Johann Wilhelm Oelsner – właściciel Krukowa i Zastruża, mistrz loży masońskiej we Wrocławiu

Wielu z Was z pewnością spotkało się z pojęciem masoneria lub wolnomularstwo. Ruch masoński okryty nimbem tajemniczości, domyśleń i niedomówień miał i ma na celu stworzenie nowego porządku świata, opartego na trzech fundamentalnych ideach masońskich: wolności, braterskości i równości. Urzeczywistnienie tych idei miało miejsce w czasie posiedzeń lóż, na których bardziej zaawansowani i wtajemniczeni w arkana ruchu masoni, przekazywali swą wiedzę i doświadczenie młodszym adeptom. Warto podkreślić, że w okresie powstania, przed kilkoma stuleciami, nie stwarzano utrudnień w ich działalności. Ukrywane przed niewtajemniczonymi rytuały masońskie, formy i zasady działania, a przede wszystkim niemożność ich kontroli przez Państwo i Kościół spowodowały że, w niektórych państwach zakazano działalności lożom wolnomularskim. Dzisiaj dzięki informacjom zawartym na różnego rodzaju stronach internetowych, można w łatwy sposób zapoznać się bliżej z tematem masonerii. Tym, którzy jednak po raz pierwszy spotykają się z owym zagadnieniem, należy w paru zdaniach przybliżyć historię, cel i formę działalności wolnomularskiej. Tak więc masoni to ruch ponad narodowy zainicjowany po raz pierwszy w Anglii w roku 1717. Celem nadrzędnym tego ruchu było doprowadzenie do zbratania się ze sobą różnych narodów i różnych religii świata.

Ruch ten wzorował się na tzw. wolnych mularzach, którzy w średniowieczu skupiali się w cechach murarskich, pilnie strzegących swoich tajemnic zawodowych. Zgromadzenia masońskie powstałe w Anglii, przejęły symbole średniowiecznych mularzy (cyrkiel, węgielnica, młotek murarski, fartuch). Miejscem ich posiedzeń i spotkań były loże, gdzie uczestnicy podlegali rytuałom masońskim. Tam też wtajemniczano ich w zasady działania ruchu i awansowano na wyższe stopnie w hierarchii masońskiej. Mason zaczynał swą działalność w ruchu od najniższego stopnia wtajemniczenia jakim był stopień ucznia, awansując później na czeladnika i mistrza. Najwyższy 33 stopień wtajemniczenia osiągali masoni zaliczani do lóż krajowych i międzynarodowych stojącej najwyżej w stowarzyszeniu masonów (stopnie wg. tzw Rytu Szkockiego Dawnego i Uznanego – forma hierarchii i sprawowania zgromadzeń). Rozwój działalności masońskiej został wyhamowany przez europejskie ruchy rewolucyjne, ale ruch ten odrodził się w XVIII i XIX wieku z jeszcze większym impetem. Również w Państwie Pruskim zaczęły tworzyć się loże masońskie. Pierwsze z nich powstały na terenie Prus Zachodnich około połowy XVIII wieku w Malborku, Bydgoszczy, Kwidzynie i Elblągu.

Cyrkiel i Węgielnica – jedne z najczęściej spotykanych symboli masonerii (wolnomularstwa). Cyrkiel i Węgielnica są narzędziami budowniczych i twórców, symbolizują one między innymi Boga jako architekta wszechświata. Litera G interpretowana jest jako odniesienie do wyrazów grande,  grand znaczących „wielki”, nawiązanie do geometrii oraz greckiego gnosis – wiedza

Pierwsza loża masońska we Wrocławiu została założona 18 maja 1741 roku. Nosiła ona nazwę "Pod trzema szkieletami". Jej pierwotna nazwa w języku francuskim brzmiała „Aux trois squelettes”, a późniejsza w języku niemieckim „Zu den drei Todtengerippen”i początkowo należała do Loży Berlińskiej „Pod trzema globami” (Aux trois Globes”), późniejszej Wielkiej Królewskiej Matki Loży „Trzech Globów” (Grosse Königliche Mutterloge „Zu den drei Weltkugeln”), a następnie do Wielkiej Loży Krajowej Wolnomularstwa Niemieckiego (Grosse Landesloge der Freimaurerei von Deutschland). Podczas zebrania, które odbyło się 10 grudnia 1776 roku, a w którym udział wzięli: Joachim Friedrich Ordelin, Friedrich Gustav von Schlabrendorf, August Wilhelm Leopold von Rahmel, Friedrich August Lebrecht von Westdorff, Ellert Detlof von Strahlendorff, Johann Friedrich Eberhard (Erhard) von Röder oraz Christian Ernest Friedrich Vitzthum von Eckstädt Wielki Mistrz Wielkiej Loży Matki „Pod złotym niebiańskim sklepieniem”, założona została we Wrocławiu loża nosząca nazwę "Fryderyk pod złotym berłem" (Friedrich zum goldenen Zepter). Utworzona Była to loża świętojańska z prawem wtajemniczania na trzy podstawowe stopnie: ucznia, czeladnika i mistrza i pracowała w rycie szkockim, posiadającym rozbudowany system stopni wyższych. Pierwszym mistrzem loży został Joachim Friedrich Ordelin. Po wkroczeniu Francuzów na Śląsk i do Wrocławia wszystkie loże zostały zamknięte i dopiero 5 stycznia 1807 roku Jérome Bonaparte wezwał do siebie, na spotkanie, wrocławskich mistrzów lóż i udzielił im pozwolenia na dalszą ich działalność. Członkowie loży "Fryderyk pod złotym berłem" spotykali się domu brata Lübberta, znajdującym się przy ulicy Rzeźniczej 6 (Büttnerstrasse). Znaczna liczba braci oraz pokaźne zbiory biblioteczne, przekreślały jednak dalsze korzystanie ze zbyt małych lokali prywatnych. Postanowiono wybudować nową siedzibę loży. Prace nad tym rozpoczą mistrz Költsch, kontynuował mistrz Carl Ludwig Lessmanns, ale urzeczywistnił dopiero nowy mistrz loży Johann Wilhelm Oelsner. To właśnie dzięki jego staraniom przy ulicy Antoniego numer 33, później po zmianie numeracji był to numer 10, wybudowano kosztem 60 000 talarów budynek mieszczący lożę "Fryderyk pod złotym berłem". Pierwsze spotkanie w nowej siedzibie odbyło się w dniu 10 grudnia 1817 roku i uroczyście świętowano wówczas 41-rocznicę powołania Loży.

Widok na budynek i wnętrze loży masońskiej "Fryderyk pod złotym berłem" we Wrocławiu

Johann Wilhelm Oelsner urodził się 6 czerwca 1766 w Złotoryi. Pochodził z tamtejszej rodziny sukienników. Ukończył Gimnazjum w Legnicy, a następnie studia z zakresu teologii i filologii na Uniwersytecie w Halle. Rozpoczął pracę jako prywatny nauczyciel w Oleśnicy, skąd dzięki pomocy przyjaciół przeniósł się do Wrocławia, gdzie dostał pracę nauczyciela w Gimnazjum św. Elżbiety. Tu też wraz z przyjaciółmi założył prywatną szkołę dla chłopców. Bratem wolnomularzem został 18 marca 1793 roku, wstępując we Wrocławiu do Loży „Fryderyk pod złotym berłem”, w której po śmierci niejakiego Fülleborna, w 1804 roku objął urząd mówcy. Po otrzymaniu, w roku 1809 spadku po wuju Karlu Heinrichu Fritschu zajął się również handlem suknem, a już wkrótce otworzył w Trzebnicy w poklasztornych budynkach przędzalnie wełny, osiągając wspaniałe wyniki w handlu z Rosją. Jednocześnie sprawował funkcję prezesa Schlesische Gesellschaft für Vaterlandische Kultur. Współpracował z pastorem Ludwikiem Rahnem, osobistością zaliczaną również do grona intelektualnej elity Wrocławia. Działał również na polu społecznym pomagając finansowo Instytutowi dla ubogich pracowników handlu, wspierał budowę Instytutu dla głuchych dzieci, był również inicjatorem wystawienia pomnika Gebhardowi Blücherowi czy odbudowy Kościoła pw. Jedenastu Tysięcy Dziewic. Działalność publiczna przyniosła mu tytuły radcy handlowego i tajnego radcy handlowego oraz wysokie odznaczenie państwowe. W latach 1815-1825 Johann Wilhelm Oelsner, był mistrzem wrocławskiej loży "Fryderyk pod złotym berłem", jednak liczne obowiązki związane z jego działalnością handlową oraz przemysłową zmusiły go do rezygnacji z tego urzędu i w kolejnych latach pełnił jedynie godność Honorowego Mistrza, biorąc udział w zgromadzeniach loży wedle własnych możliwości. W 1834 roku sprzedał przędzalnię wełny synowi Wilhelmowi, który prowadził ten zakład do chwili jego zamknięcia w 1857 roku.

Portret Johanna Wilhelma Oelsnera i strona tytułowa z masońskiego dzieła wydanego we Wrocławiu w 1843 roku  

W 1838 roku odziedziczył po swojej zmarłej przyjaciółce Zofii Flügel – Hasenclever dobra ziemskie w Zastrużu i Krukowie. Nowy właściciel majątku w Zastrużu chciał przyłączyć do miejscowego pałacu kościół, który miał zostać przekształcony w bibliotekę, mającą pomieścić liczący 18 000 woluminów księgozbiór zgromadzony przez Oelsnera. Pozwalała na to umowa kupna z 1812 roku, która dopuszczała przejęcie przez właścicieli majątku kościoła, ale z zastrzeżeniem, że postawią nowy. W 1857 roku po rocznych staraniach Johann Wilhelm Olesner uzyskał zgodę na zajęcie przypałacowej świątyni i rozpoczął przygotowania do budowy nowego kościoła. Jednak już w 1858 roku zrezygnował z planów utworzenia biblioteki, przerwał prace budowlane i sprzedał księgozbiór. Zakupiony początkowo przez firmę T. A.Weigel z Lipska, już w 1859 roku został wystawiony na aukcji i nabyty przez magistrat Wrocławia. Włączony został do zasobów wrocławskiej biblioteki miejskiej, oddział przy kościele św. Bernarda, jako spuścizna po Johannie Wilhelmie Oelsner. Dziełem właściciela majątku w Krukowie, była z kolei przebudowa pod koniec lat 40-tych XIX wieku tzw. "Letniego Domu" na Górze Krukowskiej. Wówczas obiekt ten otrzymał dodatkowy taras widokowy z zewnętrznymi schodami. Johann Wilhelm Olesner zmarł 18 listopada 1848 roku. Był prawdziwym przedstawicielem swojej epoki zdominowanej ideałami oświeceniowymi. Człowiek obdarzony wszechstronnymi zdolnościami, z demokratycznymi poglądami na świat. Wedle wyznawanych zasad etyczno-moralnych nieustannie szukał rozwiązań, które mogłyby wpłynąć na polepszenie życia innych ludzi.

Wieża widokowa na Krukowskiej Górze, tzw. Letni Dom. Taras widokowy oraz prowadzące do niego schody powstały z inicjatywy Johanna Wilhelma Oelsnera

Posiadacie niepotrzebne starocie (przedmioty, fotografie, dokumenty lub inne rzeczy) ?? Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również od ręki w Gminnym Centrum Kultury i Sportu w Żarowie przy ul. Piastowskiej 10A. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Dla wszystkich zainteresowanych tematem masonerii – wolnomularstwa, polecamy literaturę, którą bezpłatnie odnajdziecie w bibliotekach cyfrowych:

K. Malik, Masoni czyli wolnomularze, Cieszyn 1879
S. Załęski, O masonii w Polsce 1742-1822, Kraków 1889
F. Eger, Historya masoneryi i innych towarzystw tajnych, Warszawa 1904
A. Niemojewski, Czym jest masonerya ?, Toledo (Ohio) 1906
A. Niemojewski, O masonerji i masonach, Warszawa 1906
J. S. Pelczar, Masoneryja, Przemyśl 1906
S. Załęski, O masonii w Polsce 1738-1822, Kraków 1908
J. S. Pelczar, Masonerya, Kraków 1914
M. Rościszewski, Tajemnicze praktyki Kacerzy Zachodu, Poznań 1921
I. O. Grabowski, Masonerja, Warszawa 1923
W. Bronicz, O celach i metodach masonerii, Warszawa 1926
A. Wotowski,Tajemnice masonerji i masonów, Warszawa 1926
M. Skrudlik, Masonerja w Polsce, Warszawa 1935
R. Schneider, Masoneria przed sądem, Katowice 1938
Skąd czerpać prawdę o wolnomularstwie ?, kraków 1938
J. M. Hoene-Wroński, O masonerii, mistycyźmie i związkach tajnych, Warszawa 1938
K. M. Morawski, W. Moszczyński, Czym jest masonerja, Warszawa 1939
T. J. Thurston, O masonerii, Londyn 1945
E. Cahill, Wolnomularstwo Imasoneria), Londyn 1947
A. Zwoliński, Polskie ścieżki masonerii, Kraków 2014

Źródła i ilustracje:
A. Schimmelpfennig, „Oelsner, Johann Wilhelm“, in: Allgemeine Deutsche Biographie (1887)
Nowack, Schlesisches Schriftsteller-Lexikon 1836, Bd. 1
Freemasons. Breslau. Loge Friedrich zum goldenen Zepter im Oriente, Gedruckt bei Grass, Barth, 1843
F. Wiedemann, Johann Wilhelm Olesner ein Lehrer des Gymnasiums zu St. Elisabeth und Breslauer Bürger (1766-18480, Breslau 1912
T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
K. Gerlach, Die Freimaurer im Alten Preussen 1738-1806.Die Logen in Pommern, Preussen und Schlesien, Studien Verlag, Innsbruck 2009
B. Grzegorczyk, Uwag kilka o wrocławskim wolnomularstwie i siedzibie loży „Fryderyk pod złotym Berłem”, Quart Nr 1 (27), 2013, s. 19-35
G. Broda, Wrocławska Loża wolnomularska „Fryderyk pod złotym berłem“ w świetle materiałów archiwalnych przechowywanych w Archiwum Państwowym we Wrocławiu, Archiwum Państwowe we Wrocławiu
https://polska-org.pl/

Opracowanie
Bogdan Mucha