Rakietowe wyrzutnie "Katiusza" na linii frontu w pobliżu Żarowa w kwietniu 1945 r.

Gdyby nie uzbrojenie nie byłoby wojen. Gdyby nie uzbrojenie nie byłoby największej wojny w historii – II Wojny Światowej. Czołgi, samoloty, okręty wojenne, karabiny, pistolety i granaty były niejako przyczyną tylu nieszczęść, morderstw i zniszczeń. Uzbrojenie było narzędziem, które zamieniało w czyn postanowienia i przemyślenia dowódców i polityków. 22 czerwca 1941 roku wraz z inwazją państw Osi na ZSRR, rozpoczęły się walki na froncie wschodnim. Tutaj doszło do największych i najważniejszych bitew – pod Moskwą, o Stalingrad i pod Kurskiem. Zmagania na tym teatrze działań wojennych charakteryzowały się niespotykanym okrucieństwem, całkowitą destrukcją, masowymi deportacjami i olbrzymią śmiertelnością z powodu walk, głodu, wykrwawienia, chorób i masakr. Pośród najważniejszych, wręcz symbolicznych już oręży Armii Czerwonej, która niczym walec parła do przodu miażdżąc niemiecki Wehrmacht po odepchnięciu go od Stalingradu, były znane wszystkim: pistolet maszynowy Szpagina wzór 1941 (potocznie "pepesza"), czołg średni T-34, samolot szturmowy Ił-2 (potocznie "szturmowik") oraz wyrzutnie rakietowe BM-8/13/31 (potocznie "katiusza").

Na przełomie kwietnia i maja 1945 roku szerokim frontem od Jawora po Jordanów na Dolnym Śląsku, rozłożone były dwa radzieckie Korpusy Strzeleckie: 55. i 117. z 21. Armii. Odcinek frontu w pobliżu Żarowa, który nas szczególnie interesuje, obsadzony był przez 3 pułki strzeleckie z 225. Dywizji Strzeleckiej, której sztab mieścił się w Osieku (niem. Ossig). Na linii Jaroszów – Morawa – Skarżyce – Przyłęgów – Łażany i dalej, aż do Krukowa pozycje zajmował 1349. Pułk Strzelecki. Linia Kruków – Marcinowiczki – Imbramowice – Borzygniew, obsadzona była przez 299. Pułk Strzelecki. Nieco z tyłu, na zapleczu obu wymienionych jednostek, rozłożony był 1347. Pułk Strzelecki, którego pierwszy batalion wraz z artylerią pułkową kwaterował w Jaroszowie i Rusku. Z kolei drugi batalion rozmieszczony był w Bukowie. Na nieco głębszym zapleczu stacjonował w Gościsławiu 27. Pułk Pancerny, w skład którego wchodziły 23 czołgi średnie T-34/85, 16 czołgów lekkich T-70. Wsparcie zapewniało także 12 samobieżnych dział SU-76.

Ogółem na pozycjach pomiędzy Jaroszowem, a Borzygniewem znajdowało się ponad 8 000 żołnierzy Armii Czerwonej (299., 1347. i 1349. Pułk Strzelecki), na wyposażeniu których było: ok. 3500 pistoletów maszynowych, 486 ciężkich i ręcznych karabinów maszynowych, 18 wielkokalibrowych karabinów maszynowych, 81 rusznic przeciwpancernych, 36 dział przeciwpancernych kaliber 45 mm, 18 dział przeciwpancernych kaliber 57 mm, 21 dział kaliber 76,2 mm, 54 moździerze kaliber 82 mm, 18 moździerzy kaliber 120 mm.

Ogniowe wsparcie artyleryjskie zapewniał 1009. Pułk Artyleryjski, którego bataliony stały: 2/1009 w Mielęcinie i 3/1009. pomiędzy Pyszczynem a Bukowem. Na jego wyposażeniu było 12 dział kaliber 122 mm oraz 8 dział kaliber 76,2 mm. Równie dużą siłą ognia dysponował 1. Pułk z 34. Armijnej Brygady Artylerii Armat, mający na stanie 12 haubicoarmat kaliber 152 mm. Spora mobilność, szybkostrzelności oraz zdolność prowadzenia ognia dywanowego, charakteryzowały z kolei dwie baterie z 88. Gwardyjskiego Pułku Moździerzowego z 4 wyrzutniami rakietowymi typu BM-8 kaliber 82 mm, rozlokowanymi w rejonie polnej drogi pomiędzy Pyszczynem i Bukowem (później przesunięte do południowej części Bukowa u wylotu na Imbramowice) oraz 4 wyrzutnie rakietowe typu BM-13 kaliber 132 mm, rozmieszczone początkowo u skrzyżowania dróg Rusko-Osiek-Gościsław-Pyszczyn, później przesunięte do Zastruża. Taką dyslokację jednostek Armii Czerwonej oraz rozmieszczenia "katiusz" potwierdza Mapa Sztabowa Położenia Wojsk 21. Armii na 7. i 8.04.1945 r., Mapa Sztabowa Położenia Jednostek 55. i 117. Korpusu Strzeleckiego na 13.04.1945 r. oraz dokument Sztabu Artylerii 55. Korpusu Strzeleckiego z dnia 13.04.1945 r. Źródła nie informują jednak o bojowym użyciu wspomnianych wyrzutni przy ostrzale pozycji niemieckich. Brak ponadto danych dotyczących stosowanej amunicji. Biorąc pod uwagę zasięg osiągany przez poszczególne typy rosyjskich pocisków rakietowych, założyć można, że wyrzutnie BM-8 kal. 82 mm (z Bukowa), mogły razić cele w promieniu do ok. 5500 m (w ich zasięgu była Góra Krukowska, Mrowiny, Pożarzysko, Domanice, Chwałów, Maniów Mały). Z kolei w zasięgu wyrzutni BM-13 kal. 132 mm (z Zastruża), były cele w promieniu 8000-11000 m (w ich max. zasięgu był promień zakreślony przez miejscowości Strzegom-Stanowice-Pasieczna-Jaworzyna Śląska-Wierzbna-Panków-Klecin-Gola Świdnicka-Maniów).

Mapa Sztabowa Położenia Wojsk 21.Armii na 7 i 8.04.1945 r., z dyslokacją wyrzutni rakietowych BM-8 i BM-13 (kliknij górny  obrazek aby powiększyć)

Mapa Sztabowa Położenia Jednostek 55. i 117. Korpusu Strzeleckiego na dzień 13.04.1945 r., z dyslokacją wyrzutni rakietowych BM-8 i BM-13 (kliknij górny obrazek aby powiększyć)

Dokument Sztabu Artylerii 55. Korpusu Sztabowego z dnia 13.04.1945 (kliknij obrazek aby powiększyć)

Teoretyczny zasięg prowadzenia ognia baterii 4 wyrzutni rakietowych BM-8 kal. 82 mm stacjonujących w Bukowie

Teoretyczny maksymalny zasięg prowadzenia ognia 4 wyrzutni rakietowych BM-13 kal. 132 mm stacjonujących w Zastrużu (kliknij obrazek aby powiększyć)

Początek nowoczesnych sowieckich wojsk rakietowych datuje się na lata 1920-te. W 1923 roku W. A. Artiemjew i N. I. Tichomirow wykonali pocisk rakietowy, stabilizowany drążkiem i napędzany prochem czarnym. Pocisk miał początkowo zasięg 700 m, później zasięg wzrósł do 1500 m. W 1928 roku powstaje w Leningradzie Laboratorium Gazodynamiczne, które zajmuje się m.in. produkcja pocisków rakietowych i koordynacja prac w innych ośrodkach badawczych. W 1932 roku laboratorium przekształcono w Naukowo-Badawczy Instytut Napędu Odrzutowego. Początkowo projektowano pociski rakietowe wystrzeliwane z moździerza, później skoncentrowano prace na pociskach z własnym napędem. Największym problemem było zapewnienie odpowiedniego paliwa, o stałym spalaniu i dużym impulsie właściwym.

Opracowano dwa typy pocisków kal. 82 mm i 132 mm, stabilizowanych za pomocą stateczników nadkalibrowych (wychodzących poza kaliber pocisku rakietowego). Ostateczny kształt sowieckim pociskom rakietowym nadał zespół w skład którego wchodzili m.in. W. A. Artiemjew, L. E. Szwarc, F. N. Pajda (konstrukcja pocisku, balistyka), A. P. Pawlenko i A. S. Popów (elektryczne urządzenie odpalające). Równolegle opracowano wyrzutnie prowadnicowe, które mogły być montowane na stałych stanowiskach, na samochodach i podwieszane pod skrzydłami samolotów. Pociski rakietowe zostały wprowadzone do uzbrojenia lotnictwa w 1939 roku WWS RKKA używały początkowo tylko pocisków RS-82 kal. 82 mm, o od 1941 roku także RS-132.

Opracowano również lądową wyrzutnię wieloprowadnicową, służącą do wyrzucania niemal jednocześnie kilkunastu pocisków, co stanowiło falę niszczycielskiego ognia. Zyskała ona sobie uznanie już w 1938 roku. W lecie 1939 roku uznano za najbardziej udaną szynową wyrzutnie 16-prowadnicową. Wczesną wiosną 1941 roku wyrzutnie rakietowe wprowadzono na uzbrojenie armii sowieckiej, a 21.06.1941 roku, na dzień przed wybuchem wojny pokazano kierownictwu partyjnemu i wojskowemu ZSRS. Pokaz zaowocował decyzją o podjęciu produkcji wielkoseryjnej. Do wybuchu wojny wyprodukowano:

- 8 wyrzutni M-13- z tego 6 produkcji Naukowo-Badawczego Instytutu Nr 3 Ludowego Komisariatu Amunicji ZSRS (NII-3 NKB) w Moskwie w celu wykonania testów. Dwie wyrzutnie wyprodukowały Zakłady im. Kominternu Ludowego Komisariatu Budowy Maszyn Ogólnego Przeznaczenia ZSRS w Woroneżu, była to seria próbna, - do 1.05.1941 roku wykonano 11 788 egzemplarzy pocisków M-13.

Jedna wyrzutnia M-13 została wykonana przez NII-3 NKB na zamówienie Szefostwa Artylerii Ludowego Komisariatu Marynarki Wojennej ZSRS, do 22.06.1941 roku znajdowała się w Sewastopolu, gdzie przechodziła próby w systemie obrony wybrzeża. Z wyrzutni tych sformowano eksperymentalną baterię wyrzutni rakietowych. Chrzest bojowy przeszła ona 14 lub 15.07.1941 roku pod Orszą.

Nowa broń okazała się skutecznym orężem, 19.07.1941 roku podjęto decyzję o masowej produkcji pocisków i wyrzutni rakietowych. Wyrzutnie M-13, zamontowane na samochodach ZIS-6, miały produkować Leningradzkie Zakłady im. Karola Marksa Ludowego Komisariatu Budowy Maszyn Ogólnego Przeznaczenia ZSRS (w kooperacji z innymi zakładami). Montaż pocisków rakietowych miał odbywać się w Zakładach Nr 4 Ludowego Komisariatu Amunicji ZSRS, a elaboracja w Zakładach Nr 522 Ludowego Komisariatu Amunicji ZSRS. W dniu 29.07.1941 roku w składzie Szefostwa Artylerii Armii Czerwonej został utworzony Wydział Specjalnego Uzbrojenia Artyleryjskiego, który miał za zadanie formowanie, szkolenie bojowe i zaopatrzenie jednostek uzbrojonych w wyrzutnie pocisków rakietowych M-8 i M-13. 8.09.1941 roku jednostki rakietowe zostały wydzielone ze składu artylerii Armii Czerwonej. Do kierowania tymi jednostkami utworzono stanowisko dowódcy jednostek wyrzutni rakietowych M-8 i M-13, które podlegało bezpośrednio Kwaterze Głównej.

Wyrzutnia rakietowa BM-8-48 kal. 82 mm, zamontowana na samochodzie Chevrolet G-7117

Wyrzutnia rakietowa BM-8-48 kal. 82 mm, zamontowana na samochodzie Studebaker US6

W sierpniu 1941 roku rozpoczęto produkcję wyrzutni rakietowych M-13 w Zakładach Ludowego Komisariatu Budowy Maszyn Ogólnych ZSRS im. Kominternu (Woroneż) i w Zakładach ”Kompresor” Ludowego Komisariatu Budowy Maszyn Ogólnych ZSRS (Moskwa) oraz wyrzutni M-8 w Zakładach ”Kompresor”. W dniu 8.08.1941 roku rozpoczęło się formowanie pierwszych ośmiu gwardyjskich pułków rakietowych: czterech uzbrojonych w wyrzutnie rakietowe M-13 oraz czterech uzbrojonych w wyrzutnie rakietowe M-8. Następnie sformowano dalsze pułki rakietowe oraz samodzielne dywizjony rakietowe. W styczniu 1942 roku postanowiono rozformować dywizjony wyrzutni rakietowych i baterie M-8 i M-13 włączone w skład dywizji strzeleckich i samodzielnych brygad strzeleckich. Doświadczenia bojowe zdobyte w trakcie walk z użyciem wyrzutni rakietowych wykazały, że ich rozdrobnienie nie sprzyja efektywnemu wykorzystaniu. W marcu 1942 roku samodzielne dywizjony rakietowe zaczęto łączyć w pułki rakietowe. Rozpoczęto również formowanie nowych gwardyjskich pułków rakietowych.

Wyrzutnie rakietowe M-8 i M-13 były montowane na samochodach ciężarowych ZIS-6, czołgach T-60, ciągnikach gąsienicowych STZ-5 i samochodach terenowych ZIS-42. Od lutego 1942 roku, kiedy do ZSRS dotarły nowe partie samochodów dostarczonych w ramach Lend-Lease specjalne biuro konstrukcyjne przy Zakładach Nr 733 Ludowego Komisariatu Wyrzutni Rakietowych ZSRS(Zakłady ”Kompresor” w Moskwie) przystąpiły do zabudowy wyrzutni na podwoziach samochodów zagranicznych takich marek, jak: Dodge, GMC, Chevrolet, Studebaker, International, Ford-Marmon, Bedford i Austin. Wyrzutnie M-8 i M-13 montowane były również na opancerzonych platformach kolejowych oraz na pokładach kutrów flotylli rzecznych.

Wyrzutnie rakietowe BM-13-16 kal. 132 mm, zamontowane na różnego rodzaju samochodach ciężarowych dostarczanych do ZSRR w ramach pomocy "Lend-Lease" (kliknij obrazki aby powiększyć)

W sierpniu 1941 roku na Froncie Leningradzkim Niemcy po raz pierwszy użyli zapalających pocisków rakietowych kal. 280 mm. Rada Wojenna Frontu Leningradzkiego wydała rozkaz dowódcy Naukowo-Badawczego Poligonu Artyleryjskiego inż. Iwanowi Nikołajewiczowi Ogłobinowi, opracowania pocisku rakietowego takiego samego typu. Dowódca poligonu stworzył zespół konstrukcyjny do opracowania pocisku (kierownik inż. Siergiej Michajłowicz Sieriebrniakow). Pod koniec stycznia 1942 roku pocisk, oznaczony jako M-28 był gotowy i podjęto decyzję o jego produkcji w oblężonym Leningradzie. Głównym jego wykonawcą były Newskie Zakłady Budowy Maszyn. Do startu zamierzano zastosować specjalne wyrzutnie w postaci drewnianych ram. W kwietniu 1942 roku wykonano pierwsze cztery pociski M-28. W nocy z 29/30.04.1942 roku pociski zostały sprawdzone w akcji, prawdopodobnie w czasie próby wykryto jakieś usterki nowych pocisków. Na początku czerwca 1942 roku ponownie przeprowadzono testy 8 pocisków. Po uzyskaniu pozytywnych wyników sformowano dwa dywizjony M-28. 20.07.1942 roku na niemieckie pozycje wystrzelono 192 pociski M-28. Dywizjony M-28 walczyły tylko na Froncie Leningradzkim. W 1942 roku wystrzelano na przeciwnika 10 037 pocisków M-28. Produkcja w oblężonym Leningradzie pocisków rakietowych M-28 zakończyła się po zdjęciu blokady miasta. Ostatnie salwy zostały oddane 12.01.1943 roku w czasie operacji przerwania blokady.

Na początku 1942 roku na Froncie Leningradzkim jednostki Armii Czerwonej zdobyły kilka niemieckich pocisków rakietowych kal. 320 mm. Po zbadaniu tych pocisków Główne Szefostwo Uzbrojenia gwardyjskich jednostek rakietowych zaprojektowało analogiczny ciężki pocisk rakietowy M-30 (nazywany ”Andriusza”) kal. 300 mm. Łączył on napęd pocisku rakietowego M-13 z nadkalibrową częścią bojową. Nowy pocisk został przetestowany w dniach 28-29.05.1942 roku. Pocisk posiadał bardzo dużą siłę rażenia. W czerwcu 1942 roku M-30 został przyjęty na uzbrojenie. Pierwszych 20 dywizjonów M-30 sformowano w okresie czerwiec-lipiec 1942 roku. W ramach odwodów Kwatery Głównej sformowano z nich skadrowane dowództwa pięciu gwardyjskich ciężkich pułków rakietowych. Nowe jednostki weszły do walki w lipcu 1942 roku. Skutki działania pocisków M-30 zostały pozytywnie ocenione. Dlatego natychmiast przystąpiono do forowania kolejnych- ponad 90 dywizjonów rakietowych M-30.

W sierpniu 1942 roku do uzbrojenia Armii Czerwonej przyjęto pociski rakietowe M-20. Nowy pocisk składał się z silnika rakietowego pocisku M-13 i głowicy spawanej z blachy. Pociski M-20 wystrzeliwane były z wyrzutni M-13 i ram startowych M-30. W 1943 roku pocisk M-20 został wycofany z uzbrojenia, a w latach 1944-1945 wykorzystywano już tylko ostatnie pociski M-20 pozostałe w składach wojskowych.

Wyrzutnie rakietowe BM-13-16 kal. 132 mm, zamontowane na samochodzie Studebaker US6

Wyrzutnie rakietowe BM-13-16 kal. 132 mm w czasie prowadzenia ognia

Przejście Armii Czerwonej w końcu 1942 roku do ofensywy spowodowało sformowanie i pozostawienie do dyspozycji Kwatery Głównej (STAWKA) Gwardyjskich Ciężkich Dywizji Rakietowych. Przeznaczone one były do wzmocnienia zgrupowań uderzeniowych frontów. Dywizje były silnymi jednostkami artylerii, które w jednej salwie mogły wystrzelić 230 ton pocisków rakietowych (1536 typu M-13 i 2304 typu M-30). W dniu 1.01.1943 roku stan gwardyjskich jednostek rakietowych był następujący:

- 4 ciężkie dywizje rakietowe,
- 16 ciężkich brygad rakietowych (z tego 8 wchodziło w skład dywizji),
- 83 pułki rakietowe (14 z wyrzutniami M-8 i 69 z wyrzutniami M-13- 11 pułków uzbrojonych w wyrzutnie M-13 wchodziło w skład dywizji),
- 50 samodzielnych dywizjonów (M-8- 21, M-13-16, M-30- 13).
Na Dalekim Wschodzie były 2 pułki rakietowe (wyrzutnie M-8). W rezerwie Kwatery Głównej: ciężka brygada rakietowa, 13 pułków rakietowych (M-8- 3, M-13- 10), 4 samodzielne dywizjony (po dwa M-8 i M-13).

Na początku 1943 roku sowieccy konstruktorzy opracowali nowe pociski burzące M-31 o kal 300 mm. W kwietniu 1943 roku do uzbrojenia gwardyjskich jednostek rakietowych wprowadzono nowe wyrzutnie M-13N (N- znormalizowane), które zastąpiły poprzednie M-13. Wyrzutnie M-13N były do końca wojny podstawowymi wyrzutniami przystosowanymi do strzelania pociskami rakietowymi kalibru 132 mm. W czerwcu 1944 roku, do uzbrojenia zostały wprowadzone wyrzutnie M-31-12 konstrukcji Barmina, montowane na podwoziu samochodowym. Przeznaczone były do niszczenia umocnionych punktów oporu przeciwnika oraz do wspierania natarcia piechoty i czołgów na całej głębokości obrony przeciwnika. Miały duża manewrowość, szybko można było doprowadzić je do gotowości bojowej. Zastosowanie pocisków M-31UK, mających mniejszy rozrzut (przez uzupełnienie stabilizacji aerodynamicznej - obrotową) i powierzchnię rażenia 4-5 razy mniejsza niż pocisku M-31 umożliwiało tworzenie gęstości ostrzału niezbędnej do niszczenia punktów i węzłów oporu przeciwnika, nie brygadowymi, a dywizjonowymi, a nawet bateryjnymi salwami.

W końcu 1944 roku poprawiono celność rakiet M-13 za cenę obniżenia zasięgu do 8 km. W wersji M-13UK uzupełniono stabilizację aerodynamiczną przez stabilizację obrotową. Ostatni, już powojenny, wariant rakiet dla wyrzutni BM-13 nosił oznaczenie M-13DD, miał dwa typowe silniki, umieszczone jeden za drugim, masę większą o 20 kg i długość o 0,71 m.

W dniu 1.01.1945 roku gwardyjskie jednostki rakietowe Kwatery Głównej Armii Czerwonej miały w swoim składzie:

1) W armii i w odwodach Kwatery Głównej na frontach i w ośrodku szkoleniowym artylerii rakietowej:
- 6 dywizji,
- 8 brygad uzbrojonych w wyrzutnie M-31-12,
- 27 brygad uzbrojonych w wyrzutnie M-31 (18 z nich wchodziło w skład dywizji),
- 17 pułków wyrzutni M-8,
- 89 pułków wyrzutni M-13,
- 2 samodzielne dywizjony M-8 oraz 37 M-13.
2) Na Dalekim Wschodzie dwa pułki uzbrojone w wyrzutnie M-8.
3) W odwodach Kwatery Głównej Armii Czerwonej:
- 1 dowództwo dywizji,
- 5 brygad M-31-12,
- 6 pułków M-13,
- 1 samodzielny dywizjon M-13.
4) Na Centralnym Poligonie Chemicznym Armii Czerwonej- jeden pułk M-13. Od lipca 1941 roku do grudnia 1944 roku przemysł sowiecki wykonał 10 114 wyrzutni, w tym 2086 M-8, 6844 M-13 i 1184 M-31-12, wyprodukowano także 12 570 000 pocisków wszystkich typów i kalibrów, z których zużyto 7 487 000. W latach wojny do montażu wyrzutni wykorzystywano podwozia samochodów ZIS-6, ZIS-5, STZ-5 NATI, Studebaker US6, GMC, Chewrolet, Ford, Austin i szereg innych, łącznie 20 typów, z tego 80% stanowiły samochody otrzymane w ramach Lend-Lease. Prowadzono również produkcję chemicznych pocisków rakietowych MCh-13. Stanowiła ona ok. 3-5% ogólnej produkcji pocisków M-13. Produkcją zajmowały się:

- korpusy pocisków- Zakłady Nr 70 Ludowego Komisariatu Amunicji ZSRS w Moskwie, zakłady ”Dwigatjel Rewolucji” w Gorkim,
- elaboracja pocisków gazem bojowym- Zakłady Nr 102, Zakłady Nr 96 i Zakłady Nr 138 (wszystkie Ludowego Komisariatu Przemysłu Chemicznego ZSRS).

Załadunek pocisków rakietowych na prowadnice wyrzutni BM-13-16

Gwardyjskie jednostki rakietowe Armii Czerwonej w czasie wojny przeszły długą, pełną sukcesów drogę bojową. Praktycznie każda operacja bojowa, począwszy od lipca 1941 roku, była przeprowadzana z ich udziałem. Gwardziści uczestniczyli w operacji Jelnieńskiej, w bitwie o Moskwę, walczyli pod Stalingradem, bronili Północnego Kaukazu, wyzwalali Polskę, Rumunię i Chiny. Zmasowany ogień ”Katiusz” był stałym elementem artyleryjskiego przygotowania natarcia każdej sowieckiej ofensywy. Mimo niewielkiej celności prowadzonego ognia ostrzał pozycji wroga z użyciem ”Katiusz” był bardzo efektywny, a to dzięki jego koncentracji na stosunkowo niewielkiej powierzchni i masowemu użyciu. Dochodził do tego czynnik psychologiczny- charakterystyczny dźwięk wydawany przez startujące pociski wzbudzał w niemieckich żołnierzach uczucie panicznego lęku. Jednostki M-8 i M-13 mogły być skutecznie wykorzystywane do niszczenia siły żywej i środków ogniowych przeciwnika rozmieszczonych na nieosłoniętych pozycjach, w prowizorycznych ukryciach (M-13), ora M-30 (M-31) do zniszczenia celów ukrytych.

Konstrukcja - wyrzutnie rakietowe:
Wyrzutnia jest urządzeniem nadającym pociskowi rakietowemu określony kierunek ruchu do chwili, w której pocisk pod wpływem ciągu silnika uzyska tak dużą prędkość, że może dalej wykonywać samodzielnie swój lot. Dla właściwego prowadzenia pocisku po prowadnicach wyrzutni, zaopatrzono go w występ wchodzący w wycięcie wiodące w prowadnicy (w konstrukcjach z II wojny światowej wycięcie to miało kształt litery T). Stosowano następujące rodzaje wyrzutni:

- BM-8-12 - szynowa wyrzutnia rakietowa, 12 prowadnic, montowane były na samochodach terenowych Willys Jeep, opracowana w 1944 roku
- BM-8-16 - w listopadzie 1941 roku przeprowadzano testy prototypu wyrzutni rakietowej M-8-16 opracowanej przez NII-3 NKB. Wyrzutnia została zamontowana na jednoosiowej przyczepie, na której umieszczono 8 par dwumetrowych (salwa 16 pocisków) prowadnic dla pocisków rakietowych M-8. Wyrzutnia miała masę około 400 kg i była holowana jako przyczepa za samochodem o ładowności 1,5 tony np. GAZ-AA,
- BM-8-24, BM-8-36, BM-8-48, BM-8-72 - szynowe wyrzutnie rakietowe montowane na podwoziach samochodów ciężarowych, podwoziach czołgów lekkich T-60. Produkowane były wersje z prowadnicami szynowymi na 24, 36, 48 lub 72 pociski,
- BM-13-16 - szynowa wyrzutnia rakietowa montowane na podwoziach samochodów ciężarowych. Opracowana wiosną 1941 roku. Rakiety M-13 montowane były w dwóch rzędach po osiem w każdym, M-13DD i M-20 tylko w jednym rzędzie, ze względu na dużą masę,
- BM-13N-16 - (N- znormalizowana) szynowa wyrzutnia rakietowa montowane na podwoziach samochodów ciężarowych, ulepszano wersja BM-13-16,
- BM-31-12 - koszowa 12-prowadnicowa wyrzutnia rakiet kal. 300 mm, produkowana od 1944 r., montowana na podwoziu samochodowym,
- Rama M-30-4 - lub 8-prowadnicowa naziemna prętowa wyrzutnia stojakowa, z której odpalano pociski o kal. 300 mm.

Konstrukcja - pociski rakietowe:
Niekierowane pociski rakietowe stabilizowane w czasie lotu za pomocą stateczników. Pociski napędzane były w czasie lotu za pomocą silnika rakietowego na stały materiał pędny. Do rażenia celu służył przenoszony przez pociski ładunek materiału wybuchowego, znajdujący się w głowicy bojowej. Głowica każdego z typów pocisków składała się z zapalnika, ładunku materiału wybuchowego oraz obudowy, czyli skorupy. Stosowano głowice odłamkowe, odłamkowo-burzace, burzące, zapalające oraz z odłamkowo-zapalające. Napęd stanowił silnik rakietowy na stały materiał pędny. Silnik ten składa się z komory spalania o kształcie cylindrycznym, w której znajdował się ukształtowany z grubościennych rurek ładunek stałego materiału pędnego, stanowiącego bezdymny proch piroksylinowy, oraz z dyszy wylotowej. Czas pracy silnika zależał od typu pocisku i wynosi 0,7-1 s.

M-28 - zawierał 50 kg trotylu. Odpadanie pocisku rakietowego następowało przy pomocy specjalnego elektrycznego urządzenia startowego.

M-30 - wystrzał następował przy pomocy elektrycznego zapalnika z wyrzutni wykonanej w postaci drewnianej skrzyni z drewnianymi listwami prowadzącymi, która równocześnie była opakowaniem transportowym pocisku.

Pociski rakietowe (od lewej): M-8, M-13, M-13UK

Wersje pocisków rakietowych do wyrzutni BM-13

Dane techniczne:
Model M-8 (TS-34), kaliber 82 mm, masa całkowita 8 kg, masa głowicy 3,2 kg, masa materiału wybuchowego 0,6 kg, masa ładunku miotającego 1,2 kg, prędkość max. 315 km/h, zasięg 5515 m
Model M-8, kaliber 82 mm, długość 596 mm, masa całkowita 8 kg, masa głowicy 3,05 kg, masa materiału wybuchowego 0,54 kg, masa ładunku miotającego 1,0 kg, prędkość max. 315 km/h, zasięg 5500 m
Model M-13 (TS-13), kaliber 132 mm, masa całkowita 42 kg, masa głowicy 21,6 kg, masa materiału wybuchowego 4,9 kg, masa ładunku miotającego 7,2 kg, prędkość max. 355 km/h, zasięg 8470 m
Model M-13, kaliber 132 mm, długość 1420 mm, masa całkowita 42,5 kg, masa głowicy 18,5 kg, masa materiału wybuchowego 4,6 kg, masa ładunku miotającego 7,08 kg, prędkość max. 355 km/h, zasięg 8500-11000 m Model M-13UK, kaliber 132, masa całkowita 42,5 kg, masa głowicy 21,6 kg, masa materiału wybuchowego 4,9 kg, masa ładunku miotającego 7,2 kg, prędkość max. 355 km/h, zasięg 7900 m

Źródła i fotografie:
http://www.samolotypolskie.pl/
https://history.wikireading.ru/
Archiwum Żarowskiej Izby Historycznej

Opracowanie
Bogdan Mucha