Dokumentacja i sztandar GS "Samopomoc Chłopska" w zbiorach Żarowskiej Izby Historycznej

Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” (potocznie GS) to nazwa spółdzielni produkcyjno-handlowo-usługowych istniejących w większości gmin wiejskich i miejsko-wiejskich. Utworzone w okresie PRL gminne spółdzielnie miały wówczas praktycznie monopol handlu na wsi (w miastach ich odpowiednikami były w pewnym zakresie spółdzielnie spożywców „Społem”). Poza działalnością gospodarczą niektóre GS-y zajmowały się także aktywizacją lokalnej społeczności poprzez prowadzenie Klubów Rolnika. Większość Gminnych Spółdzielni przetrwała reformy rynkowe. Działają dziś nie tylko na terenach wiejskich, ale nawet w dużych miastach, gdzie GS-y znalazły się wraz z przyłączaniem okolicznych wsi (tam funkcjonują z reguły pod nazwą: Miejska Spółdzielnia Zaopatrzenia i Zbytu). GS-y powstały jako rolnicze spółdzielnie zaopatrzenia i zbytu, zajmujące się: 1) sprzedażą wszelkich artykułów, od spożywczych począwszy, poprzez wszelkie artykuły przemysłowe (narzędzia, naczynia, meble, rowery i motocykle, odzież i obuwie, „1001 drobiazgów”), aż do nawozów, materiałów siewnych, budowlanych i węgla na opał, 2)skupem żywca, 3) przetwórstwem spożywczym, prowadząc piekarnie, rzeźnie, masarnie, rozlewnie piwa, wytwórnie wód gazowanych, restauracje i bary.

Historia:
W dniach 30-31 grudnia 1944 r. popierający PPR działacze wiejscy zorganizowali Zjazd Chłopski w Lublinie. Podczas Zjazdu uchwalono „Orędzie do chłopów” i powołano organizację polityczno-gospodarczą pod nazwą: Związek Samopomocy Chłopskiej(ZSCh), przy pomocy której władze przejęły kontrolę nad tradycyjną chłopską spółdzielczością i kółkami rolniczymi. Jednym z zadań ZSCh było zastępowanie dotychczasowych wiejskich spółdzielni nowym, zestandaryzowanym modelem spółdzielni zaopatrzenia i zbytu, jakim stały się GS „Samopomoc Chłopska”, które w niektórych regionach dodatkowo wzmocniono, przekazując im państwowe „resztki poparcelacyjne”. W 1946 roku utworzono Powiatowe Związki Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” (PZGS). Po likwidacji powiatów zastąpiły je Wojewódzkie Związki Gminnych Spółdzielni (WZGS). W maju 1948 roku Sejm Ustawodawczy uchwalił ustawę o Centralnym Związku Spółdzielczym i centralach spółdzielni. Na podstawie tej ustawy w lipcu 1948 roku. Naczelna Rada Spółdzielcza, kierowana przez Edwarda Ochaba powołała do życia 8 branżowych central spółdzielczych: Centrala Rolnicza Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” (CRS „Samopomoc Chłopska”), Centrala Spółdzielni Mleczarsko-Jajczarskich, Centrala Spółdzielni Ogrodniczych, Centrala Spółdzielni Spożywców „Społem”, Centrala Spółdzielni Pracy, Centrala Spółdzielni Księgarsko-Wydawniczych, Centrala Spółdzielni Mieszkaniowych, Centrala Spółdzielni Wytwórczych „Solidarność” (spółdzielczość żydowska).

CRS „Samopomoc Chłopska” była centralnym związkiem spółdzielczym, zrzeszającym obowiązkowo wszystkie gminne spółdzielnie w Polsce. Miała uprawnienia do ingerowania w statut i skład zarządu zrzeszonych spółdzielni, nadzorowała je poprzez PZGS i WZGS. W 1976 roku w związku z przyłączeniem do CRS „Samopomoc Chłopska” spółdzielni mleczarskich i ogrodniczo-pszczelarskich powstał Centralny Związek Spółdzielni Rolniczych „Samopomoc Chłopska” (CZSR „Samopomoc Chłopska”). Z kolei po odłączeniu się spółdzielni mleczarskich i ogrodniczo-pszczelarskich w 1981 roku związek ten zmienił nazwę na: Centralny Związek Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”, a przestał istnieć na mocy ustawy o zmianach w organizacji i działalności spółdzielczości z 1990 roku, która nakazała likwidację wszystkich centralnych związków spółdzielczych. W 1992 roku przedstawiciele 72 Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” powołali Krajowy Związek Rewizyjny Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” (KZRS „Samopomoc Chłopska”), który w 2010 roku zrzeszał ponad 1200 Gminnych Spółdzielni.

W związku z obecną likwidacją Gminnej Spółdzielni "Samopomoc Chłopska" w Żarowie, do zbiorów Żarowskiej Izby Historycznej przekazany został sztandar GS SCH Żarów (czwarty obok SP1, SP 3 i ZBOWiD w naszej kolekcji) a także pokaźny, bo liczący ogółem kilkaset stron zbiór różnego rodzaju dokumentów z lat 1945-1985, w tym plany architektoniczne obiektów podległych pod żarowski GS. Po za tym do Izby trafiło kilkaset fotografii (luzem), album z fotografiami pamiątkowymi 40-lecia GC SCH Żarów oraz pamiątkowa księga wpisów. Prawdziwą perełką jest kompletny zbiór planów architektonicznych nieistniejącego "Marienhausu" oraz jego fotografie z lat 60-tych. Bogata dokumentacja będzie rzecz jasna sukcesywnie publikowana na łamach naszej strony oraz znajdzie swoje miejsce na stałej wystawie w nowej siedzibie Żarowskiej Izby Historycznej.

Posiadacie niepotrzebne starocie (przedmioty, fotografie, dokumenty lub inne rzeczy) ?? Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również od ręki w Gminnym Centrum Kultury i Sportu w Żarowie przy ul. Piastowskiej 10A. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Opracowanie
Bogdan Mucha