Hilary Minc - autor praw miejskich dla Żarowa i polskiego karpia na wigilijnym stole

Spopularyzowany w dobie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej termin Ziemie Odzyskane, odnosi się do określenia terytorium należącego uprzednio do Niemiec: Śląsk, część Pomorza Zachodniego i Brandenburgii po linię Odry i Nysy Łużyckiej, południowa część Prus Wschodnich oraz Wolnego Miasta Gdańska, które zgodnie z postanowieniami konferencji poczdamskiej zostały przyznane Polsce. W ostatnim roku II wojny światowej ziemie te był wpierw rujnowane przez działania wojenne, a następnie ogołocone przez "wschodniego sojusznika", który wywiózł wszystko co się dało do ZSRR. Osadnikom polskim Moskwa pozostawiła PGR-y, Spółdzielnie Produkcyjne, własne prawo, własne nowe elity, i system rządzenia. Długo, bo aż do 1993 roku na Ziemiach Odzyskanych stacjonowały wojska sowieckie z przekonaniem "zawojowaliśmy, więc nasze". Zapis utrwalony na konferencji poczdamskiej mówił o tym, że: ziemie przekazane w administrację polską oraz, że regulacja statusu byłych ziem nastąpi w osobnym traktacie pokojowym. Tak więc na Ziemiach Odzyskanych, stanowiących 1/3 terytorium Rzeczpospolitej Polskiej spotkały się trzy etosy osadnicze: wielkopolski, kresowy i śląski. Ten wielki tygiel kulturowy został zdławiony i ujęty w ryzy komunistycznej propagandy i władzy. Okres osadniczy zakończył się tak naprawdę wraz z podpisaniem porozumienia granicznego PRL-RFN z 7 grudnia 1970 roku. Dopiero wówczas zaczęto budować tam domy i dbać o to, co teraz "będzie nasze". Wedle szacunków w latach 1946-1951 Komisja Ustalania Nazw Miejscowości przy Ministerstwie Administracji Publicznej, przywróciła lub ustaliła nowe nazwy polskie dla ok. 32 000 miejscowości leżących na Ziemiach Odzyskanych. Wyludniona w trakcie działań wojennych osada przemysłowa Saarau, leżąca na Dolnym Śląsku w powiecie świdnickim, zajęta została przez wojska sowieckie w nocy z 7 na 8 maja 1945 roku. Władzę w miejscowości sprawowała początkowo sowiecka komendantura wojenna, która w czerwcu tego roku przekazała ją administracji polskiej.

W pierwszych miesiącach powojennych do najistotniejszych zadań stojących przed polskimi władzami z wójtem S.Chojnackim, było przywrócenie normalnego życia w miejscowości, jego „odniemczenie” oraz stworzenie korzystnych warunków pod masowe osadnictwo ludności polskiej. Pierwsi osadnicy polscy przybyli do Żarowa już w czerwcu 1945 roku. Początkowo było ich niewielu, pod koniec sierpnia zaledwie 28. Później tempo akcji osiedleńczej gwałtownie wzrosło: na początku 1946 roku mieszkało w Żarowie już ponad 1000, w połowie roku ok. 1500, a na początku 1947 roku ponad 2500 Polaków. Do końca 1947 roku osiedliło się w miejscowości kolejnych 800 osób, co w połączeniu z przyrostem naturalnym, pozwoliło na początku 1948 roku przekroczyć przedwojenny stan zaludnienia Żarowa. Osadnicy polscy pochodzili niemal ze wszystkich zakątków II Rzeczypospolitej, znaleźli się wśród nich także reemigranci z państw Europy zachodniej. Pod względem liczebnym największą grupę stanowili przybysze z Małopolski: dzisiejsze województwa małopolskie i świętokrzyskie. Wiedzieć trzeba, że w pierwszych latach powojennych Żarów kwalifikowany był jako średniej wielkości osiedle przemysłowe. Starania o nadanie mu rangi miasta, poczyniły miejscowe władze już pod koniec 1947 roku. W 1954 roku przygotowując reformę administracyjną władze nadały miejscowości początkowo status samodzielnej gromady. W tym też roku, 7 października Żarów obok Brzegu Dolnego, Dęblina, Jaworzyny Śląskiej, Lubonia, Niedobczyc, Pionek, Pszowa, Radlina, Rumii, Strzemieszyc Wielkich i Świdnika, otrzymał z rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów prawa miejskie. Pod dokumentem tym (Dz.U. 1954 nr 49 poz. 254), widnieje nazwisko Hilarego Minca. Ten zagorzały działacz komunistyczny zapisał się w historii jako współorganizator uruchomienia w powojennej Polsce szeregu nowych gałęzi przemysłu: samochodowy, traktorowy, ciężkich obrabiarek, okrętowy, lotniczy i szeregu gałęzi przemysłu obronnego, ale też jako członkiem Komisji Bezpieczeństwa KC PZPR, nadzorującej aparat represji komunistycznych w Polsce, w szczególności działalność Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Postać, która podpisała nadanie praw miejskich dla Żarowa zasłynęła również z wprowadzenia do wigilijnego jadłospisu karpia ! Ryba będąca w Polsce gatunkiem obcym, sprowadzona została bowiem do Polski na przełomie XII i XIII wieku przez cystersów. Najniższa cena i łatwość hodowli, skłoniła powojenne władze państwowe Rzeczpospolitej Polskiej do masowej hodowli karpia na potrzeby świąteczne. Rezultatem hasła rzuconego przez Hilarego Minca „karp na każdym wigilijnym polskim stole", jest dzisiaj powszechnie znana, tradycyjna potrawa, którą spożywamy corocznie 24 grudnia.

Hilary Minc - autor praw miejskich Żarowa i polskiego karpia na wigilijnym stole

Hilary Minc (pseudonimy Mirek, H. Mirski), ekonomista, działacz ruchu robotniczego, minister przemysłu i handlu, wicepremier. Urodzony 24 sierpnia 1905 roku w Kazimierzu Dolnym, był synem Oskara, kupca, później urzędnika, i Stefanii z domu Fajersztajn. Uczęszczał w Warszawie najpierw do gimnazjum im. Emiliana Konopczyńskiego, a następnie Związku Zawodowego Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich. Po uzyskaniu matury rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Z ruchem robotniczym związał się jeszcze w szkole średniej, gdzie w latach 1920-1921 należał do Związku Polskiej Młodzieży Socjalistycznej. W 1921 roku wstąpił do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, późniejszej Komunistycznej Partii Polski (KPP). Czynny był jako referent przy Komitecie Dzielnicowym partii Warszawa-Wola. W latach 1922-1923 był członkiem Komitetu Centralnego (KC) Związku Młodzieży Komunistycznej (ZMK) w Polsce. Latem 1922 roku był obwodowcem ZMK na teren Zagłębia Dąbrowskiego, woj. krakowskiego, Śląska Cieszyńskiego i Górnego Śląska. Jesienią tego roku brał udział w kampanii wyborczej do Sejmu i Senatu. Za wystąpienie na legalnie zorganizowanej akademii z okazji Międzynarodowego Dnia Młodzieży został 3 września 1922 roku na krótko aresztowany. Od 1921 roku zarobkował jako urzędnik w firmach prywatnych, następnie był funkcjonariuszem partyjnym. Od końca 1923 roku do kwietnia 1924 roku był członkiem Centralnej Redakcji ZMK. Zagrożony uwięzieniem, wyjechał w maju 1924 roku do Francji. W latach 1925-1926 studiował ekonomię na uniwersytecie w Paryżu, zaś w latach 1926-1928 w Tuluzie, gdzie zakończył studia pracą dyplomową. Jednocześnie działał w szeregach Francuskiej Partii Komunistycznej (FPK), m.in. organizując polskich górników na północy Francji. W Tuluzie wchodził do komitetu FPK. Za swą działalność polityczną został w 1928 roku stamtąd wydalony. Udał się wówczas do Moskwy, gdzie przebywał do początków 1929 roku. Pracował tu jako ekonomista. Należał do Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) (WKP) i był wykładowcą jej Komitetu Moskiewskiego. Po powrocie do kraju powołany do wojska, ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie. W 1931 roku podjął pracę w sekcji naukowo-badawczej Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) w Warszawie, później zaś przeniesiono go na stanowisko radcy w Departamencie Spisów Ludności, m.in. z ramienia GUS przeprowadzał w 1935 roku spis ludności Gdyni.

W latach 1931-1935 był członkiem, a następnie sekretarzem Centralnej Redakcji Krajowej KC KPP. Za swą działalność w ruchu rewolucyjnym został w 1937 roku usunięty z GUS. Podjął wówczas pracę w Biurze Planowania Krajowego przy Ministerstwie Skarbu, gdzie dokonał badań dotyczących obliczeń tzw. zbędnych rąk w rolnictwie. Następnie zaś był zatrudniony w Biurze Planowania Magistratu m. Warszawy. Po wybuchu wojny we wrześniu 1939 roku znalazł się we Lwowie. Pracował tam w Komisji Planowania. W grudniu tego roku wyjechał do Samarkandy, gdzie był wykładowcą ekonomii i historii WKP w Instytucie Gospodarki Narodowej. Na przełomie lat 1942-1943 pracował w redakcji polskiej radia w Saratowie, a później w Moskwie. W lutym 1943 roku wszedł w Moskwie do Komitetu Organizacyjnego Związku Patriotów Polskich (ZPP) w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). Był jednym z pracowników redakcji wydawanego od marca tego roku pisma ZPP „Wolna Polska”, gdzie, podobnie jak i na łamach pisma „Nowe Widnokręgi”, zamieścił wiele programowych artykułów w sprawie kształtu geograficznego oraz społeczno-gospodarczego przyszłej Polski. W maju 1943 roku był jednym z współtwórców Dywizji im. T. Kościuszki, 14 maja został szefem jej Wydziału Kulturalno-Oświatowego, zaś 1 czerwca w stopniu majora szefem jej Wydziału Oświatowego. Skierowany w sierpniu 1943 roku na stanowisko prokuratora dywizyjnego, został następnie w związku z wyłonieniem się różnic politycznych w dowództwie dywizji między nim a Zygmuntem Berlingiem i Włodzimierzem Sokorskim zdegradowany do stopnia plutonowego podchorążego. Wespół z batalionem 1 pułku piechoty brał udział w bitwie pod Lenino (12-14 październik 1943 r.), za co został odznaczony radzieckim Orderem Wojny Ojczyźnianej II stopnia i polskim Srebrnym Medalem Zasłużonych na Polu Chwały. Następnie przywrócono mu dawny stopień majora, później został awansowany na podpułkownika i odznaczony Krzyżem Grunwaldu II klasy i Orderem Virtuti Militari V klasy Uczestniczył w dyskusjach ideologicznych wśród czołowego aktywu polskiej emigracji w ZSRR. W styczniu 1944 roku Minc pełnił obowiązki szefa Wydziału Polityczno-Wychowawczego 2. Dywizji. Po powstaniu w styczniu tego roku Centralnego Biura Komunistów Polski w ZSRR został jednym z dwóch jego pełnomocników, zaś 11 lipca członkiem tego Biura. Od dnia 10 marca 1944 roku kierował Biurem Badań Gospodarczych przy Zarządzie Głównym ZPP. W lipcu brał też aktywny udział w rozmowach i konferencjach toczących się w Moskwie w sprawie utworzenia Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN).

Przemówienie Hilarego Minca na I Kongresie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PKF.1949.1)

Po powrocie do kraju (27 lipca 1944 r. przybył do Chełma, zaś 30 lipca do Lublina) wszedł w sierpniu 1944 roku do KC Polskiej Partii Robotniczej (PPR) i został członkiem jego Biura Politycznego oraz Krajowej Rady Narodowej (KRN). Objął przy tym funkcję kierownika Biura Ekonomicznego przy Prezydium PKWN, zaś 1 grudnia 1944 roku został kierownikiem Resortu Przemysłu PKWN. Odtąd przez blisko 12 lat był pierwszą osobą w państwie w zakresie jego polityki gospodarczej. Stworzył w stosunkowo krótkim czasie scentralizowany aparat gospodarczy. Kształtując, zgodnie z wytycznymi kierownictwa partii, nowe kadry gospodarcze, przyciągał jednocześnie do współpracy wielu doświadczonych przedwojennych fachowców, wśród których umiał zdobyć autorytet. Jednym z jego pierwszych publicznych wystąpień było przemówienie na Kongresie Spółdzielczym w Lublinie 25 listopada 1944 roku. Z chwilą utworzenia Rządu Tymczasowego RP 31 grudnia 1944 roku Minc został ministrem przemysłu. Jako główny autor zasadniczych koncepcji polityki gospodarczej partii i państwa wystąpił na posiedzeniach KC PPR w Warszawie 6-7 lutego i 3-4 października 1945. Po reorganizacji rządu i utworzeniu 28 czerwca 1945 roku Rządu Jedności Narodowej zatrzymał resort przemysłu. W wyborach do Sejmu Ustawodawczego 19 stycznia 1947 roku otrzymał mandat poselski. W wyłonionej przez Sejm Ustawodawczy 8 II 1947 Radzie Ministrów został ponownie ministrem przemysłu (od 27 III t.r. przemysłu i handlu). Przy współudziale Minca zostały przyjęte przez Sejm 2 czerwca 1947 roku uchwały w sprawie handlu. Brał udział w wielu oficjalnych spotkaniach na najwyższym szczeblu w Moskwie w składzie polskich delegacji rządowych. W 1949 roku nastąpiła poważna reorganizacja organów kierowania i planowania gospodarki narodowej, m. in.dotychczasowe Ministerstwo Przemysłu i Handlu zostało podzielone na resorty. Minc stanął na czele nowo utworzonej Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego (PKPG). Od 24 lutego 1949 roku był członkiem Komisji Bezpieczeństwa KC PZPR, nadzorującej aparat represji komunistycznych w Polsce, w szczególności działalność Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.

 Dożynki 1953. Na portretach Bolesław Bierut, Hilary Minc, Józef Cyrankiewicz, Konstanty Rokossowski 

20 kwietnia 1949 roku został wiceprezesem Rady Ministrów. W wyborach do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL) I kadencji 26 października 1952 roku został wybrany posłem na Sejm. W nowo utworzonej 21 listopada tego roku Radzie Ministrów PRL został znów wicepremierem i przewodniczącym PKPG. Na II Zjeździe PZPR w marcu został jednym z dwóch pierwszych zastępców prezesa Rady Ministrów, lecz przestał już być przewodniczącym PKPG. Przy jego kierowniczym udziale w wyniku realizacji Planu Sześcioletniego powstał szereg nowych gałęzi przemysłu (samochodowy, traktorowy, ciężkich obrabiarek, okrętowy, lotniczy i szereg gałęzi przemysłu obronnego), dokonano wielu fundamentalnych inwestycji (Nowa Huta i in.). Ujawniające się jednak, zwłaszcza pod koniec realizacji Planu Sześcioletniego, ujemne zjawiska w życiu publicznym kraju (fakty łamania praworządności, zbytnia centralizacja aparatu administracyjnego i gospodarczego, trudności w zaopatrzeniu, niedorozwój rolnictwa i przemysłu lekkiego i in.) skłoniły Minca do samokrytycznych akcentów w ocenie swej działalności. Fala krytyki społecznej, rosnąca w ciągu 1956 roku oraz kryzys polityczny skłoniły go do złożenia 9 października rezygnacji ze swych funkcji w Biurze Politycznym KC PZPR i w rządzie. Dzień później został odwołany ze stanowiska I wicepremiera. Członkiem KC PZPR pozostał do III Zjazdu PZPR, tj. do marca 1959 roku. Chory, nie brał już jednak udziału w życiu publicznym. Zmarł 26 listopada 1974 roku w Warszawie. Pochowany został w Alei Zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim (dawnym Wojskowym) w Warszawie. Odznaczony był m. in. Orderem Budowniczych Polski Ludowej (1954), Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1955), Orderem Odrodzenia Polski II klasy.

Źródła:
T.Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
http://ipsb.nina.gov.pl/
http://isap.sejm.gov.pl/
https://pl.wikipedia.org/
http://www.newsweek.pl/
http://niezlomni.com/

Opracowanie
Bogdan Mucha