (2. Śląski), Kłodzko (2. Schlesische Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm III. Nr. 11, Glatz) – sformowany w 1809 roku, Kłodzko; dowódcy: 1864 von Zgliniski, 1868 von Schöning, 1870 von Klein; udział w kampaniach: 1812 Rosja, 1813-14 Francja, 1815 Francja, 1848 Poznań, 1849 (uliczne starcia) Wrocław, 1866 Austria, 1870-71 Francja

8. Przyboczny Pułk Grenadierów im. Króla Fryderyka Wilhelma III (1. Brandenburski), Frankfurt nad Odrą (1. Brandenburgisches Leib-Grenadier-Regiment König Friedrich Wilhelm III. Nr. 8, Frankfurt am Oder) – sformowany w 1808 roku, Berlin; dowódcy: 1863 von Berger, 1866 Girodz von Gaudy, 1870 von L'Estocq; udział w walkach: 1806-07 Francja, 1812 Rosja, 1813-14 Francja, 1815 Francja, 1846 Poznań, 1848 (uliczne starcia) Berlin, 1864 Dania, 1866 Austria, 1870/71 Francja

4. Pułk Husarów von Schill (1. Śląski), Oława (1. Schlesische Husaren Regiment von Schill Nr. 4, Ohlau) – sformowany w 1808 roku, Racibórz, Gliwice, Opole i Bytom; dowódcy: 1863 von Strantz, 1866 von Buddenbrock, 1870 von Brozowski, 1870 von Krieger; udział w kampaniach: 1807 Francja, 1812 Rosja, 1813-14 Francja, 1815 Francja, 1848 Poznań, 1866 Austria, 1870-71 Francja

8. Pułk Dragonów im. Króla Fryderyka Wilhelma III (2. Śląski), Oleśnica (2. Schlesische Dragoner-Regiment König Friedrich Wilhelm III. Nr. 8, Oels) – sformowany w 1860 roku, Oleśnica, Kluczbork, Bierutów, Namysłów; dowódcy: 1860 baron von Krane, 1866 von Wichmann, 1867 von Walther, 1869 von Winterfeld; udział w kampaniach: 1866 Austria, 1870/71 Francja

12. Pułk Dragonów im. von Arnima (2. Brandenburski), Gniezno (2. Brandenburgisches Dragoner-Regiment von Arnim Nr. 12 Gnesen) – stormowany w 1866 roku, 1. Landsberg, 2. Friedeberg, 3. Woldenberg, 4. Frankfurt/Oder; dowódcy: 1866 von Auerswald, 1869 Gr. von Wartensleben, 1870 Pfeffer von Salomon; udział w kampaniach: 1870/71 Francja

15. Pułk Dragonów (3. Śląski), Strzelce Opolskie (3. Schlesisches Dragoner-Regiment Nr. 15, Groß Strehlitz) – stormowany w 1866 roku, 1. Strzelce Opolskie, 2. Toszek, 3. Dobrodzień, 4. Lubliniec, 5. Ujazd; dowódcy: 1866 von Busse, 1871 von Hesbertg; udział w kampaniach: 1870/71 Francja

1. Śląski Przyboczny Pułk Kirasjerów im. Wlk. Ks. Elektora, Wrocław (Schelsische Leib-Kürassier-Regiment Großer Kurfürst Nr. 1, Breslau) – sformowany w 1809 roku, Wrocław; dowódcy: 1862 von Barby, 1868 von Oppen; udział w kampaniach: 1807 Ftancja, 1813-14 Francja, 1866 Austria, 1870/71 Francja

6. Batalion Strzelców (2. Śląski), Oleśnica (2. Schlesische Jäger-Bataillone Nr. 6, Oels) – sformowany w 1808 roku, Oleśnica; dowódcy: 1863 Adalbert Graf zu Dohna,1866 Otto Freiherr von Boenigk, 1870 Karl von Walther, 1871 Timon von Rauchhaupt; udział w kampaniach: 1813 Francja, 1815 Francja, 1848 Poznań, 1849 (starcia uliczne) Wrocław, 1866 Austria, 1870/71 Francja

6. Śląski Batalion Saperów, Nysa (6. Schlesische Pionier-Bataillone 6, Neisse) – sformowany w 1816 roku, Nysa; dowódcy ?; udział w kampaniach: 1814-15 Francja, 1849 (starcia uliczne) Wrocław, 1864 Dania, 1866 Austria, 1870/71 Francja

6. Pułk Artylerii Polowej von Peucker (1. Śląski), Wrocław (1. Schlesische Feldartillerie-Regiment von Peucker Nr. 6, Breslau) – sformowany w 1808 roku, Wrocław; dowódcy: ?; udział w kampaniach: 1812 Rosja, 1813-14 Francja, 1815 Francja, 1864 Dania, 1866 Austria, 1870/71 Francja

6. Śląski Pułk Artylerii Fortecznej, Nysa (Schlesisches Festungs-Artillerieregiment Nr. 6, Neiße) – sformowany w 1865 roku, Nysa; dowódcy: ?; udział w kampaniach: 1870/71 Francja

6. Śląski Oddział Taborowy, Wrocław (Schlesische Train-Abteilung Nr. 6, Breslau) – sformowany w 1853 roku, Wrocław; dowódcy: ?; udział w kampaniach: 1866 Austria, 1870/71 Francja

38. Śląski Pułk Fizylierów (Śląski), Głogów (Schlesisches Füsilier-Regiment Nr. 38, Glogau) – sformowany w 1818 roku, Kłodzko;dowódcy: 1863 von Witzleben, 1866 von Neumann; udział w kampaniach: 1848 (starcia uliczne) Frankfurt nad Menem, 1849 Badenia, 1866 Austria, 1870/71 Francja

18. Pułk Piechoty im. von Grolmann (1. Poznański) Ostróda (1. Posen Infanterie-Regiment von Grolmann Nr. 18) – sformowany w 1813 roku, Świdnica; dowódcy: 1863 von Kettler, 1866 von Rentz, 1869 Bar. von Bock; udział w kampaniach: 1813-14 Francja, 1815 Francja, 1848 Poznań, 1864 Dania, 1866 Austria, 1870/71 Francja

46. Pułk Piechoty im. Hrabiego Kirchbaha (1. Śląski), Poznań (1. Niederschlesische Infanterie-Regiment Graf Kirchbah Nr. 46, Posen) – sformowany w 1860 roku, Poznań; dowódcy: 1864 von Esebeck, 1865 Walther von Monbary, 1870 von Stosch, 1870 von Eberhardt; udział w kampaniach: 1866 Austria, 1870/71 Francja

47. Pułk Piechoty im. Króla Bawarii Ludwika III (2. Dolnośląski), Poznań, Śrem (2. Niederschlesische Infanterie-Regiment König Ludwig III Nr. 47, Posen) – sformowany w 1859 roku, I. Jawor, II. Jelenia Góra, dowództwo Lwówek Śląski; dowódcy: 1859 von Gordon, 1865 von Massow, 1867 von Burghoff, 1870 von Flotow; udział w kampaniach: 1866 Austria, 1870/71 Francja

50. Pułk Piechoty (3. Dolnośląski), Rawicz, Leszno (3. Niederschlesische Infanterie-Regiment 50, Rawitsch, Lissa) – stormowany w 1860 roku, I. i dowództwo Wrocław, II. Oleśnica; dowódcy: 1860 von Hackewitz, 1864 von Natzmer, 1867 Quedenfeldt, 1868 Michelmann; udział w kampaniach: 1864 Dania, 1866 Austria, 1870/71 Francja

51. Pułk Piechoty (4. Dolnośląski), Wrocław (4. Niederschlesische Infanterie-Regiment Nr. 51, Breslau) – sformowany w 1860 roku, Kłodzko; dowódcy: 1860 von Knobelsdorff, 1864 Paris, 1868 Knipping, 1871 von Sperling; udział w kampaniach: 1866 Austria, 1870/71 Francja

68. Pułk Piechoty (6. Reński), 7. Kompania, Koblencja (6. Rheinisches Infanterie-Regiment Nr. 68 Koblenz) – sformowany w 1860 roku, I., II. Koblenz, dowództwo Köln; dowódcy: 1860 baron von Barnekow, 1864 von Gayl, 1867 von Schkopp, 1869 von Sommerfeld, 1870 von Hertzberg; udział w kampaniach: 1866 Austria, 1870/71 Francja

Cieżka bateria korpusu Werdera (Schwere Batterie des Werderschen Korps) – kampania 1870/71 we Francji; 14. Brygada Artylerii Karlsruhe w składzie: 14. Pułk Artylerii Polowej (1. Badeński) oraz 14. Badeński Forteczny Pułk Artylerii ??

10. Pułk Landwery (1. Śląski), Wrocław, III. Batalion w Strzegomiu (1. Schlesische Landwehr-Regiment Nr.10, Breslau, III. Bataillone in Striegau) – ?

11. Pułk Landwery (4. Dolnośląski), Opole (4. Niederschlesische Landwehr-Regiment Nr. 11 Oppeln) – ?

1. Pułk Gwardyjski Grenadierów Landwery (1. Garde-Grenadier-Landwehr-Regiment) – sformowany w 1867 roku, I. Batalion Zgorzelec, II. Batalion: Wrocław, III. Batalion: Leszno; dowódcy: ?; udział w kampaniach: 1870/71 Francja

Pomniki z wojen pruskich w pobliskiej okolicy

Pomnik z wojen pruskich 1864, 1866, 1870-71 stał niegdyś przy urzędzie pocztowym w Imbramowicach, gm. Żarów

Do dziś przetrwała jedynie podstawa tego pomnika, spoczywająca obok miejscowego kościoła parafialnego, fot. B.Mucha

 Pomnik z okresu wojen pruskich w Milinie, gm. Mietków (źródło)

 Nieistniejący pomnik poległych w wojnie z lat 1870-71 w Rogowie Sobóckim, pow. Wrocław

Nieistniejący pomnik z wojen pruskich 1864, 1866 i 1870-71 w Sobótce, pow. Wrocław

Nieistniejący pomnik poległych w wojnie z Austrią 1866 i Francją 1870-71 w Dzierżoniowie

Nieistniejący pomnik poległych w wojnie z Francją 1870-71 w Świebodzicach, pow. Świdnica

Odnowiony pomnik z wojen pruskich 1864, 1866, 1870-71 w Leśnicy, pow. Wrocław (źródło)

Głaz upamiętniający wojnę z Francją 1870-71, Wrocław-Złotniki, ul. Złotnicka (źródło)

Posiadacie niepotrzebne starocie (przedmioty, fotografie, dokumenty lub inne rzeczy) ?? Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również bezpłatnie od ręki w Żarowskiej Izbie Historycznej przy ul. Dworcowej 3. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Opracowanie
Bogdan Mucha