Hans E. Piper (1877-1915) - Zapomniany lekarz ze świebodzickiego cmentarza

W zacisznym zakątku świebodzickiego cmentarza przy ul. Wałbrzyskiej, tuż obok grobu wybitnego lekarza i profesora Jana Mikulicza-Radeckiego, znajduje się bezimienna mogiła, a nad nią przytwierdzona do cmentarnego muru niewielka tablica nagrobna, na której zachowała się inskrypcja w języku niemieckim o treści: “Stabsarzt, prof. dr. Piper,†20.08. 1915” (tj. “Lekarz sztabowy, prof. dr. Piper, zm. 20.08.1915 r.”). Jest ona poświęcona utalentowanemu badaczowi z zakresu fizjologii, który pomimo młodego wieku, dał się poznać jako wybitny naukowiec na polu medycyny. Niestety jego świetnie zapowiadającą się karierę naukową przerwała nagła śmierć, którą poniósł w trakcie walk na froncie wschodnim podczas I wojny światowej. Hans Edmund Piper przyszedł na świat 8 stycznia 1877 r. w miejscowości Altona (obecnie jedna z dzielnic Hamburga w północnych Niemczech), w bardzo inteligentnej rodzinie. Jego ojciec, Paul Hermann Eduard Piper (1844-1924), był z wykształcenia doktorem filozofii i archiwistą, autorem oraz wydawcą źródeł z zakresu literatury staorogermańskiej. Matka natomiast, Clara Emilia z domu Hengstenberg (1846-1911), była córką duchownego protestanckiego.

Zdjęcie Hansa E. Pipera z około 1910 r. (źródło: www.de.wikipedia.org)

Młody Piper już od dzieciństwa przejawiał duże zainteresowania naukami przyrodniczymi. Nurtowały go wszelkiego rodzaju procesy i funkcje zachodzące w organizmach żywych. Kiedy więc osiągnął wiek młodzieńczy postanowił wybrać się na studia medyczne do Fryburga Bryzgowijskiego, na słynny Uniwersytet Albrechta i Ludwika, aby móc na nim jeszcze bardziej zgłębiać swoje zamiłowania do wiedzy medycznej. Pod okiem wybitnych profesorów - jego wykładowcą był m.in. ceniony fizjolog niemiecki Johannes von Kries (1853-1928) - udało mu się wypromować w 1902 r. na doktora. Jego praca doktorska, poświęcona rozwojowi wątroby, trzustki i śledziony u kręgowców (niem.: “Die Entwicklung von Leber, Pankreas und Milz bei den Vertebraten”), okazała się być na tyle nowatorska, że jeszcze w tym samym roku postanowiono wydać ją nakładem wydawnictwa Speyer & Kaerner z Fryburga.

Świeżo upieczony doktor nauk medycznych rozpoczął pracę na swojej macierzystej uczelni jako asystent-fizjolog. Nie było mu jednak dane zagrzać tu długo miejsca. Niedługo potem przenosi się do Kilonii, na Uniwersytet Chrystiana Albrechta, na którym uzyskuje habilitację (w dniu 15 października 1905 r.) za rozprawę naukową pt. “Badania nad elektromotorycznym zachowaniem siatkówki u gatunków stałocieplnych” (niem.: “Untersuchungen über das elektromotorische Verhalten der Netzhaut bei Warmblütern”). Warto zauważyć, że badania Pipera nad optyką oka okazały się być tutaj kamieniem milowym w karierze młodego naukowca, gdyż przedstawiona i opisana przez niego teoria prądów elektrycznych w siatkówce oka zapisała się w historii medycyny pod nazwą: PRAWA PIPERA (ang. Piper’s law). Zresztą jego badania skupiały się także na wielu innych funkcjach fizjologicznych zachodzących w organizmie człowieka. Poza wyżej wymienioną optyką była to m.in. fizjologia mięśni i nerwów, akustyka czy też zjawiska zachodzące w układzie krążenia.

Znaczące badania naukowe zostały bardzo szybko dostrzeżone przez grono uczonych ze stołecznego Berlina. Dlatego senat tamtejszego Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma postanowił powierzyć Piperowi w 1908 r. kierownictwo nad tutejszym Instytutem Fizjologii. Na tej samej uczelni udało mu się rok później uzyskać tytuł profesora nadzwyczajnego (15 maja 1909 r.). Podczas pracy naukowej w stolicy Niemiec nasz bohater dużo czasu poświęcał zachowaniom i procesom zachodzącym w ludzkich mięśniach. Ponad 4-letnie badania i obserwacje w tym zakresie przyczyniły się do opublikowania przez Pipera w 1912 r. kolejnej znaczącej pozycji naukowej, pt.: “Elektrophysiologie menschlicher Muskeln” (“Elektrofizjologia ludzkich mięśni”). Praca ta bardzo szybko zaskarbiła sobie uznanie wielu naukowców-lekarzy i weszła do kanonu literatury medycznej w tamtym okresie. Warto tutaj wspomnieć, że w 1914 r. był on również współautorem znaczącego artykułu naukowego pt. “The Regulation of the Heart Beat” (“Regulacja rytmu serca”), który ukazał się na łamach prestiżowego angielskiego magazynu “Journal of Physiology”, wydawanego przez Uniwersytet w Cambridge.  

Prawdopodobnie podczas pobytu w Berlinie, nasz bohater poznał Margarettę Sofię Annę Henriettę von Mikulicz (ur. 1884 r.), trzecią córkę wybitnego chirurga o polskich korzeniach - Jana Mikulicza-Radeckiego (1850-1905). Znajomość ta zakończyła się zawarciem w niedługim czasie związku małżeńskiego. Ostatnie tygodnie swojego życia przyszło spędzić Piperowi na froncie wschodnim, gdzie toczył się wielki konflikt zbrojny pomiędzy dwoma mocarstwami - Rosją i Niemcami. W połowie 1915 r. Niemcy postanowili przejść do ofensywy i rozbić wycofującego się na wschód wroga. W dniach 19-25 sierpnia doszło do wielkiej bitwy pod miejscowością Bielsk Podlaski, w wyniku, której zginął nasz bohater. Dokładnych okoliczności śmierci prof. Pipera nie znamy. Wiadomo jednak, że nastąpiła ona w dniu 20 sierpnia w pobliżu wsi Olszewo (ok. 15 km. na płd.-zach. od Bielska). Jego ciało zostało przetransportowane do Świebodzic i pochowane na tutejszym cmentarzu komunalnym, tuż obok grobu samego Mikulicza.  

Zachowane groby wybitnych profesorów medycyny na cmentarzu komunalnym w Świebodzicach
(źródło: www.skyscraperCity)

Przed wyruszeniem na front wschodni Piper zostawił w domu ciężarną żonę. Nie dane mu było jednak doczekać się narodzin syna. Potomek naszego bohatera - Hans Felix Piper - przyszedł na świat w pół roku po śmierci ojca (urodził się 23 lutego 1916 r.) Matka jednak starannie zadbała o jego wychowanie i edukację. Podobnie jak jego ojciec, został on cenionym lekarzem (profesorem okulistyki) i przez wiele lat kierował Kliniką Okulistyczną w Lubece (aż do przejścia na emeryturę). Warto tu na koniec dodać, że Hans Felix Piper (zm. w 2007 r.), kilkakrotnie na życia odwiedzał (wraz z żoną i dziećmi) cmentarz w Świebodzicach, gdzie znajdują groby jego ojca i dziada.

Opracowanie
Rafał Wietrzyński