Imbramowice na trasie tzw. "Marszu Śmierci" brytyjskich jeńców wojennych ze Stalagu 344 Lamsdorf

Stalag VIII B powstał 4 października 1939 roku. Znajdował się na terenie dawnego obozu II (Lager II), określanego początkowo jako obóz artylerii polowej (Feldlager). Przez lata szkolili się tu pruscy, a później niemieccy żołnierze. W czasie kolejnych wojen przetrzymywano tu jeńców: w trakcie wojny prusko-francuskiej (1870–1871) – żołnierzy francuskich, a podczas I wojny światowej – żołnierzy państw ententy. W okresie międzywojennym w obozie II mieszkali niemieccy przesiedleńcy z polskiej części Górnego Śląska, głównie pracownicy Dyrekcji Kolei Rzeszy w Katowicach wraz z rodzinami, którzy w związku ze zmianą granicy i koniecznością przeniesienia siedziby dyrekcji do Opola, tutaj oraz w obozie I oczekiwali na zorganizowanie nowych miejsc pracy i mieszkań. W dwudziestoleciu międzywojennym odbywały się tu również liczne szkolenia sportowe i wojskowe. W latach II wojny światowej powstał na tym obszarze niemiecki obóz, stanowiący część jenieckiego kompleksu Lamsdorf, należącego do największych w Europie. Obóz zorganizowano już w sierpniu 1939 roku jako przejściowy (Dulag B). W październiku przekształcono go w obóz stały dla szeregowych i podoficerów, zmieniając jego nazwę na Stalag VIII B Lamsdorf. W połowie 1943 roku podporządkowano mu pobliski Stalag 318/VIII F Lamsdorf, a potem także Stalag VIII D Teschen (Cieszyn). W końcu 1943 roku obóz przemianowano na Stalag 344 Lamsdorf i pod tą nazwą funkcjonował do końca wojny.

Pierwszy transport jeńców, liczący ok. 1000 żołnierzy Wojska Polskiego, przybył tu 5 września 1939 roku. Oprócz żołnierzy w pierwszym okresie przetrzymywano tu krótko jeńców cywilnych, wśród których był m.in. o. Maksymilian Kolbe. W połowie 1940 roku miejsce polskich jeńców wojennych skierowanych w większości do obozów w głębi Rzeszy zajęli jeńcy brytyjscy. Niebawem izolowano tu także żołnierzy innych armii walczących z III Rzeszą: francuskiej, belgijskiej, jugosłowiańskiej, greckiej i amerykańskiej. Ze względu na dużą liczebność Brytyjczyków (ok. 48 000), których przetrzymywano tu nieprzerwanie do końca wojny, obóz nazywano potocznie brytyjskim (Britenlager). Warunki bytowe i reżim obozowy były podobne do tych, jakie panowały w innych obozach jenieckich w III Rzeszy. Jeńców przymusowo zatrudniano w rolnictwie, leśnictwie i przemyśle. Aby przetrwać niewolę, angażowali się w działalność kulturalno-oświatową, religijną i sportową. Pomocą były także listy i paczki przesyłane przez bliskich oraz organizacje charytatywne.

Kilka z wielu zachowanych do dziś fotografii brytyjskich jeńców wojennych
ze Stalagu VIIIB/344 Lamsdorf (Łambinowice)

W styczniu 1945 roku nastąpiła ewakuacja jeńców. Obóz opuścili wszyscy zdolni do marszu. Oddziały Armii Czerwonej wkroczyły tu 18 marca 1945 roku. W latach czterdziestych XX w. polskie władze wojskowe uruchomiły na tym obszarze poligon. Aż do jego likwidacji w 2000 roku miejsce to było dla turystów niedostępne. Z obozowej zabudowy przetrwało niewiele: baseny przeciwpożarowe oraz fragmenty baraków mieszkalnych i pomieszczeń magazynowych. Zachowała się także Aleja Kasztanowa, którą byli prowadzeni jeńcy.

Wspomniana ewakuacja Stalagu 344 Lamsdorf, rozpoczęła się 22 stycznia 1945 roku w godzinach przedpołudniowych i była pieszą wędrówką jeńców, nazwaną przez nich później – ze względu na warunki i ofiary – „marszem śmierci”. Pierwszymi, którzy opuszczali stalag, byli jeńcy brytyjscy, stanowiący jedną z najliczniejszych grup armijnych w stalagu – największym w jej przypadku obozie Wehrmachtu w Europie. Formowani w kolumny po tysiąc osób, wychodzili pod niemiecką eskortą z tzw. Britenlagru w ciągu kilku kolejnych dni w łącznej liczbie ok. 10 000. Wraz z nimi w pieszy marsz, średnio po 20 km dziennie, na Zachód ruszyło jeszcze ponad 12 000 brytyjskich jeńców Lamsdorf z podległych temu obozowi w terenie oddziałów roboczych, a także jeńcy z innych armii. Powiększali oni rzeszę więźniów obozów pracy i obozów koncentracyjnych oraz robotników przymusowych, konwojowanych w związku z postępującą w szybkim tempie ofensywą Armii Czerwonej i niemieckim zamiarem utrzymania taniej siły roboczej oraz niedopuszczenia do wyzwolenia ich przez ich armie własne lub sojusznicze. Trasa marszruty brytyjskich jeńców Lamsdorf wiodła poboczami dróg i rzadziej uczęszczanymi drogami przez Stalag VIII A Görlitz (Zgorzelec) do niemieckich obozów, znajdujących się głównie w Hesji i Turyngii (IX Okręg Wojskowy). Liczyła ok. 800 km, a jej pokonanie zajęło jeńcom ok. trzy miesiące.

Zachowane fotografie z tzw. "Marszu Śmierci" jeńców Stalagu VIIIB/344 Lamsdorf

O trasie "Marszu Śmierci" jeńców brytyjskich ze Stalagu 344 Lamsdorf, wiodącej m.in. przez obszar dzisiejszej gminy Żarów informuje dokument, na który natrafiliśmy w Archiwum Międzynarodowego Biura Poszukiwań (International Tracing Service) w niemieckim Bad Arolsen (miasto uzdrowiskowa w Niemczech, w kraju związkowym Hesja). Jest to największe na świecie archiwum danych osobowych z czasów II wojny światowej, gromadzące pod auspicjami Międzynarodowego Czerwonego Krzyża wiele danych ofiar prześladowań, osób przemieszczonych, jeńców, robotników przymusowych i ofiar obozów koncentracyjnych. Archiwum to, przez lata zamknięte, jest aktualnie dostępne publicznie. Wspomniany dokument (sygn. 0003 [84599892]), to 5-stronicowy maszynopis spisany 27 lipca 1947 roku w Metzlersreuth (dzielnica miasta Gefrees w Bawarii). Jego autorem jest major rezerwy Walter Reigber. Treść maszynopisu w całości dotyczy ewakuacji jeńców ze Stalagu 344 Lamsdorf pod eksortą żołnierzy niemieckich z 749. Batalionu Strzelców Krajowych (Landesschützen-Bataillon 749). Druga ze stron dokumentu zawiera informacje o liczbie 4700 jeńców brytyjskich, którzy w "pierwszym marszu" pod nadzorem 1. kompanii z 749. Batalionu (nadzór nad grupą liczącą 2400 brytyjczyków) i 2 kompanii z 749. Batalionu (nadzór nad grupą liczącą 2300 Brytyjczyków), mieli opuścić obóz w Łambinowicach i dotrzeć do Zgorzelca (Görlitz). Dziennie jeńcy pokonywali odległość liczącą 18-22 km. Podczas marszu zarządzano 2-3 dniowy odpoczynek. Jak przekonuje treść dokumentu na trasie przemarszu Brytyjczyków znalazły się dzisiejsze Imbramowice, gm. Żarów (przemarsz lub odpoczynek ?) oraz inne dolnośląskie miejscowości:

Prieborn (Przeworno, pow. Strzelin, gm. Przeworno)
Klein Kniegnitz (Księgnice Małe, pow. wrocławski, gm. Sobótka)
Zobten (Sobótka, pow. wrocławski, gm. Sobótka)
Ingramsdorf (Imbramowice, pow. świdnicki, gm. Żarów)
Dambrau (Dąbrowa, pow. opolski, gm. Dąbrowa)
Jauer (Jawor, miasto powiatowe)
Striegau (Strzegom, pow. świdnicki, gm. Strzegom)

Peterwitz (Piotrowice, pow. jaworski, gm. Męcinka) ?
Peterwitz (Piotrowice Świdnickie, pow. świdnicki, gm. Jaworzyna Śląska) ?

Brak dokładnej identyfikacji, czy chodzi o dzisiejsze Piotrowice Świdnickie niepodal Żarowa, czy też Piotrowice w dzisiejszym powiecie jaworskim. Obie miejscowości położone są na w potencjalnej linni wyznaczającej "marsz śmierci" ze Stalagu 344 Lamsdorf.

Goldberg (Złotoryja, miasto powiatowe)
Löwenberg (Lwówek Śląski, miasto powiatowe)
Giesmansdorf / Gießmannsdorf (Gościszów, pow. bolesławiecki, gm. Nowogrodziec)
Lauban (Lubań, miasto powiatowe)
Görlitz (Zgorzelec, miasto powiatowe)

Pośród wymienionych miejscowości na trasie "Marszu Śmierci" widnieje miejscowość Imbramowice (wówczas Ingramsdorf, Kr. Schweidnitz)

Trasa "Marszu Śmierci" Lamsdorf - Görlitz 

1. Łambinowice (Lamsdorf), 2. Przeworno (Prieborn), 3. Księgnice Małe (Klein Kniegnitz), 4. Sobótka (Zobten), 5. Imbramowice (Ingramsdorf), 6. Piotrowice Świdnickie (Peterwitz) ?, 7. Strzegom (Striegau), 8. Jawor (Jauer), 9. Piotrowice (Peterwitz, Kr. Jauer) ?, 10. Złotoryja (Goldberg), 11. Lwówek Śląski (Löwenberg), 12. Gościszów (Giesmansdorf), 13. Lubań (Lauban), 14. Zgorzelec (Görlitz), ? - Dambrau (Dąbrowa, ob. pow. opolski ?)

Źródła i fotografie:
Archiwum ITS Bad Arolsen
http://www.cmjw.pl/
https://www.lamsdorf.com/
http://www.pegasusarchive.org/
https://www.awm.gov.au/
http://aircrewremembered.com/
https://dolny-slask.org.pl/
http://opolskie.fotopolska.eu/

Opracowanie
Bogdan Mucha