Strona wykorzystuje pliki cookies, jeśli wyrażasz zgodę na używanie cookies, zostaną one zapisane w pamięci twojej przeglądarki. W przypadku nie wyrażenia zgody nie jesteśmy w stanie zagwarantować pełnej funkcjonalności strony!

Medal i Odznaka z czasów Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w zbiorach Żarowskiej Izby Historycznej

Drukuj
Utworzono: wtorek, 06, luty 2018

Wedle terminologii falerystycznej (Falerystyka - nauka pomocnicza historii zajmująca się odznaczeniami, orderami, dystynkcjami przyznawanymi w uznaniu zasług tak wojskowych jak i cywilnych), pod pojęciem medal, rozumiany jest niewielki, najczęściej okrągły lub owalny, płaski wyrób metalowy (odmiana wieloboczna jest zwana plakietką), wykonany zazwyczaj techniką odlewu lub bicia. Często jest zawieszony na wstążce. Medale wykonuje się dla upamiętnienia ważnych wydarzeń albo jako odznaczenia lub nagrody za wybitne osiągnięcia sportowe (na przykład medal olimpijski), wojskowe i inne. Z kolei terminem odznaka, określa się graficzny symbol lub znak symbolizujący przynależność do jakiejś grupy, posiadanie specjalnej umiejętności lub specjalnego wyróżnienia (jako odznaczenie). Odznaka występuje w formie metalowego znaczka, wstążki, naszywki, medalu bądź innych. Może być nadawana zarówno przez władze państwowe, jak i instytucje społeczne i naukowe oraz powstałe w tym celu komisje nadawcze. W Żarowskiej Izbie Historycznej zdeponowany został w ostatnim czasie tzw. Medal 10-lecia Polski Ludowej z 1954 roku oraz odznaka "Budowniczy Huty im. Lenina" z 1956 roku. O przedmiotach pamiętających czasy Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, przeczytacie poniżej.

Medal 10-lecia Polski Ludowej ustanowiony został na mocy dekretu Rady Państwa z 12 maja 1954 roku. Ów dekret określał ogólne zasady nadawania odznaczenia wymieniając zawody, których przedstawiciele mogliby medal otrzymać. Okres, w którym przewidywano wyróżnianie ograniczono do jednego roku – od 22 lipca 1954 do 22 lipca 1955 roku. Ustalono, że dana osoba może zostać wyróżniona tylko raz; przewidziano również możliwość utraty odznaczenia w przypadku utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz jeżeli osoba uznana została za niegodną posiadania Medalu lub gdy nadanie odznaczenia nastąpiło w wyniku wprowadzenia w błąd. Koszty związane z wykonaniem oraz nadawaniem medalu przypisano państwu. Zapowiedziano także opracowanie statutu medalu.

W tym samym dniu przyjęta została Uchwała Rady Państwa z dnia 12 maja 1954 roku – Statut „Medalu 10-lecia Polski Ludowej”. W statucie określono wygląd odznaki, doprecyzowano zasady nadawania, opisano tryb składania wniosków o nadanie medalu, a także sposób wręczenia i noszenia odznaczenia. Zgodnie z treścią uchwały medal nadawano:

- robotnikom, chłopom, technikom, inżynierom, pracownikom komunikacji, łączności, budownictwa, handlu, spółdzielczości i innych działów gospodarki narodowej
– pracownikom nauki, kultury, oświaty i ochrony zdrowia
– pracownikom administracji państwowej i gospodarczej
– żołnierzom Sił Zbrojnych oraz pracownikom organów bezpieczeństwa publicznego
– działaczom politycznym i społecznym

którzy wyróżnili się całokształtem swojej pracy zawodowej lub działalności społeczno-politycznej, przyczyniając się do wykonywania zadań budownictwa socjalistycznego i pomnożenia sił Ojczyzny.

 

Medal 10-lecia Polski Ludowej, zbiory Żarowskiej Izby Historycznej, fot. B.Mucha

 

W dalszej kolejności Statut wymieniał dziedziny, w których zasługi stanowiły szczególną podstawę do otrzymania Medalu. Były to m.in. podnoszenie wydajności pracy, przekraczanie planowych zadań, wzorowe prowadzenie gospodarstwa rolnego, skuteczne wdrażanie systemów przynoszących oszczędności, zasługi w dziedzinie handlu i usług, rozwój nauki i upowszechnianie wiedzy, rozwój kultury i sztuki, rozwój szkolnictwa, służby zdrowia, kultury fizycznej i sportu, podnoszenie poziomu pracy rad narodowych, usprawnianie administracji, walka z biurokracją, działania na rzecz wzrostu aktywności politycznej. Warunkiem uzyskania odznaczenia była również praca w Polsce Ludowej od pierwszego roku po wyzwoleniu. Nadanie Medalu po czasie krótszym możliwe było jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach.

Wnioskować o nadanie medalu mogli członkowie Rządu, kierownicy centralnych urzędów, naczelne władze organizacji politycznych, społecznych i spółdzielczych oraz prezydia wojewódzkich rad narodowych. Z inicjatywą mogły wystąpić organy podlegające wymienionym podmiotom. Formularz, w którym zawarty był wniosek, wymagał podania danych personalnych osoby, danych dotyczących przebiegu jej pracy zawodowej oraz jej działalności od 1944 roku, a także krótki opis całokształtu pracy zawodowej, działalności oraz postawy społecznej. W przypadku zatrudnionych w zakładach pracy wymagana była również opinia kierownictwa oraz zakładowej organizacji partyjnej i związkowej. Z kolei w przypadku chłopów indywidualnych i członków spółdzielni produkcyjnych wymagane było przedstawienie opinii prezydium powiatowej rady narodowej.

W precedencji odznaczeń zajmował miejsce po medalu „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” a przed Medalem za Długoletnie Pożycie Małżeńskie. Utrata mocy prawnej Statutu „Medalu 10-lecia Polski Ludowej” nastąpiła wraz z wejściem w życie Uchwały Rady Państwa z dnia 29 lutego 1960 roku w sprawie orderów i odznaczeń.

Odznaka zaprojektowana została w roku 1954 przez polskiego rzeźbiarza i medaliera Józefa Gosławskiego. Jej wygląd opisany jest w paragrafie 1 Statutu, do którego dołączono też załącznik w postaci wzoru rysunkowego. Zgodnie z treścią uchwały medal jest jednostronny, a jego średnica to 40 mm. Obrzeże medalu jest rowkowane poprzecznie w płaszczyźnie zwężające się dośrodkowo, podzielone w sześciu równych odstępach ornamentem z liści dębowych, wysuniętych poza krąg medalu. W środku znajduje się okrągła, wklęsła tarcza o średnicy 20 mm, obramowana otokiem o średnicy 5 mm. Na tarczy znajduje się wizerunek trzech stojących postaci. Jedna z nich trzyma flagę państwową z biało-czerwonej emalii, druga snop żyta, zaś trzecia książkę. W dolnej części otoku widnieje napis 1944 22 VII 1954, a w górnej znajduje się ornament z liści laurowych. Powierzchnia z grupą figur oraz uchwyty medalu są oksydowane, natomiast otok złocony. Rewers jest gładki, srebrzony i lekko zmatowany. Medalowi towarzyszy baretka w kształcie prostokąta o ściętych rogach. Na jej środku widnieje cyfra rzymska X. Z tyłu baretki zamocowana jest agrafka, która umożliwia przypięcie medalu. Łącznie przyznano 267 671 Medali 10-lecia Polski Ludowej.

Zgodnie z Instrukcją Kancelarii Rady Państwa z dnia 29 lutego 1960 roku w sprawie sposobu noszenia orderów i odznaczeń Medal noszono na prawej stronie piersi. Baretkę sporządzano ze wstążki o szerokości 37 mm, w kolorze czerwonym. Statut przewidywał noszenie medalu z okazji świąt państwowych, na posiedzeniach Sejmu i rad narodowych, na uroczystych zebraniach i akademiach oraz przy otrzymywaniu orderu lub odznaczenia. Inne okoliczności uzależniono od uznania osoby odznaczonej.

 

 

Odznaka "Budowniczy Huty Lenina", zbiory Żarowskiej Izby Historycznej, fot. B.Mucha

 

Wedle regulaminu odznaki "Budowniczy Huty im. Lenina", ustanowionego zarządzeniem Ministra Budownictwa z dnia 27 października 1956 roku, Odznaka "Budowniczy Huty im. Lenina", zwana dalej "odznaką", jest szczególnie zaszczytnym wyróżnieniem osoby zasłużonej przy budowie największego obiektu przemysłowego Polski Ludowej - Huty im. Lenina. Odznaka, może być nadana osobom zatrudnionym przy budowie Huty im. Lenina przez okres co najmniej trzech lat, które uzyskały wybitne osiągniącia w dziedzinie produkcyjnej lub postępu technicznego i organizacyjnego. Ponadto odznaka może być nadana specjalistom zagranicznym. Odznaki zostaną nadane zasadniczo w 1956 r. z okazji zakończenia I etapu budowy Huty im. Lenina, a w latach następnych będą nadawane w przypadkach wyjątkowych z okazji przekazywania do eksploatacji następnych obiektów Huty. Odznakę nadają, zgodnie z § 3 uchwały nr 667 Prezydium Rządu z dnia 23 października 1956 r. (Monitor Polski Nr 88, poz. 1012), Minister Budownictwa na wniosek dyrektora Zjednoczenia Przemysłowego Budowy Huty im. Lenina lub dyrektora naczelnego Huty im. Lenina bądź Minister Budownictwa z urzędu. Wręczenia odznaki dokonuje Minister Budownictwa lub w imieniu Ministra osoba przez niego upoważniona.

Odznaka "Budowniczy Huty im. Lenina" jest wykonana jednostronnie techniką tłoczoną w metalu białym (stop), posrebrzana i oksydowana. Napis "Budowniczy Huty im. Lenina" jest ułożony z jasnych liter na wstędze czerwonej wykonanej techniką emaliową na błyszczącym, srebrnym tle (emalia koloru cynobrowego). Daty są tłoczone wgłębnie. Środkowy relief ilustrujący kominy, nagrzewnice dźwig jest oparty o tło chropowate. Podobnie są różnicowane elementy koła zębatego, tworzącego obwód zewnętrzny odznaki, elementy koła zębatego są polerowane (błyszczące), elementy wgłębne zębatki - matowe. Odznaka jest zawieszona na łańcuszkach, umocowanych przy elemencie poziomym, tłoczonym. Odznaki są numerowane i mogą być noszone w miniaturze na lewej piersi.

 

Kraków, Huta im. Lenina, 1967 rok (źródło

 

W 1947 roku prezydium rządu powołało komisję do budowy huty. W 1949 roku powstało Przedsiębiorstwo Państwowe Nowa Huta w budowie. Geodeci wytyczyli tereny, na których zbudowano drogi, linie kolejowe, tramwajowe, oraz stopień wodny na Wiśle. Budowę kombinatu metalurgicznego rozpoczęto 26 kwietnia 1950 roku. Już w maju 1953 roku dokonano w zakładach odlewniczych pierwszego wytopu żelaza. Za oficjalny dzień otwarcia huty uważa się 22 lipca 1954 roku – wówczas odbył się pierwszy spust surówki z wielkiego pieca nr 1, w tym samym czasie rozpoczęły pracę elektrownia, aglomerownia i koksownia. Kombinat metalurgiczny, 21 stycznia 1954 roku, otrzymał nazwę Huty im Lenina. W 1955 roku otrzymano stal z pierwszego pieca martenowskiego i rozpoczęła pracę walcownia-zgniatacz. Wówczas w skład kombinatu wchodziły: stalownia martenowska, wielkie piece, zakład materiałów ogniotrwałych, siłownia, walcownia blach karoseryjnych, walcownia blach gorących, wydział rur zgrzewanych, ocynkownia, aglomerownia i koksownia. W latach 70-tych uruchomiono stalownię konwertorową i walcownię slabing. W tym czasie Huta zatrudniała prawie 40 tys. osób i produkowała ok. 6,7 mln ton stali rocznie. W 1996 roku uruchomiono instalację ciągłego odlewania stali, oraz trzy stanowiska obróbki po za piecowej.

 

Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również od ręki w Gminnym Centrum Kultury i Sportu w Żarowie przy ul. Piastowskiej 10A. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

 

Źródła:
W. Bończa-Tomaszewski, Kodeks orderowy, Warszawa 1939
Regulamin odznaki "Budowniczy Huty im. Lenina", Monitor Polski Nr 93 z 1956 r.
Józef Urbanowicz, Mała encyklopedia wojskowa, t.2. Warszawa 1970
A.Więcek, Dzieje sztuki medalierskiej w Polsce, Kraków 1989
L.J. Sibila, Dzieje nowohuckiego kombinatu w latach 1949-1958, Kraków 2008
http://krakow.fotopolska.eu/

Opracowanie
Bogdan Mucha

© 2022 Żarowska Izba Historyczna

Friday the 29th. By BlueHost Review and Affiliate Marketing.