Pocztówka z Domanic wysłana 30.08.1913 roku

Żarowska Izba Historyczna powiększyła swoje zbiory o kolejną starą pocztówkę. Tym razem jest to egzemplarz z 1913 roku (stempel pocztowy Domanze 30.08.13, oraz odręczna data 30. August 13), który wysłano z Domanic do Bolkowic, pow. Jawor (niem. Polkau). Wydawcą pocztówki, przedstawiającej park z pałacem w Domanicach, był Edmund Schuch. Wedle źródeł ten wysoki, malowniczy pałac z XVII/XVIII wieku, wznosi się na niewysokim wzgórzu, nieco z boku, na nadrzecznej skarpie. Powstały on wskutek gruntownych przebudów zamku gotyckiego, rycerskiego z XIII wieku, strzegącego brodu na rzece. W XV i XVI wieku został przebudowany na renesansowy dwór. Obiekt ten nakryty był dachem dwuspadowym, od strony rzeki ozdobiony trzema szczytami. Posiadał wieżę, być może zwieńczoną wieżyczką. Prawdopodobne jest, że w pałacowych murach znajdują się fragmenty założenia z około 1600 roku i z XVII wieku. Powstały wtedy między innymi wczesnobarokowe krużganki, przebudowano wnętrza na wyższych kondygnacjach. Kolejna przebudowa nastąpił w XVIII wieku, kiedy to zabudowano krużganki na wyższych kondygnacjach, zachowując jednak podcienia portretu. W roku 1777 powstał nowy dach i wieża. Obok oficyna i budynek gospodarczy z końca XVIII wieku. Następny etap w dziejach pałacu to lata dwudzieste ubiegłego wieku i klasycystyczna przebudowa. Pałac otrzymał nowe elewacje, a w jego południowej części, na piętrze, urządzono salę, która od strony fosy i ogrodu otrzymała wielkie okna. W roku 1821 wstawiono nowy portal. Na przypałacowym dziedzińcu stanął pawilon ogrodowy, pełniący różnorodne funkcje, między innymi w jego części parterowej znajdowała się łaźnia. Stworzono w ten sposób miejsce wypoczynku, z którego podziwiano okolicę.

Całość założenia otoczona jest fosą. Pałac w obecnej postaci, o powierzchni użytkowej 5101 m² i 28847 m³ kubatury (pałac, oficyna, kordegardy, pawilon) jest dziełem różnorodnych przeróbek, remontów i modyfikacji, jakim bł poddawany przez cały wiek XIX i później. W roku 1910 dokonano renowacji górnej części wieży zamkowej. W kuli odnaleziono wtedy dokumenty z lat 1777, 1804 i 1852. Już w naszym stuleciu zamontowano kominki na I i II piętrze. Wnętrza posiadały nowe stropy i podział ścian w stylu neoklasycystycznym. Przebudowy te zmieniły w istotny sposób wygląd XVIII-wiecznej siedziby. Z dawnego wyposażenia pozostawiono jedynie dwa piece kaflowe. Cenne są sztukaterie w dawnej jadalni na parterze i w salin sąsiedniej. Przed ostatnią wojną w pałacu znajdowało się wiele dzieł sztuki, między innymi obraz Floriana Grosspietscha Sąd Parysa z 1822 roku. Do najcenniejszych przedmiotów należały stare witraże z południowych Niemiec, między innymi z lat 1499 i 1558. Częśeciowo zachowane jeszcze po wojnie, w 1974 roku zostały wymontowane z okien i przekazane do Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Jedyna droga do pałacu wiedzie między dwoma niskimi budynkami na planie bardzo wydłużonego prostokąta, zbudowanymi w latach dwudziestych ubiegłego wieku. Na fasadzie jednego z nich, po lewej stronie idąc w kierunku pałacu, znajduje się pseudoryzalit zwieńczony trójkątem, poniżej którego umieszczono relief z przedstawieniem rydwanu. Już na przełomie XIX i XX wieku pałac i jego otoczenie, nazywane wtedy małym Książem, było miejscem licznych wycieczek, głównie mieszkańców pobliskiej Świdnicy. W kierunku południowym usytuowano park, do którego prowadziły schody. W wieku XVIII jednym z jego elementów były tarasy, a nad rzeką, wzdłuż dróg, posadzono lipy.

Pocztówkę przekazała do Żarowskiej Izby Historycznej pani Małgorzata. Składamy pani Serdeczne Podziękowania

Pałac w Domanicach, gm. Mietków, fot. B.Mucha

Domanice wzmiankowane były już w roku 1193 pod nazwą Demano, w 1223 roku występuje miejscowość Dmanz, w 1297 roku Domanz, a w 1650 roku Domanze. Wieś wraz z sąsiednim Pożarzyskiem stanowiła jeden kompleks majątkowy. Siedzibą kolejnych właścicieli były Domanice, w Pożarzysku nie wybudowano nigdy rezydencji szlacheckiej. Właścicielami obu miejscowości byli kolejno:

• około roku 1223 Domanice były własnością wrocławskich augustianów
• od 1229 roku, aż po rok 1389, w dokumentach występuje wiele przedstawicieli rodziny, której członkowie pisali się de Domanz (Domantz, Domancz), jednak nie ma pewności, czy wszyscy oni, zwłaszcza na początku XIV wieku, byli właścicielami wsi
• z roku 1389 znani są bracia Gawin i Wolfarth von Reichenbach, którzy sprzedali część wsi, w której znajdował się zamek
• około roku 1400 wieś kupił Heinrich von Schindel, w 1411 roku starosta księstwa wrocławskiego
• do 1468 kolejno syn Heinricha, Jan i wnuk Achatius
• od 1468 roku (rok zakupu wsi) do około 1510 roku (ostatnia wzmianka źródłowa) Nikolaus (Nickel) von Schellendorf (żoną Jadwigą, córką Urlyką von Schaffgotsch z Ciepłowodów). W 1509 roku sprzedał on 18 marek czynszu z Domanic i Pożarzyska Fryderykowi von Reichenbach z Klecina, który odstąpił go z kolei w 1525 roku Krzysztofowi Czirnowi ze Stróży
• przed 1513r. Kasper von Schellendorf, dwukrotnie pojawia się w dokumentach jako sprzedający czynsz z Domanic i Pożarzyska: w w 1513 roku 8 marek swojemu bratu, w 1518 roku 16 marek Diprandowi von Reichenbach z Rogowa
• 31.01.1523 rok trzej bracia von Schellendorf: Kasper, Melchior i Hans sprzedali Domanice i Pożarzysko Kasprowi von Mühlheim, który był właścicielem majętności jeszcze w 1548 roku. W rękach Mühlheimów pozostały Domanice do 1628 roku, kolejno:
• Christoph wymieniony w źródłach w latach 1568-1582 r. Według wykazu z 1567 roku był właścicielem 11 kmieci i 23 łanów ziemi
• Wolf Dietrich przed 1594 r., zmarły między 1612 i 1617r., żonaty z Katarzyną von Zeidlitz
• Syn Wolfa, Dittrich zmarł w 1625r., w 1617 roku poślubił Margaretę Ursulę von Tschammer
• córka Dittricha w chwili śmierci ojca niepełnoletnia, jej opiekunami byli: radca ks. legnickiego Hans von Kreisselwitz z Radzikowic i Abraham von Tschammer
• w 1628 roku Domanice i Pożarzysko zakupili Henryk von Reichenbach i jego żona Małgorzata Ursula z domu Tschammer (uprzednio żona Dittricha von Mühlheim)
• 8.03.1650r. Domanice i Pożarzysko nabył Ludwik von Lopis, baron von Monteverques
• od 1668 roku wdowa po Ludwiku von Monteverques, Zofia Maximiliana z domu hrabina von Nostiz, wkrótce drugi raz zamężna z hrabią Hermannem von Oppersdorf
• przed 1694 r. 1705r. Karol Józef von Oppersdorf 17.07.1705 roku majętności kupił za 70 tysięcy talarów od Karola Józefa, Karol Ferdynand von Seherr-Thoss władał majętnością domanicką do śmierci 27.06.1756 roku
• od 1765 roku młodszy syn Karola Ferdynanda piszący się z Wąbromic. 1.07.1771r. Sprzedał on na publicznej licytacji Domanice i Pożarzysko Ernestowi Sigsmundowi von Tschirsky z Witoszowa, który dzierżył wsie do śmierci w 1786 roku
• od 1768r. Herman von Tschirsky (syn Ernesta)
• w 1832 roku ostatni z von Tschirsky'ch sprzedał Domanice i Pożarzysko za 230 tysięcy talarów Fryderykowi Wilhelmowi von Brandenburg, generałowi armii pruskiej, który waścicielem majątku pozostawał do śmierci w 1850 roku. Nie miał on dzieci, w testamencie zapisał cały swój majątek siostrzeńcom: rodzeństwu von Pückler: Elżbiecie, Matyldzie, Erdmanowi i Wilhelmowi. Zmarł w 1909 roku. Rodzeństwo von Pücklerów wspólnie władało majętnością domanicką, do swojej śmierci w Domanicach mieszkała Matylda (także nie miała dzieci). W wykazach z lat dwudziestych i trzydziestych wciąż jako właściciele majątku podawani są spadkobiercy Gustawa von Brandenburg. Majątkiem zarządzali w 1917 roku Wilhelm hrabia von Pückler, baron von Groditz, w 1930 roku: Erdmann i Fryderyk Wilhelm von Pückler, baron von Groditz i w 1937 roku sam Erdmann
• ostatnim właścicielem był hrabia von Pückler-Swichow

Kościół pw. św. Anny w Domanicach, fot. B.Mucha

W Domanicach znajduje się datowany na schyłek XIV wieku kościół filialny pw. św. Anny, który w 1743 roku przebudowany został w duchu baroku. Z tego czasu pochodzi większość wyposażenia, m.in. ołtarz główny, ołtarze boczne, ambona, chrzcielnica. W kaplicy grobowej znajduje się renesansowa polichromia i kilka płyt nagrobnych. W środkowej części miejscowości znajduje się zespół folwarczny z przełomu XIX/XX wieku. Do zabytkowych budynków należy: szkoła (XVIII w.), biblioteka, dawna pastorówka i dom mieszkalny ze świetlicą. Domanice w większości zamieszkiwali ewangelicy. We wsi mieścił się ich kościół (teren szkoły podstawowej, kościół zburzony). Według raportu zwierzchnika ewangelickiego okręgu kościelnego Świdnica-Strzegom, okolice Domanic zaliczały się na początku 1946 roku do najbardziej niebezpiecznych dla ludności niemieckiej. Pierwsi polscy osadnicy pojawili się w lecie 1945 roku, w pełni wieś została zasiedlona do początków 1947 roku. Od listopada 1945 roku Domanice były siedzibą Gminy w skład której wchodziły miejscowości Gołaszyce, Imbramowice, Marcinowiczki, Pożarzysko i Siedlimowice. W 1954 roku dokonano nowego podziału, tym razem między siedem jednostek administracyjnych: miejską i 6 gromadzkich. Do Gromady Domanice należały wówczas: Gołaszyce, Imbramowice, Marcinowiczki, Pożarzysko, Siedlimowice. 31 grudnia 1959 roku powiększono ją o Buków i Dzikową. Taki podział administracyjny utrzymał się do 31 grudnia 1972 roku, kiedy powstała Gmina Żarów w obecnych granicach.

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również od ręki w Gminnym Centrum Kultury i Sportu w Żarowie przy ul. Piastowskiej 10A. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Źródła:
M.Misiurka, E.Polak, Gmina Mietków, Mietków 2002
T. Ciesielski, Żarów. Historia Miasta i Gminy, Żarów 2006

Opracowanie
Bogdan Mucha