Zaginiona figura św. Anny Samotrzeć z kościoła pw. Wniebowzięcia NMP w Wierzbnej

Choć o biografii świętej Anny wiemy niewiele, to jej kult jest w świecie bardzo popularny od wczesnych wieków chrześcijaństwa. Pod koniec średniowiecza w Europie jeszcze bardziej umacnia się cześć oddawana żonie Joachima, jako patronce rodzin, matek oczekujących i niemogących mieć dzieci, babć i wdów. Właśnie wtedy powstaje także, bardzo charakterystyczne, ikonograficzne przedstawienie świętej, tak zwana, święta Anna Samotrzecia. „Samotrzeć” to słowo we współczesnej polszczyźnie zapomniane. Ten archaizm oznacza "w towarzystwie dwu", czyli w trzy osoby. To przestawienie w malarstwie, grafice i rzeźbie jest próbą podkreślenia rangi święty Anny. W taki obrazowy sposób usiłowano podkreślić znaczenie tej świętej. Z apokryfów (księgi o tematyce biblijnej) wiemy, że Anna była kobietą bardzo pobożną, przywiązującą ogromne znaczenie do odpowiedniego wychowania córki. Nie wiadomo, czy Anna dożyła momentu, w którym jej jedyne dziecko dało jej wnuka. Artyści zafascynowani kultem świętej Anny starali się, jednak podkreślić niezwykłą więź, jaka mogła łączyć żonę Joachima z córką – Najświętszą Marią Panną i wnukiem – Jezusem Chrystusem. To charakterystyczne przedstawienie świętej Anny w późnym średniowieczu interpretowano jako „we troje razem”. Można powiedzieć o świętej Annie, że sama jest trzecia, bo na pierwszym planie zawsze przedstawieni są Jezus i Jego Matka.

Na przestrzeni wieków zrealizowano wiele wyobrażeń Anny Samotrzeciej. Do najbardziej znanych należy dzieło wielkiego Leonarda da Vinci. Przez wielu znawców uważane za jedno z najwybitniejszych płócien tego genialnego artysty. Przedstawienie to nazwane bywa również „Dziewicą z Dzieciątkiem i świętą Anną”. Okoliczności powstania obrazu nie są do końca jasne. Najprawdopodobniej miał on znaleźć się w ołtarzu w klasztorze we Florencji. Namalowany został w latach 1506 -1513. Prace nad malowidłem trwały długo, bo artysta niezwykle pieczołowicie przygotowywał się do jego stworzenia. Wiemy, że wykonywał liczne szkice – do dziś zachował się karton do obrazu i studium draperii do obrazu. W obrazie zostały zrealizowane zasady sfumato (zacieranie wyrazistości koloru, "przydymianie"). Nie ma ostrych konturów, ani gwałtownych przejść, bądź mocnych kontrastów. Łagodne cienie otulając lica postaci delikatnie kształtują ich rysy. Delikatny światłocień podkreśla panującą harmonię. To bardzo sielankowe przedstawienie Maryi, Anny i Jezusa. Obecność tych dwóch, świętych kobiet sprawia, że Dzieciątko Jezus czuje się bezpieczne. Widać, że z ufnością spogląda na swoją Matkę. Nad ich relacją czuwa święta Anna – uosobienie Kościoła. Maryja ukazana została jako alegoria matczynej miłości (siedzi ona na kolanach swej matki). Pochyla się, by odciągnąć swego syna od baranka, którego mały Jezus chce dosiąść. Baranek stanowi symbol męki i śmierci na krzyżu Chrystusa. Jednak Święta Anna swą pogodnością zdaje się akceptować nieuchronny los Jezusa. Uwagę odbiorcy zwraca również młody wygląd kobiet. Bardziej przypominają siostry, niż matkę i córkę.

Obraz "Dziewica z Dzieciątkiem i św. Anną autorstwa Leonarda da Vinci

Innym znanym wyobrażeniem Anny Samotrzeciej jest obraz namalowany przez nieznanego artystę pod koniec XIV stulecia, dla kościoła Karmelitów w Strzegomiu, fundowanego w 1382 roku przez króla czeskiego Wacława IV Luksemburskiego. Władcę łączy się ponadto z fundacją tego dzieła, które prawdopodobnie służyło jako część retabulum ołtarzowego. Kościół ten istniał do XVIII wieku. Wiadomo iż w XIX wieku obraz znajdował się u Hoffmanów, rodziny ze Strzegomia, którzy przekazali dzieło do wrocławskiego Schlesisches Museum für Kunstgewerbe und Altertümer. Ewakuowany podczas II wojny światowej. Od 1948 obraz znajduje się w zbiorach Muzeum Śląskiego, a następnie Narodowego we Wrocławiu.

Obraz św. Anny Samotrzeciej z kościoła Karmelitów w Strzegomiu

Kult świętej Anny stał się szczególnie popularny na Śląsku. W na Górze Świętej Anny, znajduje się Sanktuarium Świętej Anny Samotrzeciej. To właśnie tam można zobaczyć łaskami słynącą figurkę. Ta dość duża, mierząca ponad pół metra, rzeźba wykonana została z drewna lipowego. Jak już wspomniano, w figuratywnej kompozycji typu „samotrzecia”, występować muszą trzy osoby. Pośrodku w postawie stojącej ukazana jest starsza niewiasta, która trzyma w swoich ramionach dwoje dzieci. Ta posunięta w latach, pogodna kobieta to święta Anna, która na lewym ramieniu trzyma swoją Córkę - Najświętszą Maryję Pannę oraz na prawym ramieniu swojego Wnuka - Pana Jezusa. Do rzadkości należy, by artysta przedstawiał Matkę i Syna w tym samym wieku – jako małe dzieci. Taka poza - święta Anna piastująca na rękach Jezusa i Najświętszą Maryję Pannę jest próbą ukazania najbliższego stopnia pokrewieństwa i uczuć rodzinnych. Choć trzymane przez Annę dzieci wyglądają na rówieśników, to jednak nieznany autor rzeźby zadbał o to, by podkreślić, kto jest ważniejszy. Postać Maryi jest zdecydowanie mniejsza od Jezusa – podkreśla to rolę Dzieciątka. Matka Boża podaje swojemu Synowi złote jabłko - symbol przekazywania życia. Posługując się wyrażeniami biblijnymi Maryja to "nowa Ewa", Chrystus - "nowy Adam". Jak przez jabłko podane przez Ewę Adamowi w raju przyszedł na świat grzech i śmierć, tak przez jabłko nowej Ewy - Maryi, podane nowemu Adamowi - Jezusowi, przyszła na świat łaska i życie. Trzymająca ich w ramionach święta Anna staje się pewnym, bardzo istotnym, tłem tej najważniejszej historii w dziejach świata. Anna jest podporą, łącznikiem i ważnym elementem w relacji Matki z Synem. Znajdująca się w opolskim Sanktuarium figura należy do najsłynniejszych w świecie. 14 września 1910 roku doczekała się nawet uroczystej koronacji papieskimi koronami.

Figura z Sanktuarium Świętej Anny Samotrzeciej, fot. Sławomir Klim

Figura Świętej Anny Samotrzeciej znajdowała się jeszcze na początku lat 30-tych w kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Wierzbnej. Jej fotografa utrwalona została w czasopiśmie pt. "Świat katolicki". Kronika ilustrowana z życia kościelnego, dodatek tygodniowy "Posłańca Niedzielnego" dla diecezji wrocławskiej nr 30, rocznik 6 (Wrocław, dnia 26 lipca 1931 r.), gdzie opisano ją jako Św. Anna – Samotrzeć (w dawnym kościele klasztornym Cystercienzów we Wierzbnie, powiat świdnicki). Autor oraz czas powstania tego interesującego dzieła sztuki sakralnej pozostają nieznane. Być może figura trafiła do kościoła w Wierzbnej za sprawą krzeszowskich cystersów, którzy przywieźli ją tutaj wraz z pozostałym wyposażeniem adoptowanym ze świątyni opackiej w Krzeszowie. Zagadkę stanowią także dalsze losy figury, której na próżno nam szukać dzisiaj w Wierzbnej. Czy została przeniesiona do innej świątyni ? Wywieziona i ukryta podczas II wojny światowej, czy może skradziona tuż po przejęciu miejscowości przez polską administrację ? Być może wiedzę w tym temacie posiadają mieszkańcy Wierzbnej. Prosimy o informacje.

Posiadacie niepotrzebne starocie (przedmioty, fotografie, dokumenty lub inne rzeczy) ?? Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również od ręki w Gminnym Centrum Kultury i Sportu w Żarowie przy ul. Piastowskiej 10A. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Źródła:
Świat katolicki. Kronika ilustrowana z życia kościelnego, dodatek tygodniowy "Posłańca Niedzielnego" dla diecezji wrocławskiej nr 30, rocznik 6 (Wrocław, dnia 26 lipca 1931 r.)
A. Karłowska-Kamzowa, Malarstwo śląskie 1250-1450, Warszawa-Wrocław 1979
E. Kal, Uwagi o ikonografii, genezie formalnej obrazu Św. Anny Samotrzeciej ze Strzegomia, Rocznik Sztuki Śląskiej, XIV 1986, s. 65-72
B. Guldan-Klamecka, A. Ziomecka, Sztuka na Śląsku XII – XVI w., Wrocław 2002
E. L. Buchholz, Leonardo da Vinci, Życie i twórczość, Pracownia Wydawnicza "ElSet", 2005
http://old.swanna.pl/
https://pl.wikipedia.org/

Opracowanie
Bogdan Mucha