Dokumentacja przekazana do Działu Naukowo-Badawczego Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy

Obóz koncentracyjny Gross-Rosen został założony latem 1940 roku. Pierwszy transport więźniów dotarł 2 sierpnia 1940 roku. Do 1 maja 1941 roku obóz funkcjonował jako filia KL Sachsenhausen, następnie uzyskał status samodzielnego obozu koncentracyjnego. Komendantami obozu Groß-Rosen byli: Arthur Rödl (1940–1942), Wilhelm Gideon (1942–1943), Johannes Hassebroek (1943–1945). W latach 1941-1942 KL Groß-Rosen był niewielkim obozem pracy, którego więźniowie byli wykorzystywani przy wydobywaniu granitu z pobliskiego kamieniołomu. Z pracy więźniów korzystało również kilka firm niemieckich, wśród nich Siemens und Halske oraz Blaupunkt. Na terenie obozu istniały odgrodzone części, m.in. obóz kobiecy. Jeńców radzieckich mordowano po przywiezieniu, ok. 2500 z nich zostało zamordowanych na przełomie 1941 i 1942 roku. Jesienią 1943 roku został założony na terenie Gross-Rosen tzw. wychowawczy obóz pracy, jako placówka wrocławskiego Gestapo. Byli doń kierowani głównie ludzie młodzi, za rozmaite przewinienia, dla reedukacji przez pracę. W wyniku decyzji o tzw. „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”, czyli zagładzie Żydów cała seria obozów pracy wykorzystujących więźniów żydowskich na obszarze Dolnego Śląska i okręgu Kraj Sudetów została podporządkowana w 1944 roku komendanturze Gross-Rosen. Powstał wówczas jeden z największych konglomeratów obozów pracy, skupiających obozy w około stu lokalizacjach, o bardzo zróżnicowanej strukturze, typie działalności, stopniu podporządkowania obozowi-matce. Wśród nich wymienić należy cały zespół obozów związanych z kompleksem jednej z największych wojennych budowli III Rzeszy, znanej pod kryptonimem „Riese”, znajdującej się w Górach Sowich. Budowa ta była objęta całkowitą tajemnicą, toteż w większości zatrudniono przy niej więźniów żydowskich – przeznaczonych do wymordowania. Wobec nikłych źródeł i dokumentów do dziś historycy nie są zgodni, co do przeznaczenia kompleksu „Riese”, w tym olbrzymich tuneli i korytarzy drążonych w skałach. Najważniejsze tezy mówią o nowej kwaterze Hitlera lub o olbrzymiej fabryce tajnej broni V-2.

W 1944 roku KL Gross-Rosen stanął na czele potężnego imperium podobozów, na które składało się ponad sto placówek bardzo zróżnicowanych pod względem pełnionej funkcji. W tym okresie również Gross-Rosen było miejscem przerzutu dziesiątek tysięcy więźniów z obozów ewakuowanych na wschodzie, przy zbliżającym się froncie. Marsz śmierci wyruszył z Gross-Rosen w lutym 1945 roku, obóz został wyzwolony przez Armię Czerwoną 14 lutego 1945 roku. Liczbę osób, które przez niego przeszły szacuje się na ponad 120 000, z czego śmierć poniosło ok. 40 000.

Współpraca Żarowskiej Izby Historycznej z Działem Naukowo-Badawczym Muzeum Gross-Rosen, którego kierownikiem jest pani Barbara Sawicka, dotyczy konsultacji, wymiany informacji oraz dokumentacji dotyczącej byłego obozu, filii zewnętrznych, więźniów obozu oraz ich pracy. W ramach wspólnych działań mieszkańcy Żarowa mieli okazję obejrzeć trzy wystawy: "Gross-Rosen – Pamiętamy", "AL Riese - filie KL Gross-Rosen w Górach Sowich" oraz "Legenda tamtej wigilii", które odbyły się w Żarowskiej Izbie Historycznej. Kolejna ekspozycja zaplanowana została pod koniec 2017 roku. Dwukrotnie do Działu Naukowo-Badawczego Muzeum Gross-Rosen, przekazaliśmy dokumentację obozową, która trafiła w nasze ręce. Dzisiaj archiwum muzealne w Wałbrzychu (siedziba pracowni i dyrekcji Muzeum Gross-Rosen) wzbogaciliśmy o kolejne dokumenty, które wcześniej znalazły się w naszym posiadaniu. Jaką przedstawiają wartość naukową, dowiemy się po ich wnikliwej analizie.

Opracowanie
Bogdan Mucha