Dolnośląskie rezydencje, pałace i zamki według Alexandra Dunckera

Dolny Śląsk (dawny Nieder Schlesien), to miejsce w Europie, gdzie nagromadzenie warownych zamków i szlacheckich rezydencji, przyjmuje wymiar niespotykany. Pograniczne tereny, szczególnie zagrożone najazdami od zawsze narzucały konieczność specjalnej obrony. Po włączeniu Śląska do państwa polskiego w 990 roku, przystąpiono do wzmocnienia jego granic. Wyrazem tego były wznoszone do XIII wieku warowne zamki, na które finansów nie żałowali kolejni piastowscy książęta. Obok tych fundacji zaczęły powstawać liczne zamki prywatne, które z czasem zatraciły swój pierwotny obronny charakter. Upływ czasu oraz niespokojne lata wojen i pożogi nadszarpnęły znamienitość historycznych budowli pamiętających czasy rozbicia dzielnicowego. Wielkie zmiany przyniósł koniec XIX wieku. Wraz z panującą wówczas modą na romantyzm i rozwojem turystyki, wzrosło także zainteresowanie wyglądem budowli, które zaczęto konserwować i odbudowywać. Kres istnienia wielu z nich przyniosła II wojna światowa i operująca na Dolnym Śląsku Armią Czerwoną. Kolejne wielkie zniszczenia to era socjalistycznego gospodarowania. W tym czasie wiele dolnośląskich pałaców i dworów, zamieniono na PGR-owskie magazyny oraz szkoły. Tylko takie budowle mające wartość użytkową początkowo remontowano, a z czasem pozostawiano bez żadnej opieki. Całkowite zniszczenie to w wielu przypadkach dzieło okolicznej ludności, która rozbierała kawałek po kawału resztki wspaniałych niegdyś rezydencji. Proces ich zagłady trwa po dziś dzień.

Przypomnieniem wielu nieistniejących już dolnośląskich dworów, pałaców i zamków są zachowane liczne grafiki, fotografie oraz obrazy. Do szczególnie cennych źródeł ukazujących piękno dawnych budowli szlacheckich, należą tzw. litografie. Ta wynaleziona w 1798 roku technika graficzna, zaliczana jest do druku płaskiego, gdzie rysunek przeznaczony do powielania wykonuje się na kamieniu litograficznym (kamień wapienny). Techniką tą wykonywane są także odbitki. W 2 połowie XIX wieku, twórcą litografii przedstawiających dolnośląskie rezydencje był Alexander Friedrich Wilhelm Duncker. Ten wybitny berliński księgarz, stworzył zbiór liczący 155 litografii ukazujących wspomniane obiekty w czasie ich największego rozkwitu i świetności. Pośród nich znalazły się pałace w Łażanach (Lassan) i Pyszczynie (Pitschen). Jak podają źródła w 1946 roku na Dolnym Śląsku znajdowało się ok. 1500 zabytkowych budowli o charakterze rezydencjonalnym. Obecnie jest ich ok. 800 z czego większość w skrajnej ruinie. Właśnie dlatego, po przeszło 130 latach barwne litografie Dunckera przybierają wymiar szczególny. Ukazują nam to co mogliśmy podziwiać dzisiaj a czego nie zobaczymy już nigdy.

 

 

Alexander Duncker pochodził ze znanej rodziny berlińskich księgarzy. Jego ojciec Carl Friedrich Wilhelm (1786-1869), ożeniony z Fanny Wolf, miał czworo dzieci. Oprócz Alexandra byli to historyk i polityk Maxymilian (1811-1886), Hermann (1817-1892) oraz publicysta i wydawca Franz (1822-1888). Ojciec Dunckera założył wraz z Peterem Humblotem w 1809 roku wydawnictwo, które w 1837 roku przekształciło się w Verlag Alexander Duncker. W 1841 roku król Fryderyk Wilhelm IV nadał Alexandrowi Duncknerowi tytuł Königlicher Hofbuchhändler (Królewski Nadworny Księgarz). Wydawanie litografii cieszyło się oficjalnym poparciem dworu berlińskiego. Rzecz niebagatelna dla finansowej pomyślności przedsięwzięcia. Na początku pojenyncza sztuka kosztowała 1 ¼ talara, po przejściu na marki – 4 marki 25 fenigów. Ale oprócz tego wydawoano również inne książki. Powieści, darmaty, literaturę dziecięcą. Wśród autorów były najlepsze nazwiska ówczesnej literatury niemieckiej m.in.: Thekla von Gumpert, Ida Hahn-Hahn, Paul Heyse, Karl von Holtei, August Kopisch, Fanny Lewald, Elise Polko, Hermann von Pückler-Muskau, Karla von Holtei.

Między 1857 a 1883 rokiem Duncker wydał w swojej firmie 960 widoków rezydencji, pałaców i zamków ówczesnych prowincji byłego Królestwa Pruskiego. Wszystkie były sporządzane techniką litograficzną w formacie 20x15 cm. Te, które wykonywano na samym początku były kolorowe, późniejsze tonowano. 169 z nich poświęcono Brandenburgii, włączając oczywiście ziemie leżące dzisiaj na terenie województw lubuskiego i zachodniopomorskiego. 72 przedstawiają obiekty z terenów Pomorza Gdańskiego, Warmii i Mazur oraz reszty tzw. Prus Wschodnich, łącznie z obszarami leżącymi w dzisiejszym obwodzie kaliningradzkim. Ukazano również 138 rezydencji z Saksonii, 120 z Nadrenii, 76 z Westfalii, 12 ze Szlezwiku-Holsztynu i Hesji-Nassau, 52 z Wielkiego Księstwa Poznańskiego i 227 ze Śląska. Dzieło zawierające litografie Duncknera, opatrzone zostało tytułem Wiejskie dwory, pałace i rezydencje szlachty pruskiej, wraz z rodziną królewską, rezydencjami letnimi, ogrodami przypałacowymi, artystycznie wykonane, z kolorowymi ilustracjami i tekstem w okresie 1857-1883. Całość składa się z 16 tomów: T.1 (lata 1857-1858), T.2 (lata 1859-1860), T.3 (lata 1860-1861), T.4 (lata 1861-1862), T.5 (lata 1862-1863), T.6 (lata 1863-1864), T.7 (lata 1864-1865), T.8 (lata 1865-1866), T.9 (lata 1866-1867), T.10 (lata 1867-1868), T.11 (lata 1869-1870, T.12 (lata 1871-1873), T.13 (lata 1873-1874), T.14 (lata 1875-1877), T.15 (lata 1878-1880), T.16 (lata 1871-1883).

 

 

 

Okładka i strona tytułowa pierwszego tomu wydanego w latach 1857-1858 

 

Alexander Duncker prowadził regularną korespondencję z królem Fryderykiem Wilhelmem IV, a po jego śmierci z cesarzem Wilhelmem I. Sam był także oficerem rezerwy w pruskiej armii i brał czynny udział w walach podczas trzech wojen: prusko-duńskiej w 1864, prusko-austriackiej w 1866 oraz francusko-pruskiej w 1870. Dosłużył się stopnia podpułkownika. Zmarł w Berlinie 23 sierpnia 1897 w wieku 84 lat. Pozostawił nieukończony do swej śmierci zbiór korespondencji króla Fryderyka II Wielkiego – do 1897 roku wydano 29 tomów (do roku 1939 roku opublikowano kolejno tomy 30–46; projekt wznowiono w roku 2003 roku publikując tom 47).

 

=======================================================================

 

Alexander Duncker
Wiejskie dwory, pałace i rezydencje szlachty pruskiej, wraz z rodziną królewską,
rezydencjami letnimi, ogrodami przypałacowymi, artystycznie wykonane, z kolorowymi
ilustracjami i tekstem w okresie 1857-1883

 

Biedrzychowice (Friedersdorf am Queis), pow. lubański

 

Bielawa (Langenbielau), pow. dzierżoniowski

 

Bierutów (Bernstadt), pow. oleśnicki

 

Biestrzykowice (Eckersdorf), pow. namysłowski

 

Blizanowice (Pleischwitz), pow. wrocławski

 

Bobolice (Schraebsdorf), pow. ząbkowicki

 

Bogunów (Bogenau), pow. wrocławski

 

Bolczów (Bolzenschloss), pow. jeleniogórski

 

Borek (Borkau), pow. głogowski

 

Bożków (Eckersdorf), pow. kłodzki

 

Brzózka (Dittersbach), pow. wołowski

 

Buczyna (Thamm), pow. polkowicki

 

Bukowiec (Buchwald), pow. jeleniogórski

 

Bystrzyca Górna (Ober-Weistritz), pow. świdnicki

 

Cesarzowice (Zieserwitz), pow. średzki

 

Chróstnik (Brauchitschdorf), pow. lubiński

 

Ciechanowice (Rudelstadt), pow. kamiennogórski

 

Cieplice Zdrój (Warmbrunn), pow. jeleniogórski

 

Czarny Bór (Schwarzwaldau), pow. wałbrzyski

 

Czerna (Klein Tschirnau), pow. głogowski

 

Czerńczyce (Tschirnitz), pow. polkowicki

 

Czerwony Kościół (Rothkirch), pow. legnicki

 

Czocha k. Leśnej (Tzschocha), pow. lubański

 

Dalków (Dalkau), pow. polkowicki

 

Dąbie (Dahme), pow. legnicki

 

Dębice (Dambritsch), pow. średzki

 

Dębrznik (Krausendorf), pow. kamiennogórski

 

Domanice (Domanze), pow. wrocławski

 

Drołtowice (Rudelsdorf), pow. oleśnicki

 

Dziadów Most (Ulbersdorf), pow. oleśnicki

 

Dziesław (Deischlau), pow. lubiński

 

Dziewin (Dieban), pow. lubiński

 

Galowice (Gallowitz), pow. wrocławski

 

Gaworzyce (Quaritz), polkowicki

 

Gawrony (Gaffron), pow. lubiński

 

Głębowice (Glumbowitz), pow. wołowski

 

Gołkowice (Gollgowitz), pow. głogowski

 

Gościszów (Giessmannsdorf), pow. bolesławiecki

 

Grodziszcze (Lampersdorf), pow. ząbkowicki

 

Grodźctwo-Kamienna Góra (Kreppelhof), pow. kamiennogórski

 

Jagielno (Deutsch-Jägel), pow. strzeliński

 

Janowice Wielkie (Jannowitz), pow. jeleniogórski

 

Jaroszówka (Vorhaus), pow. legnicki

 

Jaśkowice Legnickie (Jeschkendorf), pow. legnicki

 

Jedlina Zdrój (Tannhausen), pow. wałbrzyski

 

Jelcz Laskowice (Laskowitz), pow. oławski

 

Jordanów Śląski (Jordansmühl), pow. wrocławski

 

Kaczorów (Ketschdorf), pow. jaworski

 

Kamieniec Wrocławski (Steine), pow. wrocławski

 

Karpniki (Fischbach), pow. jeleniogórski

 

Kietlin (Kittelau), pow. dzierżoniowski

 

Kliczków (Klitschdorf), pow. bolesławiecki

 

Kliszów (Klieschau), pow. lubiński

 

Kochlice (Kuchelberg), pow. legnicki

 

Kolęda (Collande), pow. milicki

 

Kościelnik (Holzkirch), pow. lubański

 

Kotla (Kuttlau), pow. głogowski

 

Kowale (Cawallen), pow. trzebnicki

 

Krasków (Kratzkau), pow. świdnicki

 

Kromolin (Schoenau), pow. głogowski

 

Krzyżowice (Schlanz), pow. wrocławski

 

Książ (Fürstenstein), pow. wałbrzyski

 

Księgnice (Kniegnitz), pow. lubiński

 

Kunów (Kuhna), pow. zgorzelecki

 

Lubiechowa (Hohenliebenthal), pow. złotoryjski

 

Lubów (Luebchen), pow. górowski

 

Łażany (Laasan), pow. świdnicki

 

Łomnica (Lomnitz), pow. jeleniogórski

 

Maciejowa (Maiwaldau), pow. jeleniogórski

 

Makowice (Schwengfeld), pow. świdnicki

 

Małuszów (Malitsch), pow. jaworski

 

Mietków (Mettkau), pow. wrocławski

 

Miłoradzice (Muehlraedlitz), pow. lubiński

 

Mirosławice (Rosenthal), pow. wrocławski

 

Modła (Modlau), pow. bolesławiecki

  

Mokrzeszów (Kunzendorf), pow. świdnicki

 

Morawa (Muhrau), pow. świdnicki

 

Mysłakowice (Erdmannsdorf), pow. jeleniogórski

  

Myślibórz (Moisdorf), pow. jaworski

 

Niedźwiedzice (Baersdorf), pow. legnicki

 

Nielestno (Waltersdorf), pow. lwówecki

 

Oborniki Śląskie (Obernigk), pow. trzebnicki

 

Okrajnik-Kaczorów (Rodeland), pow. jaworski

 

Oleśnica (Oels), pow. oleśnicki

 

Ostrawa (Ostrawe), pow. górowski

 

Ostroszowice (Weigelsdorf), pow. ząbkowicki

 

Pasterzyce (Pasterwitz), pow. wrocławski

 

Pątnów (Panthenau), pow. legnicki

 

Pęczków (Pantzkau), pow. średzki

 

Pielaszkowice (Plaeswitz), pow. średzki

 

Pielgrzymka (Pilgramsdorf), pow. złotoryjski

 

Piersko (Pirschen), pow. trzebnicki

 

Piława Dolna (Nieder Peilau), pow. dzierżoniowski

 

Piława Górna-Gladishof (Peilau-Gladishof), pow. dzierżoniowski

 

Piotrkowice (Gross Peterwitz), pow. trzebnicki

 

Płonina (Wilhelmsburg), pow. jaworski

 

Pobiedna-Unięcice (Mefferdorf), pow. lubński

 

Podgórki (Tiefhartmannsdorf), pow. złotoryjski

 

Podgórki (Tiefhartmannsdorf), pow. złotoryjski

 

Proszówka (Greiffenstein), pow. lwówecki

 

Przemków (Primkenau), pow. polkowicki

 

Pyszczyn (Pitschen), pow. świdnicki

 

Radociny-Nowy Dwór (Neuhoff), pow. jeleniogórski

 

Rakoszyce (Rackschuetz), pow. średzki

 

Rochów (Armenruh), pow. złotoryjski

 

Rogoźnica (Gross-Rosen), pow. świdnicki

 

Rokitki (Reisicht), pow. legnicki

 

Sambórz (Polnisch-Tschammendorf), pow. średzki

 

Sławnikowice (Kieslingswalde), pow. zgorzelecki

 

Sobieszów (Burg Kynast), pow. jeleniogórski

 

Sokolniki (Waettrisch), pow. dzierżoniowski

 

Spalona (Heinersdorf), pow. legnicki

 

Stara Rudna (Alt-Raudten), pow. lubiński

 

Stary Zdrój (Altwasser), pow. wałbrzyski

 

Studniska Dolne (Schoenbrunn), pow. zgorzelecki

 

Syców (Wartenberg), pow. oleśnicki

 

Szarocin (Pfaffendorf), pow. kamiennogórski

 

Szczepanów (Ober-Stephansdorf), pow. średzki

 

Szczepanów (Stephanshayn), pow. świdnicki

 

Szczodre (Sibyllenort), pow. wrocławski

 

Szczytniki Kaczawskie (Pohlschildern), pow. legnicki

 

Ślęza-Lasowo (Lohe), pow. wrocławski

 

Świerzna (Schwierse), pow. oleśnicki

 

Trzbień (Kittlitztreben), pow. bolesławiecki

 

Tyniec nad Ślęzą (Gross Tinz), pow. wrocławski

 

Ubocze Dolne (Schosdorf), pow. lwówecki

 

Ubocze Środkowe (Schosdorf), pow. lwówecki

 

Udanin (Gaebersdorf), pow. średzki

 

Uniegoszcz (Berthelsdorf), pow. lubański

 

Uraz (Auras), pow. trzebnicki

 

Warmątowice Sienkiewiczowskie (Eichholz), pow. legnicki

 

Warta Bolesławiecka (Alt Warthau), pow. bolesławiecki

 

Wawrzeńczyce (Lorzendorf), pow. wrocławski

 

Wilczyce (Wildschuetz), pow. wrocławski

 

Wleń (Laehnhaus), pow. lwówecki

 

Włosień (Nieder Heidersdorf), pow. lubański

 

Wojanów (Schildau), pow. jeleniogórski

 

Wrocław-Brochów (Brockau)

 

Wrocław-Osobowice (Oswitz)

 

Wrocław-Pilczyce (Pilsnitz)

 

Wrocław-Stabłowice (Stabelwitz)

 

Wziąchowo Małe (Klein-Wzunkowe), pow. milicki

 

Zagórze Śląskie – Zamek Grodno (Kynau), pow. świdnicki

 

Zagrodno (Adlesdorf), pow. złotoryjski

 

Zaręba Dolna (Nieder Lichtenau), pow. lubański

 

Zaręba Górna (Ober Lichtenau), pow. lubański

 

Zawidów-Ostróżno (Ostrichen), pow. zgorzelecki

 

Zimna Woda (Kaltwasser), pow. lubiński

 

Zwierzyniec (Dittersbach), pow. lubiński

 

Żelowice (Silbitz), pow. pow. strzeliński

 

Żmigród (Trachenberg), pow. trzebnicki

 

Żółkiewka (Pilgramshain), pow. świdnicki

 

Żuchlów Dolny (Nieder Schuettlau), pow. górowski

 

Żuchlów Górny (Ober Schuettlau), pow. górowski

 

Żukowice (Ober Herrndorf), pow. głogowski

 

============================================================

 

 

 

Źródła:
A.Duncker, Wiejskie dwory, pałace i rezydencje szlachty pruskiej, wraz z rodziną królewską, rezydencjami letnimi, ogrodami przypałacowymi, artystycznie wykonane, z kolorowymi ilustracjami i tekstem w okresie 1857-1883, Berlin 1857-1883
Katalog XVI Aukcji – Według Dunckera Śląskie rezydencje, pałace i zamki ..., Wrocław 2008
https://pl.wikipedia.org/
https://www.wikipedia.de/

Opracował
Bogdan Mucha