Ginące zabytki techniki kolejowej w Żarowie

Kolejowa suwnica z 1 ćwierci XX wieku stojąca ponad jednym z torów żarowskiej bocznicy kolejowej. Z pewnością wielu mieszkańców pamięta jej monumentalną i muskularną sylwetkę. Gdyby dzisiaj istniała z pewnością byłaby wspaniałym zabytkiem techniki i sporym walorem, a może nawet i symbolem promocji Żarowa, któremu przecież przemysł i postęp techniczny znane są już od połowy XIX wieku. No właśnie gdyby tylko istniała. Wystarczyła zaledwie jedna noc, aby urządzenie zdolne do przenoszenia ładunków towarowych o masie ok. 15 000 – 20 000 kg zniknęło na zawsze z krajobrazu Żarowa. Komu ta suwnica przeszkadzała, komu była niepotrzebna, kto potraktował to urządzenie jak zwykły złom i wydał polecenie jego uśmiercenia ? Pytaliśmy o to już wielu Żarowian, którzy doskonale pamiętają i opisują to kolejowe cudo techniki. Wielu z nich także zachodzi w głowę w jaki sposób metalowy kolos mógł zniknąć nagle z dnia na dzień bez śladu i rozgłosu. Niektórzy może i coś wiedzą w tej sprawie, ale pytani nabierają wody w usta. Tak czy owak, wspaniałe urządzenie techniki kolejowej z Żarowa pozostało jedynie wspomnieniem, a podobne mu konstrukcje, zachowane jako zabytki kultury (niem. Kulturdenkmal), dostojnie wzbogacają dzisiaj dziedzictwo niemieckich miast Köthen i Magdeburg (oba Saksonia-Anhalt).

Liczące ponad 100 lat suwnice, należą do tzw. infrastruktury kolejowej, w skład której wchodzą linie kolejowe oraz inne budowle, budynki i urządzenia wraz z zajętymi pod nie gruntami, usytuowane na obszarze kolejowym, przeznaczone do zarządzania, obsługi przewozu osób i rzeczy, a także utrzymania niezbędnego w tym celu majątku zarządcy infrastruktury. Nieliczne egzemplarze suwnic, które dotrwały do dzisiaj w różnym stopniu zachowania, stanowią świadectwo rozwoju myśli technicznej z minionych czasów. Urządzenia te zaliczane są do tzw. dźwignic, które używano podczas przemieszczania materiałów w pionie i poziomie w przestrzeni ograniczonej długością toru jazdy, wysokością podnoszenia i opuszczania oraz szerokością mostu. Bramowa konstrukcja zachowanych egzemplarzy składa się z pomostu zawieszonego na dwóch bocznych mostach, tworząc kształt bramy. Po pomoście pierwotnie przesuwał się cięgnik, a więc urządzenie dźwigowe służące do przemieszczania przedmiotów stałych (nosiwa) w jakimś kierunku za pomocą cięgien linowych lub łańcuchowych i przy zastosowaniu zaczepu w postaci haka. Cięgnik napędzany był siłą mięśni (suwnice bramowe ręczne), a w późniejszych wersjach silnikiem. Ruch cięgna mógł być realizowany poprzez nawijanie na bębnie lub przewijanie przez bęben cierny lub tarczę. Do zachowanych zabytków (ocalało zaledwie kilka zbliżonych konstrukcją), należy suwnica bramowa z ok. 1910 r., stojąca w okolicy stacji kolejowej w Bydgoszczy (woj. kujawsko-pomorskie), suwnica z nieczynnej stacji kolejowej w Jasieniu (woj. lubuskie), suwnica stojąca na stacji w Ścinawce Średniej (woj. dolnośląskie) oraz suwnica z 1902 r., znajdująca się na terenie parowozowni w Dzierżoniowie (woj. dolnośląskie). Wszystkie wraz z nieistniejącą suwnicą żarowską pracowały w tzw. ruchu przerywanym, służąc do przemieszczania pionowego/poziomego ładunków z wagonu towarowego, podstawionego na torze wewnątrz bramy suwnicy.

Na początku XX wieku istniało wiele firm branży maszynowej, które montowały suwnice kolejowe. Do największych i najbardziej znanych na terenie Niemiec należały m.in. Maschinen- u.Waagenfabrik Butz & Leitz z Mannheim, De Fries & Cie. AG, Werkzeugmaschinen z Düsseldorfu oraz Schimpff & Söhne, Eisenwerk z Schafstädt b. Halle/S. Cechy konstrukcyjne żarowskiej suwnicy wskazywać mogą na pierwszą z wymienionych fabryk jako miejsce, gdzie urządzenie to zostało wyprodukowane. Z opowieści mieszkańców Żarowa wynika, że suwnica została uśmiercona wycięciem na złom ok. 2008/2009 roku. Z całą pewnością nie istniała już w 2010 roku. Jedynym wspomnieniem po tym pięknym zabytku techniki pozostały dzisiaj dwie fotografie autorstwa pana Jacka Szumańskiego.

Jeśli w Waszych zbiorach są fotografie żarowskiej suwnicy kolejowej, lub posiadacie o niej inne informacje, to prosimy Was o kontakt pod adresem mailowym:  Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript. 

Kolejowa suwnica z 1 ćwierci XX wieku w Żarowie, fot. Jacek Szumański

Suwnica kolejowa w przekroju frontalnym, archiwum autora

Suwnica kolejowa z ok. 1910 r. w Bydgoszczy (źródło fotografii)

Suwnica kolejowa na stacji w miejscowości Jasień (źródło fotografii)

Suwnica kolejowa na stacji Ścinawka Średnia (źródło fotografii)

Suwnica kolejowa z 1902 roku na terenie parowozowni w Dzierżoniowie (źródło fotografii)

Zabytek kultury (Kulturdenkmal) - suwnica kolejowa w Magdeburgu-Hafen (źródło źródło fotografii) 

Zabytek kultury (Kulturdenkmal) - suwnica kolejowa w Köthen (źródło fotografii)

Suwnica kolejowa firmy Maschinen- u.Waagenfabrik Butz & Leitz  z Mannheim o udźwigu 15 t, rysunek z 1908 r. (archiwum autora)

Suwnica kolejowa podczas pracy na stacji w Bereich (Niemcy), początek XX w. (źródło fotografii)

Urządzenie w kształcie nieco przekrzywionej bramki żelaznej, stojącej na zdewastowanej i zdemontowanej bocznicy kolejowej, przyległej częściowo do ul. Dworcowej w Żarowie, to tzw. Skrajnik. W terminologii kolejowej skrajnikiem nazywa się urządzenie wykonane w postaci lekkiej bramki ustawionej nad torem symetrycznie do jego osi, o kształcie i wymiarach odpowiadających skrajni budowli, a więc zarysowi poza który nie mogą wystawać żadne ładunki umieszczone na kontrolowanym wagonie (skrajnia taboru), aby mógł on swobodnie i bezpiecznie przemieszczać się po danej linii kolejowej. Stojący na bocznicy kolejowej w Żarowie skrajnik, który posiada formę podstawy popularnie zwanej "koziołkiem", ustawiony został jeszcze przed 1945 r. Potwierdza to jedna z pocztówek przedstawiających ogólny widok na stację kolejową w ówczesnym Saarau. Omawiane urządzenie, znajduje się obecnie w opłakanym stanie technicznym, zarówno pod względem korozji, która toczy jego poszczególne elementy, jak też uszczerbku mechanicznego, który wpłynął na odkształcenie dwóch słupów nośnych oraz jednego z ruchomych skrzydeł wewnętrznych. W podobnej zresztą kondycji jest konstrukcyjnie analogiczny skrajnik kolejowy znajdujący się na stacji Zaręba (pow. Lubań; linia kolejowa 274 Wrocław Świebodzki – Görlitz). Wedle planu sytuacyjnego Stacji PKP Żarów z 1976 roku (rys. J.Szczypiński), przez skrajnik prowadził tor nr 13 (wedle polskiej numeracji), na którym posadowiona była także waga kolejowa. W 2007 roku torowisko było już zdemontowane, waga rozebrana a skrajnik w niezmienionym stanie dotrwał do dzisiaj, chociaż jego dalsza przyszłość raczej nie napawa optymizmem.

Skrajnik na bocznicy kolejowej w Żarowie, stan na 13.02.2017 r., fot. Bogdan Mucha

Analogiczny konstrukcyjnie skrajnik kolejowy na stacji Zaręba (źródło fotografii)

Zarys skrajnika na bocznicy stacji kolejowej w Żarowie, pocztówka sprzed 1945 r., ze zbiorów Andrzeja Bielca

Wycinki planów sytuacyjnych Stacji PKP Żarów z lat 1976 i 2007. Literą S oznaczony został skrajnik (źródło)

Posiadacie niepotrzebne starocie (przedmioty, fotografie, dokumenty lub inne rzeczy) ?? Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również od ręki w Gminnym Centrum Kultury i Sportu w Żarowie przy ul. Piastowskiej 10A. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Źródła:
https://fotozary.wordpress.com/
http://www.bwb.info.pl/
http://forum.sudety.it/
http://ddz.doba.pl/
https://commons.wikimedia.org/
https://farm6.staticflickr.com/
https://www.flickr.com/
http://www.heiko-krause.de/
http://www.schlesische-eisenbahnen.de/
http://www.jelenia.rail.pl/

Opracował
Bogdan Mucha