Kościoły gminy Żarów na nieznanych fotografiach ze zbiorów Instytutu Herdera w Marburgu

Instytut Herdera do Badań Historycznych nad Europą Środkowo-Wschodnią – Instytut Wspólnoty Leibniza to ponadregionalny, pozauniwersytecki ośrodek badań historycznych z siedzibą w Marburgu (miasto powiatowe w kraju związkowym Hesja), który założony został w 1950 roku. Jego organizatorem była Rada Naukowa im. Johanna Gottfrieda Herdera (XVIII-wieczny filozof, pastor i pisarz, którego poglądy wpłynęły znacząco na późniejszy rozwój idei narodu oraz filozofii i historii kultury). Instytut należący do Wspólnoty im. Leibnitza, zajmuje się Polską, Czechami, Słowacją, Estonią, Łotwą i Litwą. Obecnie działalność Instytutu skierowana jest na ciągłą dokumentację literatury dotyczącej tych krajów, zbieraniu i opracowywaniu źródeł do historii Europy środkowowschodniej oraz na opracowywaniu podręczników dotyczących historii krajowej, regionalnej i narodowej tego obszaru. Instytut jest jednym z uczestników Wirtualnej Biblioteki Fachowej Europy Wschodniej. Zasoby Instytutu Herdera obejmują obecnie w bibliotece – 350.000 tomów, i 1300 periodyków, zbiór prasy – 10 500 tomów i ok. 5 milionów wycinków, archiwum graficzne – ok. 550.000 dokumentów graficznych, zbiór map – 33 000 map, 1200 map dawnych i 6300 zdjęć lotniczych, archiwum dokumentacji – 600 metrów bieżących półek, baza danych dotycząca Europy środkowowschodniej – ok. 560.000 pozycji.

Na sukcesywnie aktualizowanej stronie Instytutu im. Herdera w Marburgu, prześledzić można zasoby tamtejszego archiwum pod kątem miejscowości leżących w granicach administracyjnych gminy Żarów. Wśród nich znajduje się wiele unikalnych i do tej pory niepublikowanych zdjęć i planów architektonicznych, których na próżno szukać w naszych archiwach. Na uwagę zasługują tutaj fotografie kościołów w Bukowie (Bockau), Imbramowicach (Ingramsdorf), Łażanach (Laasan), Mrowinach (Konradswaldau), Pożarzysku (Hohenposeritz), Wierzbnej (Würben), Zastrużu (Sasterhausen), które przedstawiają wygląd zewnętrzny oraz wnętrza z elementami dekoracyjnymi tych świątyń. Niektóre z fotografii, wykonane zostały przez Renate Hesse lub osobiście przez Günthera Grundmanna - konserwatora zabytków prowincji dolnośląskiej w latach 1932-1945.

 

Kościół w Bukowie (niem. Bockau)
Status: kościół parafialny
Parafia: św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Bukowie
Czas powstania: połowa XIII w., przed 1260 r. ?
Architektura: wzniesiony w stylu późnoromańskim. W XIV w. powiększony o część zachodnią, a w połowie XVIII w. o dwie barokowe kaplice dobudowane od południa i od północy. Świątynia orientowana, jednonawowa z symetrycznymi kaplicami, tworzącymi w rzucie formę krzyża. Po stronie zachodniej kwadratowa wieża pokryta ostrosłupowym hełmem.Prostokątne prezbiterium zakończone trójboczną absydą pokryte jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym. W prezbiterium znajduje się gotyckie sanktuarium. Nawę pokrywa drewniany sufit.

 

 

Widok na ołtarz główny, fot. przed 1945 r.

 

 

Ołtarz główny, fot. przed 1945 r.

 

Kościół w Imbramowicach (niem. Ingramsdorf)
Status: kościół parafialny
Parafia: Wniebowzięcia NMP w Imbramowicach
Czas powstania: 1522 r., XV w. ?
Architektura: Murowany z kamienia łamanego i cegły. Salowy z prostokątnym dwuprzęsłowym prezbiterium, sklepienie chóru kolebkowe z lunetami (2 połowa XVII w.). Świątynia orientowana, od południa dobudowana czworoboczna wieża oraz kaplica nakryta neogotyckim sklepieniem gwiaździstym.

 

 

Kościół w Imbramowicach, widok od zachodu, fot. przed 1945 r.

 

 

Nawa i prezbiterium, fot. przed 1945 r.

 

 

Sklepienie gwieździste, fot. przed 1945 r.

 

 

Kościół w Imbramowicach, widok od wschodu, fot. przed 1945 r.

 

 

Fundament odsłonięty podczas prac remontowych, fot. 1936 r.

 

 

Remont i przebudowa, fot. 1936 r.

 

 

Widok na kościelną wieżę, fot. przed 1945 r.

 

Kościół w Łażanach (niem. Laasan)
Status: kościół filialny pw. Bożego Ciała
Parafia: Matki Bożej Królowej Polski w Mrowinach
Czas powstania: przełom XIII i XIV w. (koniec XIII w. ?)
Architektura: typowy gotycki kościół wiejski wybudowany na przełomie XIII i XIV wieku (koniec XIII w.?). Orientowany, wzniesiony z kamienia i cegły, jednonawowy z prostokątnym prezbiterium. W późniejszym okresie wzniesiono pierwszą wieżę (XVI w.?). W 1843 r. powiększono kościół o zakrystię wzniesioną nad kryptą i wtopioną w zarys budowli oraz dobudowano od strony zachodniej wieżę (pierwsza z XVI w. ? zniszczona w 1641 r.). Świątynia posiada zwartą bryłę pokrytą dwuspadowym dachem, obniżonym nad prezbiterium.

 

 

Wschodnia elewacja kościoła z płytami nagrobnymi Sigmunda von Mühlheim i jego żony (1553-1594), fot. 1944 r.

 

Kościół w Mrowinach (niem. Konradswaldau)
Status: parafialny (nieistniejący)
Parafia: ewangelicka Mrowiny
Czas powstania: 1742 r. (1744 r. dobudowana wieża)
Architektura: budynek został zbudowany z cegły i kamienia łamanego w stylu surowego baroku. W 1744 r. dobudowano do niego 25 m wieżę zwieńczoną hełmem i z zegarem. Kościół rozebrano w latach latach 1964-66. Pozostała jedynie trzykondygnacyjna (górna kondygnacja ze ściętymi narożami), murowana, tynkowana z tynkowanym detalem (gzymsy, obramienia okienne, podziały ramowe elewacji) wieża na planie kwadratu.

 

 

Widok na ołtarz i ambonę, fot. 1933 r.

 

 

Widok na ołtarz, fot. przed 1945 r.

 

 

Widok na chór z organami, fot. przed 1945 r.

 

Kościół w Pożarzysku (niem. Hohenposeritz)
Status: kościół filialny pw. św. Józefa Oblubieńca NMP
Parafia: św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Bukowie
Czas powstania: połowa XIII w.
Architektura: Mury kościoła zbudowane zostały z granitu łamanego, naroża z ciosów granitowych, a detale architektoniczne z piaskowca. W pierwotnej formie był to obiekt jednonawowy z dwoma półkolistymi wieżami po bokach nawy i wydzielonym, prawie kwadratowym prezbiterium. Nawę pokrywał płaski strop, a prezbiterium sklepienie krzyżowo-żebrowe wsparte na prostych wspornikach. Bryła kościoła uległa na przestrzeni wieków znacznym przekształceniom. Wieża północna została zniszczona i rozebrana, natomiast południową obniżono. Z pierwotnego wystroju zachowały się dwa portale. Południowy, ostrołukowy z 3 parami kolumienek i wczesnogotyckimi głowicami kielichowymi, ozdobiony jest elementami roślinnymi. Ostrołukową formę nadano również portalowi północnemu.

 

 

Kościół katolicki w Pożarzysku, fot. 1936 r.

 

 

 

Widok na portal, fot. 1936 r.

 

 

Widok na portal, fot. 1945 r.

 

 

Widok na portal, fot. 1936 r.

 

 

Fundament portalu odsłonięty podczas prac remontowych, fot. 1936 r.

 

Kościół w Wierzbnej (niem. Würben)
Status: parafialny pw. Wniebowzięcia NMP
Parafia: Wniebowzięcia NMP w Wierzbnej
Czas powstania: lata 1230-1250
Architektura: świątynia romańska zachowana w całości, jako fasada nowego kościoła (pełni ona m. in. funkcję kruchty oraz bocznych kaplic). Wzniesiona została z regularnych ciosów piaskowca z późniejszą murowaną i tynkowaną nawą, stanowiącą pierwotnie część budynku klasztornego. Dwie masywne wieże zwieńczone są późniejszymi, barokowymi hełmami. Nawa pierwotna z prezbiterium przykryte są dwuspadowymi dachami ceramicznymi. Budowniczym barokowego kościoła był Christoph Köhler. Nowy kościół został konsekrowany w 1730 roku. Jest to budowla murowana, tynkowana o zwartej bryle na planie prostokąta. W części kościelnej jednokondygnacyjna z regularnym układem ujednoliconych, zamkniętych odcinkowo otworów okiennych. W części klasztornej dwukondygnacyjna, ze zróżnicowanymi otworami. Część klasztorną – obecną część korpusu kościoła przykrywa czterospadowy dach ceramiczny.

 

 

 

Nawa z ołtarzem głównym, fot. 1934 r.

 

 

Romańskie wieże kościelne z barokowymi hełmami, fot przed 1945 r. 

 

 

 Prezbiterium z apsydą, fot. przed 1945 r.

 

 

Kościół z cmentarzem, wejście od południowego-zachodu, fot. 1936 r.

 

 

Widok na ołtarz, ambonę i sklepienia prezbiterium, fot. przed 1945 r.

 

 

Wieże kościelne, fot. przed 1945 r.

 

 

Widok z chóru na prezbiterium z ołtarzem głównym, fot. 1936 r.

 

 

Kościół z cmentarzem, wejście od południowego-zachodu, fot. przed 1945 r.

 

 

Widok na zamurowany portal, fot. 1936 r.

 

 

 

Obrazy Madonna z Dzieciątkiem i Darczyńcami oraz Opłakiwanie, fot. 1935 r.

 

Kościół w Wierzbnej (niem. Würben)
Status: parafialny (nieistniejący)
Parafia: ewangelicka Wierzbna (powstała na pocz. XX w.)
Czas powstania: ok. 1730 r.
Architektura: budowla murowana, tynkowana z tynkowanym detalem (obramienia, płyciny nad- i podokienne, gzymsy), dwukondygnacyjna i 9-osiowa. Otwór wejściowy budynku umieszczony osiowo, osłonięty jest późniejszym gankiem. Elewacje zewnętrzne posiadają kompozycję symetryczną, dośrodkową. Bryłę obiektu nakrywa dach mansardowy, kryty dachówką ceramiczną

 

 

 

Organy i chór, fot. przed 1945 r. 

 

Kościół w Zastrużu (niem. Sasterhausen)
Status: kościół filialny pw. Wniebowzięcia NMP
Parafia: Matki Bożej Królowej Polski w Mrowinach
Czas powstania: koniec XVII w.
Architektura: murowana, tynkowana budowla, jednonawowa, dwukondygnacyjna z prostokątnym prosto zamkniętym, dwuprzęsłowym prezbiterium. Na osi środkowej fasady znajduje się sklepiona kruchta. Fasada budowli zwieńczona jest faliście zamkniętym szczytem.

 

 

Rokokowa ozdobna szafka ścienna, fot. 1936 r. 

 

 

 

Boczny (lewy) ołtarz, fot. 1936 r.

 

 

Widok na ołtarz główny i ambonę, fot. przed 1945 r.

 

 

Rokokowa figura ołtarz głównego (lewa), fot. 1936 r.

 

 

Rokokowa figura ołtarza głównego (prawa), fot. 1936 r.

 

 

Ołtarz główny z obrazem Koronacja Maryi, fot. 1936 r.

 

 

Rokokowa figura Archanioła Rafała, fot. 1936 r.

 

 

Rokokowa figura św. Anny, fot. 1936 r.

 

 

Rokokowa figura Chrzest Chrystusa, fot. 1936 r.

 

 

Rokokowa figura Archanioła Michała, fot. 1936 r.

 

 

Rokokowa figura św. Jadwigi, fot. 1936 r.

 

 

Nawa z widokiem na ołtarz główny i ambonę, fot. 1936 r.

 

 

Ołtarz boczny (lewy) oraz ambona, fot. 1936 r.

 

Posiadacie niepotrzebne starocie (przedmioty, fotografie, dokumenty lub inne rzeczy) ?? Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również od ręki w Gminnym Centrum Kultury i Sportu w Żarowie przy ul. Piastowskiej 10A. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

 

Źródła:
T.Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
https://pl.wikipedia.org/
http://www.herder-institut.de/startseite.html

Opracował
Bogdan Mucha