Ponad 100-letni magiel z żarowskiego zamku

Przez wiele lat służył najpierw mieszkańcom Straße der SA (SA-straße), a później ulicy Zamkowej w Żarowie. Dzisiaj stoi zupełnie zapomniany, pokryty grubą warstwą kurzu, choć w pełni kompletny i nadal sprawny. Mowa o zabytkowym maglu, który niewzruszony czasem spoczywa w piwnicach żarowskiego zamku. Czym tak naprawdę jest owe urządzenie, jaka jest jego budowa, zasada działania oraz zastosowanie ? Jak podają źródła magiel, zwany też maglownicą to maszyna, służąca do maglowania, czyli prasowania przy użyciu systemu walców. Maglowaniu poddawane są po praniu na ogół większe sztuki bielizny – pościel, obrusy, ręczniki, zasłony, tzn. takie, których prasowanie żelazkiem byłoby uciążliwe i nieefektywne. Powszechnie nazwą "magiel" określa się także nie tylko samą maszynę, ale również punkt usługowy – pomieszczenie, w którym magiel jest zainstalowany. Podczas gdy określenie "maglownica" zarezerwowane jest tylko dla samego urządzenia. Magiel występuje w dwóch odmianach. W pierwszej pościel nawijana jest na wałek i zgniatana podczas przetaczania pomiędzy dwiema płaszczyznami. Druga odmiana magla, sprowadza się do dwóch walców, długości od kilkudziesięciu centymetrów do ponad dwóch metrów, z których jeden jest napędzany (ręcznie lub silnikiem elektrycznym) i sprężyście dociskany do drugiego. Pomiędzy oba walce wsuwa się płat maglowanej tkaniny, a obracanie cylindra powoduje przesuwanie się jej i rozprasowywanie. Ręczne urządzenie tego rodzaju do zastosowań domowych wykorzystywane może być także jako wyżymaczka do wyciskania nadmiaru wody z upranych tkanin. Maglownica to dwie części: elementem maglującym w kształcie karbowanej deski przetacza się (po stole) wałek, na który nawija się pościel do maglowania. 

Nie wszyscy mogli pozwolić sobie na zamontowanie magla w piwnicach własnego budynku, toteż w celach usługowych powstawały specjalne punkty, oferujące maglowanie bielizny, zarówno w formie ręcznej, jak też z napędem elektrycznym i podgrzewanymi cylindrami. W wersji magla prasującego, przeznaczonego do punktów usługowych o napędzie mechanicznym (na dole widoczny wał napędowy), maglowana pościel wsuwana jest pomiędzy walce (dodatkowo ogrzewane gazem). Docisk odbywa się przy pomocy sprężyn, a siła docisku regulowana jest pokrętłami.

W maglu usługowym o napędzie ręcznym, elementem maglującym jest skrzynia wypełniona kamieniami. Pościel do maglowania nawija się starannie, unikając załamań, na widoczne pod skrzynią wałki. Kręcenie korbą powoduje przetaczanie skrzyni na wałkach z pościelą. W skrajnym położeniu skrzynia unosi się, co pozwala na wymianę wałka. Urządzenie wymaga kilku osób do obsługi. Taki właśnie rodzaj magla ręcznego, przedstawia urządzenie stojące w piwnicach żarowskiego zamku.

Co prawda omawiana maszyna pozbawiona jest tabliczki znamionowej zawierającej nazwę wytwórni (pierwotnie mocowana dwoma śrubami), jednak bliskie analogie konstrukcyjne, pozwalają zakwalifikować ją jako produkt wrocławskiej firmy J.Schammel Specialfabrik für Wäschemangeln (przy Ysselstein Strasse, ob. ul. Żegiestowska; biura przy Brüder Strasse 9, ob. ul. Kazimierza Puławskiego), która od 1900 roku (wg in. źródeł od 1852 r.) trudniła się produkcją tego rodzaju urządzeń. Na drewnianej powierzchni oraz jednym z elementów metalowych maszyny, widniej numer seryjny 100 40. Wewnątrz skrzyni maglującej do dzisiaj znajdują się kamienie obciążające. Magiel wyprodukowany został bez wątpienia w początkach XX wieku, tak więc dzisiaj liczy sobie już przeszło 100 lat.

============================================================

Reklamy oraz tabliczka firmy J.Schammel Specialfabrik für Wäschemangeln Breslau (źródło)

Zabytkowy magiel wyprodukowany przez J.Schammel Breslau, Gogolin, woj opolskie (źródło) 

Zabytkowy magiel wyprodukowany przez wrocławską firmę Drehrollen Schammel Breslau 21 (źródło)

 Zabytkowy magiel z wytwórni J.Schammel (źródło) 

Źródła:
Słownik poprawnej polszczyzny, red. W. Doroszewski, H.Kurkowska, Wydawnictwo Naukowe PWN 1980 Warszawa
Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. A. Markowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004 Warszawa
http://gdywstecz.blox.pl/
https://www.olx.pl/
https://dolny-slask.org.pl/
https://pl.wikipedia.org/

Opracowanie i fotografie
Bogdan Mucha