Kapliczki zapomnianej kalwarii w rejonie Bukowa, Dzikowej i Borzygniewu

Kapliczka jest niewielką budowlą kultową, wznoszoną przy drogach lub rozdrożach w celach wotywnych, dziękczynnych, obrzędowych lub innych. Jej najprostszą formą jest drewniana skrzynka z obrazem lub rzeźbą (świątkiem Jezusa, Matki Bożej lub postać Świętego) zawieszona na drzewie lub słupie. Rozbudowaną natomiast, niewielka czworoboczna forma drewnianego lub murowanego budynku nakrytego dachem. Geneza tych obiektów sięga odległych czasów i pozostaje nierozstrzygnięta. Jedni wskazują na pochodzenie grecko-rzymskie tłumacząc, że kapliczki znajdowały się wówczas przy niemal każdym skrzyżowaniu oraz w domach. Inna wersja mówi, że nazwa „kapliczka” wywodzi się od łacińskiego wyrazu cappa co znaczy płaszcz, dla upamiętnienia płaszcza św. Marcina, który przechowywany był w specjalnym budynku kultowym, zwanym „kaplicą”. O kapliczkach jako miejscach kultu miał wspominać też w 2 połowie IV wieku św. Ambroży – biskup Mediolanu. Inna wersja wywodzi kapliczki od pogańskich słupów kultowych, na których stawiano naczynia z prochami zmarłych … jeśli kto umierał, to czynili nad nim tryznę, a potem czynili stos wielki i wkładali na ten stos umarłego i spalali, a potem, zebrawszy kości, wkładali je w małe naczynie i stawiali na słupie przy drogach, jak czynią Wiatycze i dziś.

W okresie późniejszym, kapliczki stały się nieodłącznym elementem wiejskiego krajobrazu. Miejsca, w których je ustawiano było wcześniej starannie wybierane. Zazwyczaj były to widoczne z daleka pagórki, skrzyżowania dróg, granice miejscowości, pobliże świątyń, ale również miejsca objawień religijnych lub inne miejsca ważnych dla lokalnej społeczności wydarzeń. Kapliczki w swoim założeniu miały służyć ludziom i ochraniać ich przed złymi mocami. Z różnych opowieści wynika, że stawiano je często w tzw. „złych miejscach” gdzie straszyło, dzwoniło łańcuchami, wyło i kusiło do złego. Niski koszt budowy sprawiał, że pojawiało się wielu prywatnych fundatorów i darczyńców. Często wystawianie kapliczki było sprawa wspólna, w którą zaangażowana była cała wieś. Niektóre z fundowanych kapliczek wyglądem przypominają zminiaturyzowane kościółki inne mają formę murowanego okazałego słupa. W ich wnętrzu (kapliczki w formie niewielkiej czworobocznej budowli) lub wnęce (kapliczki słupowe) zawieszano krucyfiks lub ustawiano religijne figury.

Bardzo często zakładano też zespół kapliczek symbolizujących stacje Męki Pańskiej (różne liczby stacji od paru do parudziesięciu) nazywany kalwarią. Wraz z rozwojem nabożeństwa drogi krzyżowej stacje Męki Pańskiej, w liczbie 14 (liczba zapisana w tradycji katolickiej), zaczęły być umieszczane nie tylko we wnętrzach kościołów, ale także w formie wolnostojących kapliczek.

Być może jedna z takich właśnie kalwarii, założona została pod koniec XIX wieku w rejonie wyznaczonym przez miejscowości Buków (gm. Żarów) – Borzygniew (gm. Mietków) – Dzikowa (gm. Mietków). Zachowało się tutaj do chwili obecnej 8 kapliczek: 5 – w Bukowie, 1 – przy drodze Buków-Dzikowa, 1 – w Dzikowej, 1 – w Borzygniewie. Do niedawna istniała jeszcze (fot. z 2004 r.) kapliczka słupowa stojąca przy drodze Buków-Borzygniew (za cmentarzem). Była to budowla słupowa wzniesiona w dolnej części z łupka zieleńcowego i cegły w części górnej z wnęką. Nieremontowana i pozbawiona należytej opieki, przewróciła się w ostatnich latach i nie została już odbudowana. O kolejnych trzech nieistniejących obecnie kapliczkach, informuje nas mapa Topographische Karte (Messtischblatt) 5065 (alt. 2952) Ingramsdorf (1:25 000) 1937, na której oznaczono kapliczki znajdujące się przy: 1 – drodze Buków-Borzygniew, 1 – drodze Buków-Pyszczyn, 1 – drodze Dzikowa-Borzygniew. Były to zapewne obiekty w typie słupowym, które uległy z czasem podobnej degradacji jak wspomniana kapliczka, która do niedawna stała przy drodze do Borzygniewu. Trudno dzisiaj jednoznacznie odpowiedzieć na pytania, czy owy zespół kapliczek, faktycznie spełniał funkcję kalwarii i czy w takim celu został wzniesiony oraz kto był jego fundatorem. Czas budowy istniejących kapliczek przypada na koniec XIX lub przełom XIX/XX wieku.

 Fragment mapy Topographische Karte (Messtischblatt) 5065 (alt. 2952) Ingramsdorf (1:25 000) 1937. Strzałki wg numerów: 1 - kapliczka przy drodze Buków-Pyszczyn (nieistniejąca), 2 - kapliczka słupowa przy drodze (ul. Lipowa) Buków-Bogdanów, 3 - cztery kapliczki w Bukowie, 4 - kapliczka przy drodze Buków-Dzikowa, 5 - kapliczka w Dzikowej, 6 - kapliczka przy drodze Dzikowa-Borzygniew (nieistniejąca), 7 - kapliczka przy drodze Buków-Borzygniew (nieistniejąca), 8 - kapliczka w Borzygniewie, 9 - kapliczka przy drodze Buków-Borzygniew (nieistniejąca)

W tym miejscu przy drodze Dzikowa-Borzygniew, stała niegdyś kapliczka słupowa, fot. B.Mucha

Zachowane do dzisiaj przydrożne kapliczki w Bukowie (również przy drodze Buków-Dzikowa i Buków-Borzygniew), Dzikowej i Borzygniewie przedstawiają dzisiaj następujący wygląd:

1) powstała pod koniec XIX w. Jest jednokondygnacyjną, murowaną kaplicą w całości licowaną czerwoną cegłą. Bryła budowli posiada formę regularna na planie prostokąta. Umieszczony osiowo otwór wejściowy, zamknięty jest ostrołukowo. Kaplicę przykrywa dwuspadowy dach ceramiczny. Obiekt znajduje się przy ul. Kwiatowej

2) wybudowana na przełomie XIX i XX w. Jest jednokondygnacyjną, murowaną kaplicą z regularną bryłą założoną na planie prostokąta. Elewację frontową kaplicy z osiowym wejściem zamyka trójkątny szczyt. Budowlę przykrywa dwuspadowy dach ceramiczny. Kaplica znajduje się przy ul. Lipowej

3) wybudowana na przełomie XIX i XX w. Jest murowaną budowlą jednokondygnacyjną, tynkowaną z tynkowanym detalem. Otwór wejściowy do kaplicy umieszczony został osiowo w elewacji, zwieńczonej falistym szczytem. Dwuspadowy dach ceramiczny budowli, przebudowany został współcześnie. Kaplica znajduje się przy ul. Lipowej

4) wybudowana pod koniec XIX w. Słupowa, murowana i tynkowana. Umieszczony na prostym cokole 2-kondygnacyjny trzon kapliczki zwieńczony jest trójkątnymi szczytami i nakryty dwuspadowym daszkiem. Wyższa kondygnacja, rozczłonkowana jest blendami. Kapliczka znajduje się przy ul. Lipowej

5) wybudowana pod koniec XIX w. Kapliczka słupowa, murowana i tynkowana. Posiada formę prostopadłościennego słupa, zwieńczonego profilowanym gzymsem. W górnej części ściany licowej kapliczki, znajduje się prostokątna wnęka, w której zawieszony jest drewniany krucyfiks. Kapliczka znajduje się przy ul. Lipowej

6) wybudowana pod koniec XIX w. Kapliczka słupowa, murowana i tynkowana. Posiada formę prostopadłościennego słupa 2-kondygnacyjnego zwieńczonego daszkiem dwuspadowym. W wyższej kondygnacji znajduje się wnęka z zawieszonym krucyfiksem. Kapliczka stoi przy drodze Buków-Dzikowa

7) wybudowana na przełomie XIX i XX w. Jest murowaną budowlą jednokondygnacyjną, tynkowaną z tynkowanym detalem. Otwór wejściowy do kaplicy umieszczony został osiowo w elewacji, zwieńczonej falistym szczytem. Budowlę pokrywa dwuspadowy dach ceramiczny. Kaplica ta znajduje się przy głównej drodze w Dzikowej, gm. Mietków

8) wybudowana pod koniec XIX w. Kapliczka słupowa, murowana i tynkowana. Posiada formę prostopadłościennego słupa, zwieńczonego daszkiem dwuspadowym. W górnej płaszczyźnie ścian kapliczki znajdują się prostokątne wnęki. Kapliczka stoi przy ul. Spacerowej w Borzygniewie.

Kapliczki: a) przy drodze Buków-Dzikowa (gm. Żarów, b) w Borzygniewie przy ul. Spacerowej (gm. Mietków), c) w Dzikowej (gm. Mietków), d) w Bukowie, ul. Lipowa 44, fot. B.Mucha/archiwum autora

Kapliczki: a) przy drodze Buków-Borzygniew (za cmentarzem, ob. nieistniejąca), b) w Bukowie, ul. Lipowa 60/62 (gm. Żarów), c) w Bukowie, przy ul. Lipowej (za domem nr 64), gm. Żarów, d) w Bukowie, ul. Kwiatowa 21, e) w Bukowie, ul. Lipowa 48/50, fot. B.Mucha/archiwum autora

Posiadacie niepotrzebne starocie (przedmioty, fotografie, dokumenty lub inne rzeczy) ?? Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również od ręki w Gminnym Centrum Kultury i Sportu w Żarowie przy ul. Piastowskiej 10A. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Źródła:
T. Ciesielski, Gmina Żarów. Monografia historyczna, Żarów 1993
T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
M. Misiurka, E. Polak, Gmina Mietków, Mietków 2002

Opracowanie
Bogdan Mucha