Kolejowe transporty ze stacji w Żarowie i Jaworzynie Śląskiej w ostatnich dniach II wojny światowej

Niemieckie koleje państwowe (Deutsche Reichsbahn) były w latach 1939-1945 podstawowym środkiem transportu wojska oraz zaopatrzenia dla Wehrmachtu. Kolej III Rzeszy podlegała bezpośrednio ministerstwu transportu, której minister był jednocześnie dyrektorem Deutsche Reichsbahn. Od 1937 roku na stanowisku tym zasiadał dr Julius Heinrich Dorpmüller i dotrwał do końca wojny, jeszcze w maju 1945 roku w Paryżu negocjował z aliantami kwestie związane z odbudową niemieckich kolei. Jego zastępcą był Albert Ganzenmüller. W latach 1942–1945 sprawował on stanowisko sekretarza stanu w Ministerstwie Transportu III Rzeszy (Reichsverkehrsministerium), zajmując się koleją. W okresie tym ok. 3 miliony Żydów zostały za pomocą kolei przewiezione przez nazistów do obozów zagłady położonych w okupowanej Polsce. Nie zachowały się niemal żadne dokumenty będące świadectwem udziału niemieckiej kolei w przeprowadzeniu Holocaustu. Wyjątkiem jest m.in. fragment korespondencji między Ganzenmüllerem a Karlem Wolffem (adiutantem Heinricha Himmlera) z lipca lub sierpnia 1942 roku. Jego przedmiotem jest „szczególna radość” SS w związku z wysiłkiem sekretarza stanu w związku z dostarczaniem pociągów w celu deportacji 5 tysięcy Żydów z warszawskiego getta do Treblinki (raz dziennie) i Bełżca (dwa razy w tygodniu). Jest to koronny dowód aktywnego współudziału kolei niemieckiej w eksterminacji europejskich Żydów, a zwłaszcza Ganzenmüllera. Wedle danych statystycznych z 1942 roku, Deutsche Reisbachn (w granicach tzw. starej Rzeszy, Generalnego Gubernatorstwa i ziem wcielonych, wraz z Koleją Wschodnią), posiadały na liniach normalnotorowych 1 385 987 osób personelu. Długość linii głównych i drugorzędnych wynosiła łącznie 71 586 km. Kolej III Rzeszy użytkowała wówczas 29 595 sztuk parowozów, 1 lokomotywę spalinową, 944 lokomotywy elektryczne i 1240 lokomotyw małych. Na stanie było 71 180 sztuk wagonów osobowych, 23 011 wagonów bagażowych, 289 671 krytych wagonów towarowych oraz 555 702 wagony towarowe odkryte.

Jeszcze po I wojnie światowej (dokładnie w 1920 roku), na Dolnym Śląsku funkcję dawnej Królewskiej Dyrekcji Kolei (Königliche Eisenbahndirektion, KED Breslau), przejęła Dyrekcja Kolei (Eisenbahndirektion – ED Breslau), zaś od 1929 roku Dyrekcja Kolei Rzeszy Wrocław (Reichsbahndirektion Breslau – RBD/Rbd Wrocław), która była okręgiem administracyjnym Kolei Rzeszy. Terenem jej działania była większość terytorium pruskiej Prowincji Dolnośląskiej. W obliczu spodziewanych nalotów w 1941 roku ustanowiono ewakuacyjną, zapasową siedzibę dyrekcji w Wałbrzychu. W 1945 roku ewakuowano ją do Cottbus, a w 1946 roku do Peine koło Hanoweru.

Jak przekonują rosyjskie dokumenty z 1945 roku, które przechowywane są w Centralnym Archiwum Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej w Podolsku koło Moskwy, transport kolejowy na stacjach w Jaworzynie Śląskiej (Königszelt) i Żarowie (Saarau), obsługiwany był do ostatnich dni II wojny światowej. Jakie zadania powierzono wówczas Deutsche Reichsbahn ? Czy za pośrednictwem kolei transportowano jedynie materiały wojenne i uzbrojenie na pobliską linię frontu ? Co znajdowało się w wagonach, o których rosyjskie źródła mówią krótko "c неизвестным грузом" – z nieznanym ładunkiem ?

Rosyjski dokument (боевое донесение) – nr 100, spisany 13 kwietnia 1945 roku, godz. 18:00 w sztabie 225. dywizji strzeleckiej w Osieku. Zawarto w nim informację mówiącą, że 12 kwietnia 1945 roku do Żarowa przyjechał "eszelon" (wojskowy transport kolejowy z zaopatrzeniem), złożony z 40 platform i 20 wagonów krytych. Do nocy transport ten został rozładowany. Tego samego dnia do pobliskich Piotrowic (tymczasowa stacja wyładunku sprzętu wojskowego), przyjechały 2 "eszelony" z piechotą i pojazdami

Rosyjski dokument (боевое донесение) – nr 101, spisany 14 kwietnia 1945 roku, w sztabie 225. dywizji strzeleckiej w Osieku. Zawarto w nim informację o kolejowym "eszelonie" złożonym z 27 platform z czołgami, który minął Piotowice (brak informacji w jakim kierunku zdążał)

Rosyjski dokument (боевое донесение) – nr 109, spisany 15 kwietnia 1945 roku, w sztabie 225. dywizji strzeleckiej w Osieku. Zawarto w nim informację mówiącą o ostrzelaniu kolejowego "eszelonu" stojącego na stacji w Żarowie przez artylerię rosyjską z 1009. pułku artyleryjskiego

Rosyjski dokument (боевое донесение) – nr 109, spisany 16 kwietnia 1945 roku, godz. 18:00 w sztabie 225. dywizji strzeleckiej w Osieku. Zawarto w nim informację mówiącą o dwóch kolejowych "eszelonach", które wyjechały z Żarowa do Jaworzyny Śląskiej. Ich ładunek jest nieznany

Rosyjski dokument (боевое донесение) – nr 111, spisany 24 kwietnia 1945 roku, godz. 18:00 w sztabie 225. dywizji strzeleckiej w Osieku. Zawarto w nim informację mówiącą że 23 kwietnia 1945 roku (w dzień) z Jaworzyny Śląskiej do Stanowic pojechały dwa pociągi (brak informacji o rodzaju pociągów i ich ładunku)

Rosyjski dokument (боевое донесение) – nr 113, spisany 26 kwietnia 1945 roku, godz. 18:00 w sztabie 225. dywizji strzeleckiej w Osieku. Zawarto w nim informację mówiącą że 25 kwietnia 1945 roku o godzinie 12:15 z Żarowa wyjechał pociąg (brak informacji o rodzaju pociągu i jego ładunku)

Rosyjski dokument (боевое донесение) – nr 119, spisany 30 kwietnia 1945 roku, godz. 18:00 a 21:00 w sztabie 225. dywizji strzeleckiej w Osieku. Zawarto w nim informację mówiącą że 29 kwietnia 1945 roku między godz. 18:00 a 21:00 przez stację w Jaworzynie Śląskiej przejechały 3 pociągi wyładowane samochodami i uzbrojeniem (działa ?) oraz parowóz z trzema wagonami pasażerskimi (brak informacji w jakim kierunku zmierzały wspomniane pociągi)

Rosyjski dokument (боевое донесение) – nr 120, spisany 1 maja 1945 roku, godz. 18:00 a 21:00 w sztabie 225. dywizji strzeleckiej w Osieku. Zawarto w nim informację mówiącą że ze stacji w Świebodzicach do stacji w Jaworzynie Śląskiej przybył pociąg z nieznanym ładunkiem

Rosyjski dokument (боевое донесение) – nr 121, spisany 2 maja 1945 roku, godz. 18:00 a 21:00 w sztabie 225. dywizji strzeleckiej w Osieku. Zawarto w nim informację mówiącą że ze z Żarowa na południe pojechał pociąg (brak informacji o rodzaju pociągu i jego ładunku)

Rosyjski dokument (боевое донесение) – nr 122, spisany 3 maja 1945 roku, godz. 18:00 a 21:00 w sztabie 225. dywizji strzeleckiej w Osieku. Zawarto w nim informację mówiącą o dwóch pociągach, które wyjechały ze stacji w Jaworzynie Śląskiej do Świebodzic (brak informacji o rodzaju pociągów i ich ładunku)

Rosyjski dokument (боевое донесение) – nr 125, spisany 6 maja 1945 roku, godz. 18:00 a 21:00 w sztabie 225. dywizji strzeleckiej w Osieku. Zawarto w nim informację mówiącą, że z Jaworzyny Śląskiej do Świebodzic pojechało 7 elektrowozów z 4-5 wagonami o nieznanym ładunku

Rosyjski dokument (боевое донесение) – nr 126, spisany 7 maja 1945 roku, godz. 18:00 a 21:00 w sztabie 225. dywizji strzeleckiej w Osieku. Zawarto w nim informację mówiącą, że 6 maja 1945 roku o godz. 16:00 z Żarowa na południe pojechał parowóz

Źródła:
Centralne Archiwum Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej, Podolsk/Moskwa
Archiwum autora
Statistische Angaben über die Deutsche Reichsbahn im Geschäftsjahr 1942, Berlin 1943
http://www.bundesarchiv.de/
https://pl.wikipedia.org/

Opracowanie
Bogdan Mucha