Relikt żarowskiego przemysłu sprzed ponad 100 lat w przydomowym odgródku

Powstała w latach 40-tych XIX wieku na gruntach łażańskich huta "Maria" (nazwa od imienia żony Carla von Kulmiza), początkowo produkowała wyroby kowalskie dla potrzeb rolnictwa, przemysłu i kopalń. Jako surowiec wykorzystywano złom żeliwny. Do produkcji używano młotów napędzanych przez maszyny parowe. Wyroby kowalskie stanowiły znikomą część produkcji jeszcze w początkach XX wieku. Pod koniec lat 60-tych XIX wieku przeprowadzono generalną modernizację, która przekształciła hutę w nowoczesną fabrykę maszyn Maschinenfabrik von C.Kulmiz G.m.b.H. Jako datę jej założenia podawano w oficjalnych dokumentach rok 1850. Produkowano w niej maszyny i kotły parowe, maszyny rolnicze, urządzenia dla fabryk chemicznych i spożywczych. W 1926 roku zamknięto przestarzały i zdekapitalizowany zakład. Większość budynków rozebrano – w 1939 roku na części dawnego terenu fabrycznego uprawiano len. Przetrwały niektóre zabudowania, w których otworzono zakład naprawczy maszyn "Kulmiz". W latach 60-tych XX wieku na dawnym terenie fabrycznym wybudowano szkołę. Do dziś zachowały się nikłe ślady działalności fabryki maszyn Karla von Kulmiza. Obszerny opis zakładu zawarty został w publikacji z 1911 roku pt. Przemysł i Zakłady na Środkowym i Dolnym Śląsku: Księga jubileuszowa z 52. Dorocznego Spotkania Stowarzyszenia Niemieckich Przemysłowców we Wrocławiu w dniach 10-14 czerwca 1911 roku. Oprócz tego czasami na różnego rodzaju aukcjach natrafić można na zachowane reklamy Maschinenfabrik von C.Kulmiz G.m.b.H lub też tabliczki znamionowe, które niegdyś przytwierdzone były do wytwarzanych przez nią urządzeń. Nam udało się wypatrzyć na jednym z przydomowych żarowskich ogródków (nie podajemy lokalizacji z uwagi na zakusy złomiarzy), masywny żelazny walec, wykonany z nitowanych płyt, który bez wątpienia stanowi fragment starego kotła parowego. Jak mówią o nim sami właściciele ogródka ... pierścień ten był tutaj od zawsze, pochodzi jeszcze z czasów Kulmiza i został wyprodukowany w jego fabryce ..., to fragment żelaznego kotła parowego.

Reklama Fabryki Maszyn C.Kulmiz z początku XX wieku

 Tabliczka znamionowa z 1913 roku - Fabryka Maszyn C.Kulmiz G.m.b.H. (źródło)

 Żelazny korpus z blach łączonych masywnymi nitami to pozostałość po kotle parowym, który wyprodukowała niegdyś żarowska Fabryka Maszyn C.Kulmiz G.m.b.H., fot. B.Mucha

Kocioł parowy to urządzenie, w którym woda w wyniku ogrzewania zmienia stan skupienia i staje się parą nasyconą lub przegrzaną o ciśnieniu wyższym od atmosferycznego (para jest użytkowana na zewnątrz kotła) ciepło potrzebne do wytworzenia i ewentualnie przegrzania pary powstaje w wyniku spalenia paliwa w palenisku kotłowym lub jest doprowadzane z zewnątrz (tzw. kotły bezpaleniskowe, w których źródłem ciepła są gorące gazy wytworzone w innym urządzeniu, energia elektryczna lub słoneczna). Kotły parowe charakteryzują: wydajność (określona ilością produkowanej pary), moc cieplna, ciśnienie i temperatura pary oraz (dla małych kotłów) — powierzchnia ogrzewalna (powierzchnia ścian kotła parowego omywana czynnikiem oddającym ciepło). Wydajność współczesnych kotłów parowych wynosi od kilkudziesięciu kg/h do kilku tysięcy t/h. Ze względu na ciśnienie wytwarzanej pary kotły parowe dzielą się na: niskoprężne (do 1,5 MPa), średnioprężne (od 1,5–8 MPa) i wysokoprężne (8–25 Mpa). Główne zespoły kotła parowego to: palenisko, parownik (zwany często kotłem właściwym), przegrzewacz, podgrzewacz wody, podgrzewacz powietrza, konstrukcja nośna, armatura, osprzęt oraz urządzenia do wytwarzania podmuchu i ciągu. W kotłach z paleniskami paliwo (węgiel, pył węglowy, olej, gaz) jest spalane w palenisku kotłowym, które składa się z: komory paleniskowej, rusztu i popielnika (palenisko rusztowe na paliwo stałe), lub z komory paleniskowej i palników (palenisko bezrusztowe na paliwa ciekłe, gazowe i pył węglowy), z kanałów doprowadzających powietrze i odprowadzających spaliny oraz urządzeń zasilających kocioł parowy w paliwo (np. podajniki, pompy). W celu ochrony środowiska kotły współpracują z instalacjami zmniejszającymi zawartość dwutlenku siarki i tlenków azotu w odprowadzanych do atmosfery spalinach; zmniejszenie emisji zanieczyszczeń można także uzyskać stosując paleniska fluidalne (fluidyzacja). Powstałe spaliny, płynąc kanałami spalinowymi, oddają ciepło (przez promieniowanie i konwekcję) wodzie znajdującej się w zamkniętym układzie rur i zbiorników; spaliny bądź opływają rurki napełnione wodą (kotły parowe wodnorurkowe), bądź przepływają przez wnętrze rurek (w przypadku większej średnicy zwane płomienicami, przy mniejszej zaś — płomieniówkami) omywanych zewnętrznie wodą (kotły parowe płomienicowe, płomieniówkowe lub płomienicowo-płomieniówkowe); wskutek doprowadzania ciepła, z wody powstaje para wodna (nasycona — w parowniku, przegrzana — w przegrzewaczu). Biorąc pod uwagę sposób przepływu wody przez parownik rozróżnia się kotły parowe: z obiegiem naturalnym wody, o obiegu wspomaganym (przez pompy) i kotły parowe przepływowe (woda ulega pełnemu odparowaniu i przegrzaniu podczas jednokrotnego przepływu przez kocioł). We wszystkich kotłach parowych przepływ pary w przegrzewaczu pary jest wymuszony; para płynie w pęczkach rur (wężownic przegrzewacza), przejmując ciepło przez promieniowanie i konwekcję. Ważne dla prawidłowej pracy kotłów parowych są urządzenia do zmiękczania doprowadzanej wody (kamień kotłowy). Kotły parowe są stosowane w energetyce i komunikacji do napędu parą turbin parowych, w ciepłownictwie do wytwarzania pary grzejnej i w przemyśle do wytwarzania pary do celów technologicznych, są budowane jako urządzenia stałe, okrętowe i, obecnie już rzadko, parowozowe. W elektrowniach jądrowych funkcję kotła parowego spełnia wytwornica pary. Pierwszy warnik ciśnieniowy (naczynie zamknięte z możliwością odprowadzenia pary), będący prototypem kotła parowego zbudował w 1680 roku francuski uczony i wynalazca Denis Papin. Dalszy rozwój kotłów parowych był związany z powstaniem silnika parowego tłokowego. W XIX wieku rozpowszechniły się kotły parowe płomienicowe i parowozowe płomieniowo-płomieniówkowe, a skonstruowanie kotła parowego wodnorurowego umożliwiło, dzięki zastosowaniu rur o małej średnicy, zwiększenie ciśnienia pary. W 1927 roku Mark Benson zbudował kocioł parowy przepływowy. W latach 70-tych XX wieku powstały pierwsze kotły parowe z paleniskami fluidalnymi.

Przykład tzw. kotła płomienicowego (źródło)

 Kocioł parowy stojący systemu Lachapella z 1926 roku (źródło)

Niski poziom na rzece Bug ujawnił pozostałości parostatku z czasów I wojny światowej. Widoczny parownik z kotła zasilającego maszynę parową (źródło)

Źródła:
https://pl.wikipedia.org/
Materiały własne

Opracowanie
Bogdan Mucha