Zasłużeni dla rozwoju przeoratu w Wierzbnej opaci krzeszowscy Innocenty Fritsch i Bernard Rosa

Jak donoszą źródła pisane już w roku 1318 w Wierzbnej, znajdowało się 11 łanowe alodium ziemskie (funkcjonująca w średniowiecznym systemie prawa feudalnego forma własności nieruchomości; była to ziemia stanowiąca nieograniczoną własność, wolną od zobowiązań i ciężarów feudalnych, czym różniła się od lenna; nazywana również własnością bezwarunkową oraz własnością dziedziczną) należące do klasztoru cystersów w Krzeszowie. W 1326 roku książę świdnicko-jaworski Bolko II potwierdził cystersom krzeszowskim posiadanie części Wierzbnej, podarował im trzecią część dochodu z tzw. ius dextrarii, a także zwolnił od szeregu świadczeń na rzecz księcia, w tym także od służby wojskowej. W 1403 roku cystersi powiększyli swoją własność, odkupując od rycerza Hans von Rohnau murowany dwór, folwark, ziemię uprawną, winnicę, ogród, młyn, 8 zagród chłopskich oraz część przywilejów. W 1585 roku zakonnicy wykupili patronat nad miejscowym kościołem wraz z całym lennem. Prawdziwy rozkwit cysterskiej majętności nastąpił znacznie później bo pod koniec XVII wieku, kiedy to staraniem opata krzeszowskiego Bernarda Rosy, zebrana w 1683 roku we francuskim Citeaux kapituła generalna zakonu cystersów zatwierdziła plan utworzenia przeoratu w Wierzbnej (lata 1683-1810). Natomiast kolejny krzeszowski opat Innocenty Fritsch, rozbudował powstałe około 1696 roku skrzydło klasztorne w nowy barokowy kościół. O dwóch wielkich zwierzchnikach krzeszowskiego klasztoru, zasłużonych dla rozwoju wierzbneńskiego przeoratu, przeczytacie poniżej.

Opat krzeszowski Innocenty Fritsch 1665-1734

Gottfried Fritsch urodził się 6 marca 1665 roku w Otmuchowie, był synem browarnika. Wcześnie osierocony, postanowił zostać cystersem. Kształcił się w Gimnazjum jezuickim w Nysie. 15 listopada 1682 roku, 17-letni Fritsch wstąpił do klasztoru cystersów w Krzeszowie, gdzie przyjął imię zakonne panującego wówczas papieża Innocentego XI. Kształcił się nadal w klasztorze pod kierunkiem duchownych karmelitańskich z Pragi, wykładowców uniwersytetu praskiego. Święcenia kapłańskie otrzymał w roku 1689. Mszę prymicyjną odprawił 22 października 1689 roku w Krzeszowie. W 1690 roku opat Rosa ustanowił Innocentego Fritscha bibliotekarzem. Pełnił tę funkcję przez cztery lata. Pod koniec 1694 roku został prefektem kulinarnym, prowadząc sprawy kuchni prałackiej i konwentu. Był pobożny i wykształcony. Na początku roku 1697 do Krzeszowa dotarł regiment Sapiehy, który poprosił opata, aby Innocenty został kapelanem regimentu podczas Wojny z Turcją. Opat wyraził zgodę i Innocenty wyruszył z regimentem na Węgry. Jesienią 1700 roku Innocenty wrócił w zacisze murów klasztornych. W 1706 roku został proboszczem parafii w Witkowie, gdzie kończył budowę kościoła. W 1707 roku Innocenty został skierowany na urząd administratora dominium w Starych Bogaczowicach. W 1716 roku Fritsch objął funkcję przeora probostwa cystersów w Cieplicach i zarządzał kurortem gorących źródeł. Probostwo otrzymało tytuł Prepositus Thermarum. Do czasu wojen śląskich probostwo cieplickie składało się z dwunastu mnichów i przeora. W 1711 roku pożar zniszczył kościół w Cieplicach. Pod kierunkiem przeora ojca Anzelma von Kottwitz (1708-1716) odbudowano kościół także przy wsparciu Schaffgotschów. Budowę prowadził Kaspar Jentsch, miejski architekt z Jeleniej Góry. Nowy przeor zadbał o piękne wyposażenie nowego kościoła, które ufundował opat krzeszowski Dominik Geyer i hrabia Hans Anton Schaffgotsch. W 1724 roku zbudował nową szkołę. 63-urodziny spędził Frisch w Cieplicach jako „Príor mitis et provídus.” Opat Geyer wyznaczył Innocentego Fritscha na swego następcę.

Wybór opata nastąpił 20 lutego 1727 roku. Cesarz wysłał na wybory opata komisarza Justusa Wilhelma Antona Almesloe i deputowanego Christopha Ferdynanda Niptscha. Wyborom przewodniczył L. Bauch, opat z Lubiąża oraz opat Gregor Regnard z Henrykowa. Był obecny kanclerz klasztoru dr Karl Ferdynand Mentzel i przedstawiciele szlachty z sąsiedztwa. Odczytano 64 kapitel reguły św. Benedykta o wyborze opata. Kantor odczytał listę uczestników wyboru. Wyruszyli procesją do kościoła. W refektarzu odbyły się wybory, bez udziału komisarzy. Wszystkie głosy oddano na Innocentego Fritscha. Po wyborze opat z Lubiąża i opat Henrykowa prowadzili nowego opata krzeszowskiego W procesji do kościoła, przy bijących dzwonach, przy dźwiękach bębnów i trąbek, ze śpiewem hymnu Te Deum. Nastąpiła instalacja nowego opata, któremu bracia konwentu złożyli homagium. Opaci wręczyli prezenty Innocentemu. Szlifierz szkła Scholtz podarował zestaw butelek i szklanic z herbem Lubiąża i Henrykowa. Złotnik z Cieplic podarował srebrne sztućce. W Cieplicach wykonano też pierścień opacki. W 1727 roku opat powołał specjalną komisję graniczną, która uregulowała granice opactwa z dobrami jezuitów w Zaclerzu, zaznaczając je słupkami z piaskowca, zawierającymi inicjały opata Innocentego Fritscha: IAG/1727 (lnnozenlius Abbas Grüssovíensís). Opat uzyskał od cesarza zatwierdzenie dóbr bolkowskich dla klasztoru na wieczne czasy wraz z zamkiem Bolków. Pełnił zaszczytną funkcję wikariusza generalnego klasztorów cysterskich na Śląsku. Wybudował imponującą świątynię klasztorną w ciągu siedmiu krótkich lat sprawowania urzędu. Opat krzeszowski był największym właścicielem ziemskim w księstwie świdnicko-jaworskim i pierwszym asesorem w księstwie. W 1733 roku złotnik wrocławski Hentschel wykonał kielich mszalny ze złota dukatowego, który otrzymał od braci cystersów z okazji 50-lecia profesji. Opat Innocenty 30 maja 1734 roku poświęcił dzwon na placu przed nowym kościołem i nadał mu imię Emmanuel. Wielki dzwon został odlany w ludwisarni Johanna Jakoba Krumpferta. Ważył ponad 49,5 cetnara. Fritsch zmarł w 1734 roku. Poświęcony przez opata dzwon Emmanuel dzwonił pierwszy raz, przez godzinę, głosząc smutną nowinę. Następnie dzwonił siedemdziesiąt razy w odstępach, odmierzając każdy rok życia opata.

Opat krzeszowski Bernard Rosa 1624-1696

Johann Christoph Rosa (zakonne imię Bernard) urodził się 24 czerwca 1624 roku w Głogowie jako najstarsze dziecko notariusza Johanna Petera Rosy i Sabiny z domu Gross. Poprzez swoją matkę był związany ze starym rodem Fischerów, wielce zasłużonym w przeszłości dla Głogowa. Z tej rodziny wywodziła się również Urszula - opatka benedyktynek w Lubomierzu koło Lwówka Śląskiego, zaś jedna z sióstr Dorota była zakonnicą. Inny jego krewny Johannes Fischer był jezuitą. Bernard Rosa głęboką religijność wyniósł z katolickiego domu rodzinnego, a analiza biografii wskazuje, iż jego kult dla św. Józefa sięgał dzieciństwa. W 1639 roku opuścił rodzinny dom i udał się do Polski. Po powrocie w 1641 roku rozpoczął we Wrocławiu studium retoryki, przerwane okupacją miasta przez Szwedów. Studia filozoficzne, odbyte u jezuitów w Kolonii w latach 1644-1645, ukończył doktoratem. Zdecydował się na pogłębienie studiów teologicznych w Rzymie, lecz poważna choroba zmusiła go do pozostania w Monachium. Tam kontynuował studia teologiczne. Ostateczną formację teologiczną otrzymał w diecezjalnym ośrodku teologicznym w Nysie. W 1649 roku, mając 25 lat Rosa wstąpił do zakonu cystersów w Henrykowie. Wtedy był już znany ze swoich walorów duchowych i intelektualnych, a dziekan Głogowa przepowiadał mu szybkie uzyskanie godności opata. Umierając w listopadzie 1651 roku opat Henrykowa wybrał go na swojego spowiednika. Powierzono mu liczne funkcje zakonne, a od 25 lipca 1660 roku nadano urząd opata Krzeszowa. Opactwo to od 1292 roku było filią Henrykowa (Rosa był równocześnie przeorem Henrykowa). Ponieważ było mocno zagrożone wpływami reformacji, Rosa zaprzysiągł szerzenie kultu św. Józefa w celu przeprowadzenia rekatolicyzacji tych okolic.

Szerząc kult tego świętego był wiernym wykonawcą postanowień kapituły generalnej cystersów z 1613 roku, która nakazywała jego upowszechnienie. Nieprzerwanie od 1673 roku przez dwadzieścia dwa lata pełnił funkcję wikariusza generalnego i wizytatora prowincji dla obu części Śląska. Odbył liczne podróże, między innymi do Rzymu (1661) i Citeaux (1672 i 1683). Będąc znanym mecenasem sztuki współpracował Rosa z wielkimi konwertytami zasłużonymi dla kultury religijnej Śląska. Jednym z nich był doktor medycyny i filozofii, poeta i mistyk Jan Scheffler, znany jako Angelus Silesius (1624-1677). Drugim był najwybitniejszy śląski malarz doby baroku Michael Willmann (1630-1706). Do tego kręgu należał też wielce zasłużony dla katolickiej reformacji na Śląsku biskup (1664-1671) Sebastian Rostock, zaprzyjaźniony z Rosą od czasu wspólnych studiów w Nysie. Dzięki ich ścisłej współpracy kult św. Józefa został pogłębiony poprzez wartościową literaturę ascetyczno-teologiczną, która stała się natchnieniem do powstania wielu dzieł sztuki. Bernard Rosa nadał kultowi św. Józefa szeroki zasięg społeczny. Poprzez założenie 19 marca 1669 roku bractwa św. Józefa uczynił z opactwa centrum odnowy i pogłębiania życia katolickiego na Śląsku. Do bractwa należeli zakonnicy klasztorów z Czech, Moraw, Austrii, Bawarii, Nadrenii i Westfalii. Do tego dochodziły tysiące członków ze Śląska. Pod koniec XVII wieku skupiało ono około 100 tysięcy członków, reprezentujących wszystkie warstwy i stany społeczne. Opatowi Rosie przynajmniej pośrednio zawdzięczają też swe istnienie liczne bractwa św. Józefa i św. Rodziny powstałe na przełomie XVII i XVIII wieku. Z powyższych powodów wielce znacząca i twórcza postać opata Rosy zyskuje miano prekursora kultu św. Józefa na Śląsku. Rosa umarł w 72. roku życia, w poranek uroczystości Wszystkich Świętych 1696 roku. Trumna z jego zwłokami znajduje się do dzisiaj w krypcie klasztoru w Krzeszowie.

Źródła i ilustracje:
Krzeszów uświęcony łaską, red. H.Dziurla, K,Bobowski, wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1997
T.Ciesielski, Żarów. Historia Miasta i Gminy, Żarów 2006
http://www.glogow.pl/
http://parafia.witkow.eu/

Opracowanie
Bogdan Mucha