Bitwa pod Mrowinami z 14 sierpnia 1759 roku - historyczne wydarzenie czy kartograficzna pomyłka ?

Według terminologii zawartej w Leksykonie PWN: Wojsko, wojna, broń (wyd. Warszawa 2001), pod pojęciem bitwa, rozumiane jest zbrojne starcie sił zbrojnych stron prowadzących wojnę, mające zwykle duży lub decydujący wpływ na przebieg lub wynik operacji, kampanii a nawet wojny. We współczesnej terminologii wojskowej bitwa to kilka jednoczesnych lub kolejnych operacji prowadzonych siłami kilku współdziałających ze sobą frontów lub grup armii przy udziale lotnictwa i ewentualnie marynarki wojennej. Potocznie bitwą określa się każde większe starcie zbrojne. Źródła wyszczególniają przy tym kilka rodzajów bitew: graniczna, obronna, spotkaniowa, zaczepna. Pamiętać należy, że bitwy były dla jednych wielkimi klęskami, a dla innych wspaniałymi zwycięstwami. Świadomość o nich stanowi ważny czynnik propagandowy i mimo że od niektórych bitew minęło już kilkaset lub więcej lat, to budzą wielkie emocje narodowe i są przedmiotem historycznych sporów. Zwykle ustalenie, na jakim obszarze rozegrało się starcie, jest trudne. Dotyczy to zwłaszcza bitew, które stoczono w starożytności lub w średniowieczu. Im bliżej naszych czasów, tym źródeł historycznych jest więcej i tym łatwiej umiejscowić to miejsce. Jednym ze źródeł historycznych informujących o miejscach dawnych bitew są stare mapy, na których miejsce ważnego starcia zbrojnego oznaczano zazwyczaj symbolem skrzyżowanych mieczy lub szabel z podaną datą danej bitwy.

Informacje takie zawiera m.in. mapa powiatu świdnickiego wydana przez F.E.C. Leuckarta we Wrocławiu w 1828 roku. W granicach ówczesnego Kreisu Schweidnitz, oznaczone zostały miejsca bitew stoczonych podczas tzw. Wojny Siedmioletniej z lat 1756-1763. Symbole skrzyżowanych szabel opisane datą, upamiętniły tutaj triumf armii pruskiej Fryderyka II w bitwie pod Burkatowem i Lutomią, która rozegrała się 21 lipca 1762 roku. Mniej znanym wydarzeniem historycznym, które oznaczono na wspomnianym planie, miała być bitwa stoczona 14 sierpnia 1759 roku na polach w pobliżu dzisiejszych Mrowin. Czy w okolicy ówczesnego Conradswaldau faktycznie doszło do większego starcia zbrojnego pomiędzy wojskami Królestwa Prus i Cesarstwa Austrii ?

Mapa powiatu świdnickiego (Kreis Schweidnitz), wydana w 1828 roku we Wrocławiu przez wydawnictwo F.E.C.Leuckart (archiwum autora)

Miejsce bitwy pod Burkatowem i Lutomią z 21 lipca 1762 roku oznaczone na mapie Leuckarta (archiwum autora)

Miejsce bitwy pod Mrowinami z 14 sierpnia 1759 roku oznaczone na mapie Leuckarta (archiwum autora)

Wojna, która wybuchła w 1756 roku i trwała aż siedem lat (stąd nazwa wojna siedmioletnia, bądź z perspektywy konfliktu austriacko-pruskiego – III wojna śląska), przyniosła fatalne skutki dla mieszkańców Świdnicy i okolicznych miejscowości. Położenie armii pruskiej było teraz znacznie gorsze. Austria sprzymierzyła się bowiem z Rosją, z której caryca Elżbieta I Romanowa przysłała na Śląsk armię pod dowództwem generała-feldmarszałka Aleksandra Borisowicza Buturlina. Dodatkowo sojusznikami Austrii były Francja, Szwecja, Saksonia i kilka innych krajów związkowych Rzeszy. Królestwo Prus wspierała tylko Anglia i Hanower. Pierwszy blisko roczny okres wojny był pomyślny dla Fryderyka II, którego wojska uderzyły na Saksonię i Czechy, odniosły zwycięstwo w bitwie pod Lowosicami (1 października 1756 r.) oraz zmusiły do kapitulacji siły saskie stojące w obozie warownym pod Pirną. Sytuację zmieniła pruska klęska pod Kolinem w czerwcu 1757 roku. Inicjatywę przejęli wówczas Austriacy, którzy 4 września 1757 roku opanowali Jawor i Strzegom, a 13 października zamknęli pierścień okrążenia pod Świdnicą. Liczącym ok. 30 tysięcy żołnierzy korpusem oblężniczym dowodził generał Franz Leopold von Nádasdy. Przez kilka dni w Pożarzysku stacjonowały 2 pułki huzarów (w chwili wybuchu wojny 1 pułk liczył 2408 żołnierzy) i 4 bataliony piechoty (1 batalion liczył 658 żołnierzy), czyli łącznie ok. 7500 żołnierzy. 15 października siły te opuściły swoje pozycje w Pożarzysku i podeszły bliżej twierdzy świdnickiej, która skapitulowała po 16-dniowym oblężeniu 9 listopada 1757 roku. Był to pierwszy i nie ostatni kontakt ówczesnych mieszkańców okolic Żarowa z żołnierzami cesarskimi oraz rabunkiem żywności i kontrybucjami.

W rękach austriackich Świdnica nie pozostała zbyt długo. W miesiąc od kapitulacji twierdzy, wojska pruskie rozbiły armię austriacką księcia Karola Lotaryńskiego 5 grudnia 1757 roku w bitwie pod Lutynią. Austriacy stracili w niej 3 000 zabitych, 7 000 rannych, 12 000 wziętych do niewoli oraz 116 dział i 51 sztandary. Klęska zmusiła cesarzową Marię Teresę do wycofania reszty swoich sił ze Śląska, gdzie pozostały jedynie załogi twierdz w Świdnicy i Legnicy. Już 1 stycznia 1758 roku wojska pruskie generała Heinricha de la Motte Fouqué przystąpiły do blokady twierdzy świdnickiej. Właściwe jej oblężenie rozpoczęło się jednak dopiero w marcu, kiedy kwaterą w Wierzbnej 22.03.1758 roku stanął nowy dowódca sił oblężniczych generał-major Joachim Christian von Tresckow. Zamieszkał on we wierzbneńskim pałacu, a we wsi kwaterowała wówczas pruska piechota. Twierdza świdnicka skapitulowała 16 kwietnia 1758 roku.

Strona tytułowa oraz wzmianka o miejscowości Conradswaldau we francuskim opracowaniu z 1828 roku (archiwum autora)

Jeszcze w 1758 roku król Fryderyk II oddał pod komendę generała Heinricha de la Motte Fouqué 13 000 żołnierzy do obrony Śląska. Pruskie oddziały operowały głównie w rejonie Kamiennej Góry (Landeshut) oraz Boguszowa-Gorców (Gottesberg). Udaremniły też próbę przejęcia przez Austriaków szlaku komunikacyjnego ze Świdnicą. Jak podają źródła 25 lipca 1759 roku generał de la Motte Fouqué wyruszył wraz ze swoimi oddziałami do miejscowości Konradswalde. W nocy z 28 na 29 lipca, zmuszony został pod naporem Austriaków do przejścia na Czechy przez Wüstegiersdorf (ob. Głuszyca, pow. wałbrzyski) i Johannesberg (ob. Janowa Góra, pow. kłodzki). Miejscowość Konradswalde, która ponownie wymieniona została pod datą 30 lipca jako obóz wojsk pruskich, to dzisiejszy Konradów w pow. kłodzkim, który oddalony jest od Mrowiny w gm. Żarów (wówczas Conradswaldau) o blisko 100 km. Wspomniana XVIII-wieczna nazwa dzisiejszych Mrowin, pojawia się jednak we francuskojęzycznym opracowaniu pt. Biographie Universelle, Ancienne et Moderne (wyd. Paryż 1828). Książka datowana podobnie jak mapa Leuckarta, przedstawia notę biograficzną Michała Konstantego Zaremby z Kalinowej, pruskiego generała lejtnanta, który w kwietniu 1759 roku służył pod rozkazami Heinricha de la Motte Fouqué i odznaczył się pod Conradswaldau (zapewne na polu walki). Podobieństwo nazw niewielkich miejscowości Konradswalde – Conradswaldau, leżących na ówczesnym Śląsku, było jak się okazuje nie tylko przyczyną omyłkowego oznaczenia miejsca bitwy z 1759 roku na mapie kartograficznej powstałej 69 lat później, lecz także podania błędnych informacji przy biograficznym opisie postaci biorącej udział w tamtych wydarzeniach.

Generał Heinrich August de la Motte Fouqué

Heinrich August de la Motte Fouqué, urodził się 4 lutego 1698 roku w Hadze. Pochodził z hugenockiej rodziny o normańskich korzeniach, która wyemigrowała z Francji po odwołaniu edyktu nantejskiego. Fouqué początkowo został paziem na dworze Leopolda von Anhalt-Dessau w 1706 roku. Jako kadet brał udział w pruskiej kampanii na Pomorzu Przednim. W 1719 roku został porucznikiem, w 1723 roku sztabskapitanem, dowódcą kompanii 21 lutego 1729 roku. Fouqué zaprzyjaźnił się z następcą pruskiego tronu, późniejszym królem Fryderykiem II Wielkim. Fouqué był częstym gościem Fryderyka w Rheinsbergu. Po sporze z Leopoldem Fouqué przeszedł na służbę duńską. Po objęciu tronu pruskiego przez Fryderyka w 1740 roku, powrócił do służby pruskiej i został dowódcą nowo utworzonego 37. regimentu fizylierów. Odznaczono go też Orderem Orła Czarnego. W czasie I wojny śląskiej (1742) Fouqué dowodził batalionem grenadierów, a następnie został gubernatorem Kłodzka. 13 maja 1743 roku został generałem-majorem i dowódcą 33. regimentu piechoty w rok później. Powierzono mu także pilnowanie Friedricha von der Trencka, osadzonego w kłodzkiej twierdzy, ale ten zbiegł z niej w roku 1746. 22 stycznia 1751 roku Fryderyk II Wielki awansował Fouqué na generała-porucznika. W 1757 roku, w czasie wojny siedmioletniej, Fouqué powiesił w Kłodzku katolickiego księdza Andreasa Faulhabera za podżeganie kłodzkiego garnizonu do dezercji. Fryderyk oddał pod komendę Fouqué 13 000 żołnierzy do obrony Śląska. W czerwcu 1760 roku został zmuszony do wycofania się pod naporem wojsk Ernesta Laudona. Wkrótce potem otrzymał od Fryderyka II Wielkiego kolejny awans, ale zaraz potem jego wojska zostały pokonane w bitwie pod Landeshut, a sam Fouqué nieomal zginął. Ranny Fouqué trafił do austriackiej niewoli, z której zwolniono go w 1763 roku, gdy wojna dobiegła końca. Zmuszony do poruszania się na wózku inwalidzkim i uważający się za odpowiedzialnego za klęskę pod Landeshut (Kamienna Góra), Fouqué odmówił powrotu do twierdzy kłodzkiej i przeszedł na emeryturę, którą spędził w Brandenburgu an der Havel. Zmarł 3 maja 1774 roku.

Generał Michał Konstanty Zaremba

Michał Konstanty Zaremba z Kalinowej urodził się 15 września 1711 roku w Kimelach na Litwie. Był Ssynem Jana Zaremby, dziedzica Kimeli i Katarzyny von Minulitz. W roku 1735 mianowany został królewsko-pruskim podporucznikiem, w 1741 roku rotmistrzem polskich dragonów (pułk Radziwiłła), w 1744 roku porucznikiem pruskiej piechoty. Od roku 1770 roku w stopniu pruskiego generała majora, 4. czerwca przejął dowództwo nad 28. pułkiem piechoty (von Thile), które sprawował aż do śmierci. W roku 1776 odznaczony orderem Pour le Mérite, a w 1782 roku orderem Czarnego Orła i awansowany do stopnia generała lejtnanta. Ponadto od 1779 roku proboszcz katedralny w Minden w Westfalii – tą intratną synekurę Fryderyk Wielki przyznał mu w uznaniu zasług. W pierwszym małżeństwie poślubił w roku 1749 Dorotę Zofię von Maltzahn, a po jej śmierci (1754) w roku 1763 w drugim małżeństwie Juliannę Elżbietę Frein (baronową) von Liedlau i Ellguth (1722-1794), zmarłą również w Brzegu. Michał Konstanty Zaremba który 1 maja 1786 roku obchodził jubileusz 60-lecia służby i zmarł 30 sierpnia tego samego roku, tak upodobał sobie za życia prastary zagajnik dębowy nieopodal Czerwonego Dworu (Rothaus), zwany laskiem brzezińskim (Briesener Wäldchen), że wyraził życzenie, by właśnie tam znajdował się jego grób – w szczerym polu, na wzniesieniu, otoczonym (wówczas) grupami drzew, skąd podziwiać można było panoramę Brzegu. W połowie XIX w. (w czasie powstania kroniki) nie było już grup drzew ani zagajnika, pozostał jedynie zaniedbany grób z pokrywającą go prostokątną płytą z marmuru z Przeworna (pow. Strzelin).

Źródła:
J. Fr. Michaud,L.G. Michaud, Biographie universelle, ancienne et moderne: ou, Histoire, par ordre ..., tom 52, Paryż 1828
K. von Priesdorf, Sodatisches Führertum, Hamburg 1937-42
P. Pregiel, Okrutny gubernator hrabstwa kłodzkiego - generał Fouqué, Kłodzko 2000
Leksykon: Wojsko, wojna, broń, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001
Ch. Duffy, Sieben Jahre Krieg, Wiedeń 2003
http://www.forumbrzeg.pl/
https://pl.wikipedia.org/

Opracowanie
Bogdan Mucha