III Spacer Historyczny - Siedlimowice 7.07.2017 r.

III Spacer Historyczny zorganizowany w ramach wakacyjnych zajęć prowadzonych przez Gminne Centrum Kultury i Sportu na świetlicach wiejskich w gminie Żarów, tym razem odbył się w miejscowości Siedlimowice. Jak zwykle uczestnicy mieli najpierw okazję obejrzeć drobne zabytki pochodzące ze zbiorów Żarowskiej Izby Historycznej, po czym wyruszyli na pieszą wyprawę. Pierwszym z punktów wycieczki były pomnik ustawiony z okazji 800-lecia miejscowości, a następnie wybudowany w 1 połowie XIX wieku spichlerz. Ten trzykondygnacyjny z trzykondygnacyjnym strychem obiekt, przebudowany został w latach 1873-75. Budowla o zwartej, regularnej bryle założonej jest na planie prostokąta, a w jej ścianach zachował się regularny układ małych otworów okiennych. Kolejnym miejscem odwiedzonym przez uczestników III Spaceru Historycznego były ruiny znajdującego się nieopodal pałacu von Kornów. Już w 1386 roku w Siedlimowicach (niem. Schönfeld) stał obronny dwór "Hof", będący własnością rycarza Heinemanna von Seidlitz. Brak jest wiadomości, dotyczących jego przebudowany i rozbudowany na przełomie XVI i XVII wieku. W połowie XVIII w. stał w Siedlimowicach okazały trzykondygnacyjny, czteroskrzydłowy pałac z wewnętrznym dziedzińcem, pokryty dachem dwuspadowym, przebudowany w stylu barokowym prawdopodobnie na przełomie XVII i XVIII w. Rozległy dziedziniec zewnętrzny i wejście do pałacu znajdowały się po stronie południowej. Bramę wejściową ujmował ozdobny portal, nad którym wznosiła się wieżyczka z barokowym hełmem. Dziedziniec zewnętrzny otaczały zabudowania mieszkalno-gospodarcze. Od strony północnej przylegał do folwarku ogród ozdobny otoczony murem z wejściem od strony pałacu. Cały zespół pałacowo-folwarczny otoczony był murem z trzema bramami.

W latach 1873-75 ówczesny właściciel Heinrich Korn całkowicie przebudował pałac. Nowy obiekt o cechach renesansowych i barokowych powstał na planie prostokąta. Od strony wschodniej dostawiona została kaplica, a od północnej wysoka wieża połączona z korpusem głównym przejściem arkadowym. Dwukondygnacyjny korpus pałacu pokryty był dwuspadowym dachem, natomiast trzykondygnacyjna wieża ażurową, cebulowatą kopułą. Elewacje pałacu zdobił bogaty tynkowany detal (pilastry, obramienia otworów, boniowanie, dekoracyjne szczyty, sterczyny, a także gryfy i maszkarony). Po II wojnie światowej nie użytkowany pałac uległ stopniowej dewastacji i do dnia dzisiejszego przetrwały jedynie mocno sfatygowane mury, okazałej niegdyś budowli.

Przez przyległy do ruin pałacu dawny folwark, uczestnicy wycieczki przeszli następnie do zabytkowego młyna należącego do państwa Iwony i Witolda Markiewiczów. Pierwsza wzmianka pozwalająca mówić o istnieniu siedlimowickiego młyna pochodzi z lat 1486-1488. Wówczas to właściciel dóbr rycerz Georg von Seidlitz, wykupił stopniowo tzw. Winkelmühle (młyński zakątek lub zakątek/róg/kąt k. młyna) z rąk rycerza Hansa von Hof-Schnorbeina. Dwa wieki później Ursula Magdalena von Tschirnhaus z domu Seidlitz scedowała (przekazała swoje prawa) w sierpniu 1685 r. majętność siedlimowicką z rezydencją rycerską, młynem, stawami, wszystkimi prawami feudalnymi, a także częścią Pożarzyska Hiobowi Christophowi von Tschirnhaus. W styczniu 1703 r. wdowa Barbara Elisabeth Asindlerin z domu von Schindel, sprzedała całą majętność Gottliebowi von Bombsdorf. W kontrakcie sprzedaży skrupulatnie wyliczone były: siedziba rycerska, folwark, pola, łąki, lasy, stawy, młyn, prawa prowadzenia karczmy, browarnicze, gorzelnicze, łowieckie i rybackie. Młyn w Siedlimowicach wchodził od samego początku w skład dawnych dóbr rycerskich (chociaż stał w pewnej odległości o głównej zabudowy folwarcznej).

Na przestrzeni XV - 1 poł. XIX w. pracował w oparciu o tzw. koło wodne podsiębierne (łopatkowe), zwane walnym. Dolna część tego koła zanurzona była w przepływającej wodzie, tak aby jej nacisk na łopatki powodował jego obrót. Koła typu były największe, a ich sprawność (procent przetworzenia energii wody na pracę) wynosiła zaledwie 22-30 %. Pracy koła zagrozić mogły przepływające gałęzie i konary drzew, a prędkość obrotu zależała od siły nurtu oraz wahań poziomu wody w rzece lub strumieniu. Z problemami tymi radzono sobie poprzez częściową regulację cieku wodnego w rejonie młyna, a więc umacnianie brzegów, pogłębianie koryta i przesuwanie głównego nurtu (tworzenie tzw. młynówki, czyli niewielkiego cieku wodnego o charakterze sztucznym). Ostatni właściciele Siedlimowic oraz tamtejszego młyna von Kornowie gruntownie przebudowali i powiększyli folwark pod koniec XIX w. Wówczas w miejscu starego młyna wodnego wybudowano nowy młyn wodno-parowy. Koło młyńskie zastąpiła wówczas turbina wodna Francisa sprzężona z maszyną parową wspomagającą napęd młyna – stąd nazwa młyna wodno-parowy. Nowy młyn zatrudniał 5-8 pracowników i oprócz mąki produkował także grysik oraz wafle. W 1 ćwierci XX wieku, a więc w dobie elektryfikacji Siedlimowic, napęd tutejszego młyna został zmieniony na wodno-elektryczny, gdzie wspomagający napęd silnik elektryczny zastąpił użytkowaną dotychczas maszynę parową.

Po II wojnie światowej młyn w Siedlimowicach, nosił nazwę „Zwycięstwo”. Został wówczas upaństwowiony i przekazany Polskim Zakładom Zbożowym. W 1 połowie lat 60-tych zrezygnowano z wykorzystywania wody jako źródła energii. Młyn od tego czasu pracuje jedynie w oparciu o energię silnika elektrycznego, a jego zdolność przemiałowa po zmianie źródła energii wynosiła 9-11 t/dobę. Obecny wygląd młyna pochodzi z końca XIX wieku, po nieznacznych drobnych modyfikacjach (m.in. wyburzenie komina od strony wschodniej po przejściu z napędu wodno-parowego na wodno-elektryczny). Obiekt jest budowlą murowaną o regularnej bryle założonej na planie prostokąta. Elewacje jego dwóch dolnych kondygnacji są tynkowane. Dwie górne kondygnacje wzniesione zostały w konstrukcji drewnianej – ryglowej z wypełnieniem ceglanym. Budynek pokrywa dwuspadowy dach o małym kącie nachylenia połaci. Młynówka, której przepływająca woda napędzała kiedyś koło wodne, a później turbinę, znajduje się po wschodniej stronie młyna.

Opracowanie
Bogdan Mucha