Odznaka gwardyjska – pozostałość po radzieckich ćwiczeniach polowych w pobliżu Imbramowic

29 maja 1945 roku dyrektywami Głównej Kwatery Naczelnego Dowództwa Sił Zbrojnych ZSRR („Stawki”) dotychczasowe fronty zostały przeformowane na: Grupę Wojsk Okupacyjnych w Niemczech (od 1956 roku jako Grupa Wojsk Radzieckich w Niemczech, od 1989 roku jako Zachodnia Grupa Wojsk), Centralną Grupę Wojsk (Austria, Węgry do 1955 roku, od 1968 roku Czechosłowacja), Południową Grupę Wojsk (Bułgaria i Rumunia do 1955 roku, od 1956 roku Węgry) oraz Północną Grupę Wojsk na terenie Polski. Północna Grupa Wojsk (PGW) na terenie Polski utworzona została dyrektywą Nr 11097 z dnia 10 czerwca 1945 roku formowana była na bazie jednostek 2 Frontu Białoruskiego – 43., 52. i 65. Armii oraz 4. Armii Lotniczej. Zgodnie z dyrektywą Sztab Główny Grupy dyslokowany miał być w Łodzi, czasowo w rejonie Bydgoszczy. Później sztab Główny Grupy był dyslokowany w Legnicy do 1984 roku i od 1990 roku – do czasu wycofania wojsk, tj. do 17 września 1993 roku. W latach 1984 – 1991 w Legnicy było dyslokowane Naczelne Dowództwo Wojsk Kierunku Zachodniego (w Legnicy znajdowało się największe skupisko wojsk radzieckich w Polsce, zajmujące ok. 1/3 miasta). Wydawano tutaj własną gazetę pt. „Znamia Pobiedy” (ros. Знамя Победы). Przy dowództwie PGW na stałe urzędowali polscy pełnomocnicy/delegaci (faktycznie, łącznicy).

W latach 1945–1947 żołnierze PGW wspólnie z saperami polskimi rozminowali 11 000 km dróg, 2500 km linii kolejowych, 778 mostów, 102 zakłady przemysłowe i inne obiekty, brali udział w wyremontowaniu odcinków linii kolejowych Inowrocław – Poznań, Poznań – Leszno, Poznań – Oborniki Wlkp. Odbudowywali mosty we Wrocławiu, Poznaniu, Sieradzu, Kostrzynie. Pomagali w akcjach powodziowych i przeciwlodowych. Na wypadek wybuchu wojny na bazie PGW rozwijano armię, która po uzupełnieniu miała stanowić II rzut strategiczny ZSZ Układu Warszawskiego. Obecność PGW miała też oddziaływać na życie polityczne w PRL (faktycznie wojska okupacyjne). Była instrumentem, za pomocą którego władze w Moskwie mogły wywierać nacisk na władze Polski, o czym świadczył m.in. marsz jednostek PGW na Warszawę w październiku 1956 roku, czy liczne ćwiczenia wojskowe w czasie poprzedzającym wprowadzenie stanu wojennego w 1981 roku. PGW uczestniczyła w ćwiczeniach Układu Warszawskiego – w 1963 roku w ćwiczeniu Kwadrat, w 1965 roku – Szturm Październikowy, w 1969 roku – Odra Nysa 1969 roku, w 1970 – Braterstwo Broni, w 1976 roku – Tarcza. W 1968 roku grupa uczestniczyła w interwencji w Czechosłowacji.

W najbliższej okolicy Żarowa stacjonowały następujące jednostki radzieckie wchodzące w skład Północnej Grupy Wojsk: w Strzegomiu – 15. batalion kolejowy (część), 96. batalion r/techniczny), w Świdnicy (w różnym okresie) – 1052. pułk artylerii samobieżnej z 20. dywizji pancernej (poźniej przeniesiony do Świętoszowa), 459. pułk przeciwlotniczy (20. dywizja pancerna), 595. dywizjon rakietowy (20. dywizja pancerna), 137. batalion łączności, 886. batalion łączności, 1955. batalion walki radioelektronicznej, 91. samodzielny batalion zabezpieczenia, 57. samodzielny batalion samochodowy, samodzielny batalion budowalny, 276. kompania lotniskowo-techniczna oprócz tego funkcjonował tutaj Tyłowy Ośrodek Szkoleniowy i szpital. Na terenie gminy Żarów jednostki PGW stacjonowały czasowo (ćwiczenia) w latach 60-90-tych w pobliżu: Wierzbnej na tzw. Szańcach (elementy 459. pułku plot., 595. dywizjonu rakietowego, 1052. pułku artylerii samobieżnej i 1955. batalionu walki radioelektronicznej ze Świdnicy) oraz w pobliżu Imbramowic na tzw. Górze Pyszczyńskiej (elementy 1955. batalionu walki radioelektronicznej ze Świdnicy, 134. Łomżyńskiej Brygady Łączności Naczelnego Dowództwa i in. radzieckie jednostki zwłaszcza łączności i łączności r/liniowej). Mieszkańcy Imbramowic mają z pewnością jeszcze w pamięci wypadek samochodowy z udziałem żołnierzy radzieckich, który miał miejsce ok. 1990 roku. Letnią porą w godzinach nocnych wojskowy samochód terenowy UAZ 469 B dachował na drodze przy tzw. małym stawie w Imbramowicach. Uwięzionego pod spodem żołnierza radzieckiego (drugi wyszedł bez szwanku) wydobyła przy pomocy specjalnych poduszek powietrznych straż pożarna ze Świdnicy. Na miejscu wypadku zjawiła się także ciężarówka wypakowana po brzegi żołnierzami radzieckimi z garnizonu świdnickiego. Wedle późniejszych relacji, żołnierze biorący udział w wypadku samowolnie oddalili się z jednostki zabierając pojazd należący do 57. batalionu samochodowego.

Uszkodzona odznaka gwardyjska odnaleziona w pobliżu Imbramowic, fot. B.Mucha

Znaleziskiem, które należy zakwalifikować jako pozostałość po radzieckich ćwiczeniach polowych w okolicy Imbramowic, jest z pewnością tzw. odznaka gwardii ZSRR, odnaleziona podczas jesiennych prac polowych i przekazana do Żarowskiej Izby Historycznej. Przedmiot ma formę owalnego wieńca laurowego, którego górna część pokryta jest czerwonym sztandarem rozłożonym w lewą stronę Na sztandarze widnieje napis w języku rosyjskim "Gwardia". W środku wieńca, na białym polu umieszczona jest pięcioramienna czerwona gwiazda. Sztandar i gwiazda mają ślady po złoconej ramce. Drzewce sztandaru oplecione jest sznurem. Dolna część sztandaru obszyta jest frendzlami (element ten odróżnia odznaki gwardyjskie wykonane po wojnie od egzemplarzy wojennych lub wczesnopowojennych). W dolnej części wieńca znajduje się tarcza z napisem "CCCP". Sztandar i gwiazda pokryte są rubinowo-czerwoną emalią a pole otoczone wieńcem białą. Wymiary odznaki to 46 x 34 mm. Na odwrotnej stronie znajduje się ślad po urwanym trzpieniu z nakrętną, za pomocą którego mocowano odznakę do ubrania. W ZSRR jednostki gwardyjskie utworzono na podstawie rozkazu z 18 września 1941 roku. Dywizje piechoty o numerach 100., 127., 153. i 161. zmieniono na gwardyjskie dywizje piechoty o numerach od 1 do 4. Do końca istnienia ZSRR często nadawano jednostkom wojskowym miano gwardii, a żołnierze tych wyróżnionych jednostek nosili specjalne odznaki.

Przykładowe odznaki gwardyjskie. Dwie pierwsze od lewej powojenne, pierwsza od prawej odznaka z czasów II wojny światowej lub tuż powojenna z lat 40-tych XX w.

Opracowanie na charakter jedynie dokumentacyjny bez propagowania i gloryfikacji ustrojów totalitarnych

Posiadacie niepotrzebne starocie (przedmioty, fotografie, dokumenty lub inne rzeczy) ?? Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również od ręki w Gminnym Centrum Kultury i Sportu w Żarowie przy ul. Piastowskiej 10A. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Źródła i ilustracje:
Krogulski M. L., Okupacja w imię sojuszu. Armia Radziecka w Polsce 1956-1993, Warszawa 2001
Jerzy Kajetanowicz, Wojska radzieckie w Polsce w latach 1945-1993. Skład, rozwój organizacyjny, potencjał bojowy, [w] Wojska radzieckie w Polsce 1939-1993, red. S. Dąbrowski, K. Jaworska, W. Szetelnicki, Legnica 2013
http://www.sgv.su/activity.php
http://www.poradzieckie.szprotawa.org.pl/
http://forum.ioh.pl/

Opracowanie
Bogdan Mucha