W sakiewce dawnych mieszkańców gminy Żarów, cz.5: Monety Republiki Weimarskiej 1919-1933

Weimarska Republika to potoczne określenie Rzeszy Niemieckiej w latach 1919-1933. Została proklamowana 9 listopada 1918 roku, po abdykacji cesarza Wilhelma II Hohenzollerna. W lipcu 1919 roku parlament przyjął konstytucję w Weimarze (stąd nazwa), ustanawiając republikę demokratyczno-parlamentarną na czele z prezydentem Friedrichem Ebertem (11.02.1919 – 28.02.1925), później Paulem von Hindenburgiem (12.05.1925 – 2.08.1934). Władza ustawodawcza znajdowała się w rękach jednoizbowego Reichstagu. Brak stabilizacji politycznej sprzyjał próbom prawicowych przewrotów, m.in. pucz Kappa (marzec 1920 r.) , pucz monachijski (8/9 listopada 1923 r.). Polityka zagraniczna zorientowana była na zwalczanie ustaleń traktatu wersalskiego. W wyniku kryzysu parlamentarnego, po upadku gabinetów Franza von Papena (1932) i Kurta von Schleichera (1933) i objęciu władzy przez Adolfa Hitlera (styczeń 1933), przekształcona w III Rzeszę. Proklamowana pod koniec 1918 roku Republika Weimarska napotkała ogromne wyzwania ekonomiczne i polityczne. W 1920 roku, produkcja przemysłowa osiągnęła 61% swojego poziomu z 1913 roku, a w 1923 roku spadła jeszcze do 54%. Straty terytorialne wynikające z Traktatu Wersalskiego istotnie osłabiły potencjał produkcyjny Rzeszy: straciła ona ok. 13% dotychczasowej powierzchni, a poza jej granicami pozostało ok. 10 % niemieckiej populacji. W dodatku Niemcy zostały zobowiązane do wypłacenia reparacji wojennych, które ustalone zostały na nieco ponad 3% PKB Republiki rocznie. W związku z opóźnieniami w spłacie długu, Francja w styczniu 1923 roku przystąpiła do okupacji najbardziej uprzemysłowionego region Republiki Weimarskiej, jakim było Zagłębie Ruhry.

Niemcy zareagowali na to biernym oporem czyli zaprzestaniem pracy, "lenistwem" urzędniczym i powszechnym zastojem na okupowanym obszarze. W takiej sytuacji Francuzi zaczęli zastępować Niemców własnymi pracownikami. Odpowiedzią Niemiec było utrzymywanie posłusznych ich strategii, a pozostających bez pracy obywateli, z własnych środków finansowych. W tym celu i dla spłaty zadłużenia rozpoczęte został drukowanie papierowych pieniędzy. W 1919 roku stosunek wartości dolara do niemieckiej marki wynosił 1:4,2. Pod koniec 1922 roku w wyniku dofinansowywania przemysłu wzrósł do 1:200. Niemcy postanowili drukować marki, którymi spłacali długi i wszelkie inne zobowiązania. Hiperinflacja ruszyła lawinowo i w jej wyniku w 1923 roku trzeba było zapłacić ponad 4 biliony marek za 1 dolara. W tym czasie walizka pełna papierowych pieniędzy mogła nie wystarczyć nawet na bochenek chleba. Niemcy zastąpiły wtedy markę niemiecką rentmarką, gdzie 1 rentmarka była równa 1 bilionowi marek.

System monetarny Republiki Weimarskej w latach 1919-1933, kształtował się następująco. Po ustanowieniu republiki w 1918 roku wydano następujące monety (o nowych wzorach) w walucie markowej: 50 fenigów (aluminium 1919-1922), 3 marki (aluminium 1922-1923), 200 marek (aluminium 1923), 500 marek (aluminium 1923). W związku z rosnącą inflacją, w latach 1922-1924 wydawano głównie banknoty, tzw. papierowe marki. Emitowano nowe wzory nawet kilka razy w miesiącu, o coraz to wyższych nominałach. Druk banknotów inflacyjnych prowadziła drukarnia państwowa (Reichsdruckerei) oraz prywatne firmy – stwierdzić można to po różnych oznaczeniach serii banknotów. W 1922 roku wydano jeszcze papierowe 1 i 2 marki, a na początku 1924 roku bardzo rzadki dziś banknot 100 bilionów marek.

Monety Republiki Weimarskiej

W 1924 przeprowadzono reformę walutową. Wówczas dawna marka, zastąpiona została rentenmarką. W tym samym roku rentenmarka została przemianowana na reichsmarkę (1 bilion marek inflacyjnych = 1 Reichmarka = 100 Reichspfennigów). Mimo to, już po wymianie, wydane zostały monety opiewające na marki (a nie rentenmarki): 1 marka (srebro 1924-1925), 3 marki (srebro 1924-1925). Po reformie walutowej emitowano następujące nominały monet: 1 reichspfennig (brąz 1924–1933 [i do 1936]), 2 reichspfennig (brąz 1923–1933 [i do 1936]), 4 reichspfennig (brąz 1932), 5 reichspfennig (aluminium-brąz 1924–1933 [i do 1936]), 10 reichspfennig (aluminium-brąz 1924–1933 [i do 1936]), 50 reichspfennig (aluminium-brąz 1924–1925, nikiel 1927-1933 [i do 1938]), 1 reichsmark (srebro 1925–1927), 2 reichsmark (srebro 1925–1931), 5 reichsmark (srebro 1925–1933 [i do 1939]).

50 Pfennig, aluminium, waga 1,6 g, średnica 23 mm, lata emisji: 1919-1922, mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg), znany nakład emisji: 898 088 926 sztuk

3 Mark, aluminium, waga 2.03 g, średnica 28 mm, lata emisji: 1922, mennice: (A – Berlin,, E - Muldenhütt, F - Stuttgart), znany nakład emisji: 15 500 000 sztuk

3 Mark, aluminium, waga 2.03 g, średnica 28 mm, lata emisji: 1922-1923, mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg) , znany nakład emisji: 60 053 291 sztuk

200 Mark, aluminium, waga 1 g, średnica 23 mm, lata emisji: 1923, mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg) , znany nakład emisji: 282 614 059 sztuk

 500 Mark, aluminium, waga 1,67 g, średnica 27,1 mm, lata emisji: 1923, mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg), znany nakład emisji: 88 466 053 sztuk

1 Rentenpfennig, brąz (90-70% miedź i 10-30% cyna), waga 2 g, średnica 18 mm, lata emisji: 1923-1929, mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg) , znany nakład emisji: 128 165 000 sztuk

2 Rentenpfennig, brąz (90-70% miedź i 10-30% cyna), waga 3,3 g, średnica 20 mm, lata emisji: 1923-1929, mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg) , znany nakład emisji: 163 949 000 sztuk

5 Rentenpfennig, stop (81-63% miedź, 9-27% cyna, 10% aluminium), waga 2,5 g, średnica 18 mm, lata emisji: 1923-1925, mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg) , znany nakład emisji: 299 002 000 sztuk

10 Rentenpfennig, stop (81-63% miedź, 9-27% cyna, 10% aluminium), waga 2,5 g, średnica 18 mm, lata emisji: 1923-1925, mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg) , znany nakład emisji: 299 002 000 sztuk

50 Rentenpfennig, stop (81-63% miedź, 9-27% cyna, 10% aluminium), waga 5,17 g, średnica 23,5 mm, lata emisji: 1923-1924, mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg) , znany nakład emisji: 216 460 000 sztuk

1 Mark, srebro (500/1000), waga 5 g, średnica 23 mm, lata emisji: 1924-1925, mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg) , znany nakład emisji: 158 902 115 sztuk

3 Mark, srebro (500/1000), waga 15 g, średnica 30 mm, lata emisji: 1924-1925, mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg) , znany nakład emisji: 45 006 115 sztuk

1 Reichspfennig, brąz (90-70% miedź i 10-30% cyna), waga 2 g, średnica 18 mm, lata emisji: 1924-1933 [i do 1936], mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg) , znany nakład emisji: 299 002 000 sztuk

2 Reichspfennig, brąz (90-70% miedź i 10-30% cyna), waga 3,34 g, średnica 20 mm, lata emisji: 1923-1933 [i do 1936], mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg) , znany nakład emisji: 98 315 000 sztuk

4 Reichspfennig, brąz (90-70% miedź i 10-30% cyna), waga 5 g, średnica 24 mm, lata emisji: 1932, mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg) , znany nakład emisji: 50 051 000 sztuk

5 Reichspfennig, stop (81-63% miedź, 9-27% cyna, 10% aluminium), waga 2,54 g, średnica 18 mm, lata emisji: 1924-1933 [i do 1936], mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg) , znany nakład emisji: 360 440 000 sztuk

10 Reichspfennig, stop (81-63% miedź, 9-27% cyna, 10% aluminium), waga 4,05 g, średnica 21 mm, lata emisji: 1924-1933 [i do 1936], mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg) , znany nakład emisji: 465 702 000 sztuk

50 Reichspfennig, stop (81-63% miedź, 9-27% cyna, 10% aluminium), waga 15.09 g, średnica 23 mm, lata emisji: 1924-1925, mennice: (A – Berlin, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe) , znany nakład emisji: 2 681 964 sztuk

1 Reichsmark, srebro (500/1000), waga 5 g, średnica 23 mm, lata emisji: 1925-1927, mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg) , znany nakład emisji: 129 555 631 sztuk

2 Reichsmark, srebro (500/1000), waga 10 g, średnica 26 mm, lata emisji: 1925-1931, mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg) , znany nakład emisji: 106 875 184 sztuk

3 Reichsmark, srebro (500/1000), waga 10 g, średnica 26 mm, lata emisji: 1925-1931, mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg) , znany nakład emisji: 106 875 184 sztuk

50 Reichspfennig, nikiel, waga 3,51 g, średnica 20 mm, lata emisji: 1927-1933 [i do 1938]), mennice: (A – Berlin, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe) , znany nakład emisji: 183 591 000 sztuk

3 Reichsmark, srebro (500/1000), waga 15 g, średnica 30 mm, lata emisji: 1931-1933, mennice: (A – Berlin, D - Monachium, E - Muldenhütt , F - Stuttgart, G - Karlsruhe, J – Hamburg) , znany nakład emisji: 45 006 115 sztuk

Źródła i fotografie:
I.Kaczmarek, Kryzysy XX wieku: 1922-1924 – Niemiecka hiperinflacja, 2013 (http://wolnapolska.pl/)
T. Polleit, 90 Years Ago: The End of German Hyperinflation, 2013 (https://mises.org/)
http://www.beutler-muenzen.de/
http://colnect.com/pl/

Opracowanie
Bogdan Mucha