Epitafium Lorenza von Hundt z kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP w Imbramowicach

Już w średniowieczu pochówki darczyńców na rzecz Kościoła, osób stanu rycerskiego często związanych z ośrodkami diecezjalnymi lub dworem książęcym, a także duchownych dokonywano zazwyczaj na terenie świątyni pod posadzką krypt, kaplic lub też prezbiterium. W efekcie takiego obyczaju zaczęły pojawiać się w drugiej połowie XII wieku pierwsze nagrobki w postaci kamiennych płyt osadzanych w posadzce. Niebawem zaczęto wytwarzać płyty ozdobione różnymi rytami krzyża, znakami heraldycznymi, inskrypcjami a w końcu przedstawieniami figuralnymi, ukazującymi postać zmarłej osoby. Ta ostatnia z wymienionych form rozkwitła w drugiej połowie XVI wieku. Zachowane egzemplarze płyt z wyobrażeniem figuralnym, posiadają zazwyczaj kształt prostokąta z obramowaniem płaskim, na którym wyryta została stosowna inskrypcja. Wyróżnić należy dwa podstawowe pojęcia. Epitafium, czyli pomnik w postaci ozdobnej płyty lub tablicy z napisem ku czci zmarłego, najczęściej nie w miejscu pochówku, lecz w innym związanym z daną osobą, np. w kościele, na ścianie, filarze lub posadzce. Epitafium może zawierać płaskorzeźbiony wizerunek zmarłego albo scenę figuralną, a także odpowiednie symbole i alegoryczne atrybuty. Epitafia stanowią charakterystyczne elementy architektoniczne wystroju wnętrz kościołów. Z kolei płyta nagrobna jest to jakby pomnik na grobie zmarłego. Architektonicznie jest ona częścią grobowca ale nie zawsze, bo płyty umieszczane były często w murach, a więc nie nad grobami. Płyty najczęściej wykuwane były w piaskowcu, granicie lub marmurze. Niejednokrotnie przedstawiały postacie zmarłych z krótkim opisem wokół płyty. Umieszczane były zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz kościołów a także w murach cmentarnych.

Męskie płyty nagrobne przedstawiają zazwyczaj postać w pełnym rynsztunku z mieczem u pasa, najczęściej widocznym jakby z tyłu, porzucone niedbale rękawice, nogi rozchylone, między którymi u stóp leży hełm. W późniejszych przedstawieniach rozchylone nogi odzianych w zbroje rycerzy sprawiają wrażenie kroku w przód, jakby cała postać wychodziła z płyty. Z obszaru gminy Żarów wymienić możemy płyty przedstawiające rycerzy: Christopha von Kühl † 1584 (Kościół filialny pw. św. Józefa w Pożarzysku), Heinrich von Reichenbach † 1588 (Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP w Imbramowicach), Sigmund von Mühlheim † 1594 (Kościoł filialny pw. Bożego Ciała w Łażanach), Sigmunda † 1606 i Georga † 1609 von Nostitzów (Kościół filialny pw. św. Józefa w Pożarzysku).

Odmienną formę ma epitafium poświęcone zamordowanemu w 1589 roku Lorenzowi von Hundt, które znajduje się we wnętrzu Kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Imbramowicach. Jego fundatorem był w 1593 roku sprawca mordu niejaki Ernst von Poser. W źródłach pisanych Lorenz von Hundt wzmiankowany jest w 1521 roku, kiedy to wspólnie z Hansem von Hundt, odkupili od Dipranda von Reichenbach 4 grzywny czynszu z Imbramowic. Nie ma jednak pewności, czy wymieniony tutaj Lorenz von Hundt jest tożsamy z tym, który został zamordowany 68 lat później.

Herb rodziny von Hundt

Renesansowe epitafium Lorenza von Hundt z 1593 roku w Kościele parafialnym pw. Wniebowzięcia NMP w Imbramowcach, fot. B.Mucha

Na epitafium przedstawiona została klęcząca postać rycerza, zwrócona w lewą stronę z rękami złożonymi do modlitwy bez nakrycia głowy, powyżej scena Zmartwychwstania Chrystusa. Postać ubrana jest w pełną zbroję płytową z obojczykiem (zasłonięty przez krezę hiszpańską), napierśnik z tapulem i hakiem na kopię, fartuch dwufolgowy, połączony na stałe z siedmiofolgowymi taszkami, półokrągłymi na dole. Naręczak tworzą: naramienniki, czterofolgowe ? opachy, nałokcice i zarękawie. Ochrona nogi składa się z: nabiodrków, nakolanników ze skrzydełkami zewnętrznymi i nagolenic. U lewego boku przytwierdzony sztylet. Na przeciw postaci rycerza leży nienaturalnie wielki hełm z otwartą przyłbicą i trzyfolgowym ? kołnierzem, a także palczaste rękawice ze sztylptami. Nad hełmem widnieje herb rodowy von Hundt, powtórzony w zwieńczeniu epitafium. Napisy umieszczono u góry nad czterema herbami (ojczyste i macierzyste) oraz na prostokątnej płycie pod przedstawieniem figuralnym.

Klęcząca poza w jakiej ukazany został Lorenz von Hundt jest symbolem pokory i pokuty, posiadającym wczesnochrześcijańską genezę i średniowieczną tradycję, zgodnie z interpretacją Orygenesa (komentator Pisma Świętego, filozof i teolog, ok. 185-254 r.): zgięcie kolan jest konieczne, jeśli zamierzamy się oskarżyć ze swych grzechów przed Bogiem i błagać Go o uwolnienie od nich i przebaczenie. W okresie potrydenckim (po 1563 r.) klęczeniu jako formie obrzędowej nadano szczególną rangę. W tej pozie sprawowane były aż cztery sakramenty, m.in. pokuta. Sobór trydencki orzekł, przeciwstawiając się teologii protestanckiej, że pokuta jest sakramentem koniecznym do uzyskania zbawienia, gdyż prowadzi do odpuszczenia grzechów i pojednania człowieka z Bogiem. Bez pokuty po chrzcie grzeszący zbawiony być nie może.

Postawa klęcząca wyobrażonej postaci wyraża też głęboką adorację, uniżoną modlitwę oraz małość wobec Stwórcy. Epitafium Lorenza von Hundt pełni funkcję informacyjną, upamiętniając zmarłego. Osadzone w przestrzeni sakralnej równocześnie odwołuje się do potrzeby modlitwy żyjących za zmarłych. Stanowi reprezentant wiecznej adoracji, z ukorzeniem się osoby oczekującej wiekuistego werdyktu.

Bliską analogię względem sceny figuralnej ukazującej postać klęczącego rycerza prezentuje: płyta nagrobna Achatiusie (Achacy) von Hunolda (Haynolt) † 1532 (Bazylika Mniejsza pw. św. Elżbiety we Wrocławiu, datowana na lata 1550-1560), epitafium Ulricha Schaffgotscha † 1563 (kościół parafialmy pw. Wniebowzięcia NMP w Wojanowie, datowana na ok. 1563 r.) oraz płyta nagrobna Christoffa von Seidlitza † 1609 (kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP w Wojcieszowie).

Posiadacie niepotrzebne starocie (przedmioty, fotografie, dokumenty lub inne rzeczy) ?? Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również od ręki w Gminnym Centrum Kultury i Sportu w Żarowie przy ul. Piastowskiej 10A. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Źródła:
W. Tatarkiewicz, Nagrobki z figurami klęczącymi, Studia renesansowe, vol. 1, 1956
J. Kębłowski, Renesansowa rzeźba na Śląsku, 1500-1560, Poznań 1967
J. Harasimowicz, Mors Janua Vitae. Śląskie epitafia i nagrobki wieku reformacji, Wrocław 1992
M. Karpowicz, Przemiany mentalności na przykładzie nagrobków XVIII w. [w:] Sztuki polskiej drogi dziwne, Bydgoszcz 1994
T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
M. Cieśla, Broń renesansowa na Śląsku, Racibórz 2008
B. Mucha, Ziemia Żarowska. Od prehistorii do współczesności, Żarów 2016
http://www.dokumentyslaska.pl/

Opracowanie
Bogdan Mucha