Dokumentacja przekazana z Żarowskiej Izby Historycznej do Państwowego Muzeum KL Gross-Rosen w Rogoźnicy

W dniu 1 maja 1941 roku Gross-Rosen przestał być filią KL Sachsenhausen i stał się samodzielnym obozem koncentracyjnym. W ramach akcji „14 f 13” (kryptonim ten oznaczał tajną akcję „oczyszczania” obozów z chorych i nie nadających się do pracy więźniów) w KL Gross-Rosen wstępnie wyselekcjonowano 293 niezdolnych do pracy więźniów, którzy mieli zostać przewiezieni do Zakładu Eutanazji w Bernburgu. Na sporządzonej w tym celu liście z dnia 16 grudnia 1941 roku znajduje się nazwisko Johann (Jan) Fieldorf, brat Augusta Emila Fieldorfa ps. "Nil" (generał brygady Wojska Polskiego, organizator i dowódca Kedywu Armii Krajowej, zastępca Komendanta Głównego AK). Johann (Jan) Fieldorf zmarł w KL Gross-Rosen 10 lutego 1942 roku. Jako przyczynę zgonu podano gruźlicę płuc oraz osłabienie krążenia. W zbiorach archiwum Muzeum Gross-Rosen znajduje się 5 listów (w tym 4 oryginalne) Jana Fieldorfa wysłanych do żony Jadwigi, oryginał księgi zgonów z wpisem śmierci Jana Fieldorfa. Była Klinika Psychiatryczna w Bernburgu stała się jednym z sześciu ośrodków zagłady osób, uznanych przez nazistowskich lekarzy za niepełnowartościowe. W mieszczącej się w piwnicy komorze gazowej między listopadem 1940 roku a sierpniem 1941 roku zostało zamordowanych ponad 9 000 ludzi. Ich zwłoki – często poddawane sekcji w celu pobrania preparatów – palono, a popioły wsypywano do Soławy. Wstrzymanie w 1941 roku masowej eksterminacji chorych i niepełnosprawnych w Bernburgu nie oznaczało końca mordu, bowiem wkrótce w ramach "Akcji T4 f13" rozpoczęto tu likwidację niezdolnych do pracy osób pochodzenia żydowskiego. Do marca 1943 roku w Bernburgu zagazowano dalsze 5 000 osób.

W ramach współpracy z Państwowym Muzeum KL Gross-Rosen, do tamtejszego archiwum, przekazaliśmy kolejny zbiór dokumentów (skany) w tym: 288 stron archiwaliów związanych z funkcjonowaniem KL Gross-Rosen (m.in. dokumentacja i wykazy więźniów transportowanych do ośrodka w Bernburgu, wykazy transportów więźniów do innych obozów koncentracyjnych i in.), które przejęte zostały w zachodnich Niemczech przez armię Stanów Zjednoczonych (w tym oryginalne dokumenty niemieckie jak też tłumaczenia na język angielski), liczący 13 stron – wykaz więźniów komanda AL Brünalitz (ob. Brněnec w Republice Czeskiej) z dnia 18 kwietnia 1945 roku (801 więźniów), 48 listów obozowych spisanych przez więźniów do swoich rodzin, 1 fotografię więźniów AL Geppersdorf (ob. Milęcice, pow. lwówecki), 5 bonów obozowych (Prämienschein Kozentrationslager Gross-Rosen) o wartości 1, 4 i 400 Marek, 1 legitymację strażniczki obozowej (SS-Aufseherin KL Gross-Rosen) z fotografią wystawioną na nazwisko Ida Kroll (Nr 495/19) oraz 8 innych dokumentów w tym z widniejącym podpisem kierownika obozu SS-Obersturmführera Anthona Thumanna.

Dokumentacja pozyskana została przy kwerendzie historycznej prowadzonej pod kątem pobytu jeńców wojennych oraz więźniów obozów koncentracyjnych na obszarze gminy Żarów w latach II wojny światowej. Jak mówi Anna Rytko z Państwowego Muzeum KL Gross-Rosen … bardzo dziękujemy za nadesłane skany dokumentów. Są niezwykle interesujące. Jeszcze nie wszystkie dokumenty zostały sprawdzone, ale wiemy już, że niektóre z nich są dla nas nowe. Dzięki tym dokumentom będziemy mogli poszerzyć naszą bazę źródłową do badań nad historią KL Gross-Rosen. Nadmienić możemy, że w ramach współpracy Żarowskiej Izby Historycznej z Muzeum KL Gross-Rosen, do tej pory udostępnionych zostało tej placówce łącznie 429 dokumentów oraz informacje o liczącej 1178 stron dokumentacji rosyjskich jeńców wojennych przywiezionych i straconych na terenie obozu Gross-Rosen. W tegorocznych planach dla mieszkańców gminy Żarów, mamy kolejną wystawę poświęconą historii KL Gross-Rosen (w Żarowskiej Izbie Historycznej) oraz prelekcję historyczną poprowadzoną przez pracowników Państwowego Muzeum KL GrosS-Rosen w Rogożnicy (w GCKiS lub w Żarowskiej Izbie Historycznej).

Jeden z listów obozowych wysłanych z KL Gross-Rosen (adresat: Ż.A. Jonásová, Praga , Protektorat Czech i Moraw)

Pierwsza strona wykazu więźniów komanda AL Brünalitz (stan z 18 kwietnia 1945 roku)

Dokument zabezpieczony przez US Army (tłum. z oryginału 19.03.1945 r. na język angielski), dotyczący transportu 57 więźniów (nr 26746-28802) z KL Gross-Rosen do ośrodka w Bernburgu celem uśmiercenia w tamtejszej komorze gazowej

Fragment legitymacji strażniczki obozowej (SS-Aufseherin) z obozu KL Gross-Rosen, nazwisko Ida Kroll (Nr leg. 495/19)

Opracowanie
Bogdan Mucha