Chronos - grecki prabóg czasu na barokowych epitafiach w Łażanach i Wierzbnej

Protogenoi to w mitologii greckiej pierwotni bogowie, którzy jako pierwsi zostali powołani do życia. Zamieszkiwali ziemię przed tytanami. Protogenoi mieli powstać z Chaosu (uosobienie próżni pierwotnej, stanu przed uporządkowaniem elementów wszechświata) lub zostali zrodzeni przez innych pierwotnych bogów. Były to bóstwa rzeczy pierwotnych takich jak niebo, ziemia, góry, morze. Do ich grona zalicza się Chronos (gr. Χρόνος Chrónos - czas, łac.Chronus) – prabóg czasu, Ojciec Czas. Chronos został zrodzony z Chaosu lub według zapisów orfickich był synem Hydrosa i Gai. Jego małżonką była Ananke. Przekazy mówią, że Chronos był ojcem Eteru, Fanesa, Erebu. Według niektórych wersji ze związku Chronosa i Nyks (Nocy) powstała Hemera i Mojry. Wierzenia orfickie mówią, że Ananke i Chronos podzieli świat na trzy uporządkowane części: ziemia, morze i niebo. Razem strzegli porządku świata i nieuchronnego upływu czasu. W przedsokratejskich pracach filozoficznych, Chronos uważany był za personifikację czasu, który wszystko widzi, ujawnia i wyrównuje. Poeta Nonnus opisał praboga czasu jako starego mężczyznę z długą, siwą brodą poruszającego Koło Zodiaku. W greckich i rzymskich mozaikach Chronos przedstawiany był jednak jako mężczyzna młody i w sile wieku. Jego atrybutem była klepsydra służąca do odmierzania czasu. Często nazwywano go też imieniem Aeon (Wieczny Czas). Niektóre ze współczesnych słów, powiązane są z imieniem praboga Chronosa, np. chronologia, chroniczność, synchronizacja i kronika.

Chronos na obrazie autorstwa Pierre Mignarda z 1694 roku

Postać Chronosa zajęła szczególne miejsce w sztuce baroku, która czerpała ze zdobyczy antycznych i mitologicznych. Utrwalony w rzeźbie wizerunek greckiego praboga czasu, był wówczas popularnym motywem spotykanym w sztuce sakralnej oraz cmentarnej. Artyści wykonujący nagrobki oraz epitafia dla zamożnych rodów szlacheckich, rzeźbili różnego rodzaju kompozycje, w których postać Chronosa zajmowała istotne miejsce. Wyobrażenie mężczyzny, który trzyma w dłoni klepsydrę, uosobiało bowiem przemijający czas oraz nieuchronną śmierć. Dwa barokowe epitafia z postacią greckiego Chronosa, wkomponowane zostały w elewację świątyń w Łażanach i w Wierzbnej, gm. Żarów.

Na wschodniej elewacji kościoła filialnego pw. Bożego Ciała w Łażanach, do dziś widniej wmurowane sporej wielkości epitafium, które poświęcono Otto Sigmundowi von Nostitz, właścicielowi Łażan, Piotrowic i Żarowa. Jak poświadcza napis umieszczony w dolnej części epitafium, Otto Sigmund urodził się 11 grudnia 1662 roku i zmarł po ciężkiej chorobie w Świdnicy 28 stycznia 1703 roku. Na epitafium w centralnej części umieszczony został obelisk, który otaczają chmury. Na nich siedzą putta (putto – dekoracyjny motyw przedstawiający małego nagiego chłopca) trzymające sześć portretów przedstawiających Otto Sigmunda von Nostitz. Każdy z nich gloryfikuje postać zmarłego i symbolizuje jego przejście do wyższej niebiańskiej sfery. Po lewej stronie obelisku widnieje postać wspartego o kosę Chronosa, który trzyma w lewej ręce wyciągniętą do góry klepsydrę (uszkodzona, zachowana fragmentarycznie). Po prawej stronie obelisku pierwotnie znajdowały się trzy figurki dziecięce, z których dwie zostały skradzione ok. 2008 roku.

Epitafium Otto Sigmunda von Nostitz z 1703 roku w Łażanach, fot. B.Mucha

W kościele parafialnym pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Wierzbnej, znajduje się inne osobliwe epitafium, które upamiętnia zmarłego w 1713 roku Joachima Friedricha von Zedlitz z Kraskowa i Gołaszyc. Epitafium to wkomponowane jest w ścianę tzw. Kaplicy Grobu Świętego. Posiada ono formę tablicy ujętej w herby rodowe zmarłego. Na zwieńczeniu epitafium została wyobrażona postać siedzącego Chronosa, który prawą dłonią trzyma strzałę wskazującą na tablicę, zaś w lewą przytrzymuje klepsydrę wspartą o tarczę herbową.

Epitafium Joachima Freidricha von Zedlitz z 1713 roku w Wierzbnej, fot. B.Mucha

Posiadacie niepotrzebne starocie (przedmioty, fotografie, dokumenty lub inne rzeczy) ?? Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również od ręki w Gminnym Centrum Kultury i Sportu w Żarowie przy ul. Piastowskiej 10A. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Źródła:
K. Kalinowski, Rzeźba barokowa na Śląsku, Warszawa 1986
W. Szolginia, Architektura, Warszawa 1992
T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
P. Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008

Opracowanie
Bogdan Mucha