Strona wykorzystuje pliki cookies, jeśli wyrażasz zgodę na używanie cookies, zostaną one zapisane w pamięci twojej przeglądarki. W przypadku nie wyrażenia zgody nie jesteśmy w stanie zagwarantować pełnej funkcjonalności strony!

O nieistniejącym budynku mieszkalnym przy ulicy Krasińskiego 1 w Żarowie

Drukuj
Utworzono: wtorek, 17, kwiecień 2018

15 lat po uruchomieniu produkcji przez Zakłady Szamotowe Carla Kulmiza, w Żarowie były zaledwie 4 nieutwardzone trakty. Ówczesna zabudowa mieszkalna skupiała się przy tzw. trakcie Mrowińskim i Świdnickim. W opracowaniu pt. "100 lat Kościoła w Żarowie" autorstwa Zbigniewa Malickiego, przeczytać można wspomnienia żarowskiego kupca Gustava Pätzolda, który tak oto opisuje wygląd Żarowa w roku 1865: Po lewej stronie drogi prowadzącej z Łażan stał okazały budynek, należący do istniejącej od kilku lat "Silesii", nieco dalej hotel "Zur Hütte". Od niego aż do drogi do Mrowin tylko jeden kryty słomą dom i hotel Hillnera, późniejszy hotel Brodtkego, który wtedy był parterowym budynkiem. Dalej tylko pole. Po drugiej stronie ulicy trzy domy, także kryte strzechą. Również przy torach kolejowych zaledwie kilka krytych słomą chałup. Urząd pocztowy znajdował się w budynku stacji kolejowej. Wedle relacji Pätzolda jeszcze w 1865 roku zabudowa niewielkiej osady przemysłowej, jaką był Żarów, składała się głównie z drewnianych chałup pokrytych strzechą. Budynków murowanych było zaledwie kilka w tym duże wielorodzinne domy, budynek stacji kolejowej z pocztą oraz tylko jeden budynek gospodarczy wzniesiony ok.1850 roku (dawna obora/stajnia w zespole mieszkalno-gospodarczym przy dzisiejszej ul. Armii Krajowej 11). Sytuacja ta uległa zmianie po 1870 roku, kiedy wielki pożar pochłonął niemal w całości starą zabudowę drewnianą. Na ok.1870 rok datowane są pierwsze nowe budynki murowane wzniesione w stylu eklektycznym, m.in. budynek przy ul. Ogrodowej 2 – ob. komisariat Policji, budynek przy ul. Mickiewicza 13, budynek przy ul. Zamkowej 2 – ob. siedziba Urzędu Miasta i Gminy Żarów, budynek przy ul. Zamkowej 1 – dawna willa Kulmizów. W następnych latach liczba murowanych budynków mieszkalnych wzrastała wskutek nabywania ziemi przez zakłady przemysłowe i inwestorów indywidualnych: 1871 r. – 50 budynków, 1885 r. – 55 budynków, 1905 r. – 147 budynków, 1939 r. – 178 budynków. Do dnia dzisiejszego w zabudowie Żarowa dominują domy mieszkalne powstałe w czwartej ćwierci XIX i pierwszej ćwierci XX wieku.

Wraz z rozwojem przestrzennym osady, rozbudowie uległa rzecz jasna także i sieć ulic oraz dróg, przy których wznoszono nowe budynki. Jak podaje Gustaw Pätzold jeszcze w 1865 roku ... Nie do opisania był stan dróg, także oświetlenie ulic nastąpiło dopiero w latach osiemdziesiątych. W innym dokumencie z 1883 roku napisano ... Ulice niewybrukowane, a zimą prawie nieprzejezdne. Taki stan rzeczy uległ zmianie kilka lat później, kiedy pod koniec lat 80-tych XIX wieku zakończono utwardzanie ważniejszych ciągów komunikacyjnych. W latach 1894-1895, uchwałą Zarządu Gminym, wykonano oświetlenie wybrukowanych ulic lampami olejowymi. Jak informują karty pocztowe z lat 90-tych XIX wieku, już wtedy obowiązywały nazwy ulic, takich jak Schweidnitzerstrstraße, Conradswaldauerstraße, Freiburgerstraße. Tuż przed wybuchem II wojny światowej, w Żarowie były już łącznie 23 ulice. Część z nich, nosiła nazwy związane z okolicznymi miejscowościami: Conradswaldauerstraße – Mrowińska (ob. ul. Mickiewicza), Freiburgerstraße – Świebodzka (ob. ul. Wojska Polskiego), Kallendorferstraße – Kalneńska (ob. ul. Stanisława Wyspiańskiego), Schweidnitzerstraße – Świdnicka (ob. ul. Armii Krajowej), Striegauerstraße – Strzegomska (ob. ul. 1 Maja), Zobtenerstraße – Sobócka (ob. ul. Słowiańska) lub z ich położeniem: Banhofstraße – Dworcowa, Gartnerstraße – Ogrodowa, Große Feldstraße – Polna, Kleine Feldstraße – Kręta, Mittelstraße – Środkowa (ob. ul. gen. Władysława Sikorskiego), Schulstraße – Szkolna. Patronami innych były osoby zasłużone dla Niemiec: Bismarckstraße – ul. im. Otto von Bismarcka, kanclerza Rzeszy (ob. ul. Mikołaja Kopernika), Luisenstraße – ulica im. Luizy, żony króla Prus Fryderyka Wilhelma III (ob. ul. Cicha), Moltkestraße – ulica im. Helmutha Karla Bernharda von Moltke, pruskiego generała i feldmarszałka (ob. ul. Juliusza Słowackiego) i osób zasłużnych dla Żarowa: Kulmitzstraße – ul. im. Karla von Kulmiza (ob. ul. Hutnicza), Martin Müllerstraße – ul. im zasłużonego dla rozwoju Żarowa burmistrza (ob. ul. Piastowska). Z kolei nazwa Kohlenstraße – ul. Węglowa (ob. ul. Górnicza), związana była z przebiegającym przez Żarów w XVIII i XIX wieku szlakiem, którym transportowano węgiel z Wałbrzycha przez Świebodzice do Malczyc. Po 1933 roku pojawiły się dwie nazwy zgodne z ówczesną ideologią III Rzeszy: Franz Beckerstraße – ul. im. zastrzelonego w Żarowie świdnickiego bojówkarza SA, oraz Straße der SA (SA-straße) – ulica im. Die Sturmabteilungen der NSDAP – Oddziałów Szturmowych NSDAP (ob. ul. Zamkowa).

Jedna z żarowskich ulic otrzymała jeszcze w XIX wieku nazwę Büttnerstraße, czyli ulica Bednarska (obecnie ul. Juliusza Krasińskiego). Jak można się domyślać, nazwa ta miała związek z mieszczącym się przy tej ulicy zakładem/warsztatem bednarskim, który wytwarzał techniką klepkową naczynia drewniane, takie jak beczki, kadzie, balie, fasy, maselnice, dzieże, konewki, wiadra, cebrzyki, wanienki oraz kufle. Jak pokazują dawne karty pocztowe, już ok. 1900 roku w budynku przy Büttnerstraße 1 (ostatnio wyburzony budynek przy ul. Krasińskiego 1; skrzyżowanie Krasińskiego i Mickiewicza), mieściła się rzeźnia i sklep wędliniarski prowadzony przez niejakiego Hermanna Burkerta. Pamiątką po tym dawnym mieszkańcu Żarowa jest dzisiaj chrzcielnica znajdująca się w kościele pw. NSPJ, na której wyryte zostało nazwisko fundatora H.Burkert. Wedle książki adresowej mieszkańców Żarowa, w 1929 roku pod adresem Büttnerstraße 1, zameldowany był niejaki Oskar Kolibius, z zawodu stolarz. Z kolei w 1942 roku we wspomnianym budynku działalność prowadził Oskar Langer – rzeźnik, który przejął interes po zmarłym Hermannie Burkercie (zmarł przed 1929 r.). Po przejęciu miejscowości przez polską administrację w 1945 roku, w miejscu dawnej rzeźni i sklepu najpierw Burkerta a później Langera, w dalszym ciągu funkcjonowała rzeźnia-masarnia o czym przekonuje fotografia z przełomu lat 40/50-tych XX wieku, wykonana przez Kazimierza Jasiewicza. Wówczas była to już ulica Juliusza Krasińskiego 1. Polska nazwa nadana została 29 lipca 1945 roku. Ostatnim czynnym sklepem przed wyburzeniem omawianego budynku, był salon optyczny "Opto Centrum". Z nieistniejącego już obiektu, który wybudowany został najprawdopodobniej w 4 ćwierci XIX wieku (w latach 1900-1908, przebudowany został dach budynku, w którym półokrągłe lutarny doświetlające strych, zostały zastąpione okiennymi świetlikami zamontowanymi w jednej płaszczyźnie razem z pokryciem dachowym), trafiły do zbiorów Żarowskiej Izby Historycznej dwie pamiątki. Pierwszą jest pochodząca jeszcze sprzed 1945 roku metalowa ramka z klapką, służąca do wrzucania przez otwór w drzwiach korespondencji (napis w jez. niemieckim Briefe – listy/przesyłki). Druga pamiątka to odlana z żeliwa tablica z nazwą ul. Krasińskiego, która przytwierdzona została do muru wyburzonego obiektu jeszcze w 1945 roku.

 

 Budynek przy dawnej Bittnerstrasse (ul. Krasińskiego 1) na pocztówce z ok. 1900 roku, kolekcja Grzegorza Nazarkiewicza (za A.Dobkiewicz 2016, s.37)

 

Budynek z rzeźnią i wędliniarnią Hermanna Burkerta przy Büttnerstrasse na pocztówce z 1908 roku
(archiwum autora)

==============================

 

Chrzcielnica z kościoła pw. NSPJ w Żarowie ufundowana przez Hermanna Burkerta, fot. B.Mucha

==============================

 

Fragment budynku przy ul. Krasińskiego 1 z wejściem do rzeźni-masarni, w tle budynek kina "Świt", lata 40/50-te XX, fot. Kazimierz Jasiewicz

==============================

 

Budynek przy ul. Krasińskiego 1, 2013 rok (archiwum autora)

 

Skrzyżowanie ulic Armii Krajowej, Mickiewicza, Dworcowej i Krasińskiego, 10.04.2013 rok, fot. B.Mucha

 

Widok na skrzyżowanie ulic Armii Krajowej, Mickiewicza, Dworcowej i Krasińskiego, 5.10.2005 rok (archiwum autora)

==============================

 

Metalowa ramka do wrzucania korespondencji (zbiory Żarowskiej Izby Historycznej)

 

Odlewana z żeliwa tablica z nazwą ulicy Krasińskiego (zbiory Żarowskiej Izby Historycznej)

==============================

 

Budynek przy ul. Krasińskiego 1 przed wyburzeniem, fot. B.Mucha

==============================

 

 

 

 

 

 

 

Źródła:
T.Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
Z.Malicki, Sto lat Kościoła pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa 1910-2010, Żarów 2010
A.Dobkiewicz, Miasto i gmina Żarów na dawnych pocztówkach, Świdnica 2016

Opracowanie
Bogdan Mucha

© 2022 Żarowska Izba Historyczna

Friday the 29th. By BlueHost Review and Affiliate Marketing.