Zaginione epitafia z kościoła parafialnego w Wierzbnej

W 1729 roku, ruszyła w Wierzbnej dynamiczna rozbudowa niewielkiego XIII-wiecznego kościółka. Kierownikiem prac budowlanych był wówczas mistrz murarski ze Świdnicy niejaki Christoph Kohler. W trakcie realizacji całego przedsięwzięcia zaadoptowano ok. 4/5 kubatury przyległego do kościoła starego domu zakonnego. Resztę oddzielono ścianą ścianą tworząc tzw. dom ogrodnika – część północna, w której obecnie mieści się zakrystia. Wedle założeń architektonicznych, wyburzeniu uległy wówczas ściany działowe i stropy, przemurowano mury magistralne, a we wnętrzu wybudowano przyścienne filary. Nawa kościoła została przysklepiona pięcioma przęsłami sklepienia żaglastego. Całość założenia wnętrza osiągnęła wymiary równe 35 x 10,4 m. W rezultacie przebudowy rolę fasady nowej świątyni przejął stary kościół romański, którego bryłę zachowano ze względu na niższe koszty budowy lub też jako symbol i zabytek architektury średniowiecznej w jednym. Oczywistym jest, że wraz z nowym rozplanowaniem po przyłączeniu korpusu barokowego do romańskich murów, wnętrza tych ostatnich musiały został gruntownie przebudowane. W pierwszej kolejności oddzielono od nawy prezbiterium, urządzając w nim zakrystie. Między romańskimi wieżami posadowiono Grób Święty, zaślepiając w ten sposób dawne wejście do świątyni. Zamurowaniu uległ także średniowieczny portal, a nowe wejście, przebito w południowej elewacji na osi barokowego korpusu. Nawa została podzielona na część wschodnią, w której urządzono kaplicę maryjną oraz zachodnią, gdzie wybudowano masywną kruchtę z emporami prowadzącą do nowego kościoła. Poszerzono też zachowane okna a inne zamurowano. W rezultacie stara romańska świątynia przestała pełnić swoją dotychczasową funkcję i stała się kruchtą dla nowego założenia. Nowy kościół konsekrował w dniu 4 lipca 1730 roku biskup sufragan wrocławski Elias Sommerfeld.

Obecnie w ściany kościoła parafialnego pw. Wniebowzięcia NMP w Wierzbnej wmurowane są 2 płyty nagrobne i barokowe epitafium. Płyty poświęcone są zmarłemu w 1571 roku Leonardowi, synowi rycerza Hansa Dietricha von Rohn z Bagieńca oraz żonie rycerza Kaspra von Schindel Helenie z domu Mulbrigen i ich dziecku. Natomiast barokowe epitafium upamiętnia zmarłego w 1713 roku Joachima Friedricha von Zedlitz. Umieszczone jest w tzw. Kaplicy Grobu Świętego Posiada i ma formę tablicy ujętej zestawem herbów rodziny zmarłego i zwieńczoną postacią Chronosa. Renesansowe płyty oraz barokowe epitafium z kościoła w Wierzbnej wymienia Hans Lutsch w swoim opracowaniu pt. Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Breslau (Bd. 2, Breslau 1889).

Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP w Wierzbnej, fot. B.Mucha

Płyta nagrobna Leonarda, syna rycerza Hansa Dietricha von Rohn z Bagieńca, 1571 r., fot. B.Mucha

Płyta nagrobna Heleny von Schindel z domu Mulbrigen i jej dziecka, 1600 r., fot. B.Mucha

Obie płyty nagrobne osadzone w murach romańskiej części kościoła parafialnego w Wierzbnej,
fot. B.Mucha

Barokowe epitafium Joachima Friedricha von Zedlitz, 1713 r., fot. B.Mucha

Wydany zaledwie 17 lat wcześniej tzw. wyciąg z inwentaryzacji hrabiego Hoverdena (Schlesiens Grab-Denkmale und Grab-Inschriften: Alphabetisches Register ... Chronologisches Register ... der Graf (A. J.) Hoverden'schen Sammlung, Breslau 1872), wymienia oprócz dwóch płyt nagrobnych z 1571 r., 1600 r. i epitafium z 1713 r., także dwa inne epitafia (?), które miały znajdować się w świątyni w Wierzbnej (dokładna lokalizacja nieznana; brak informacji o czasie inwentaryzacji: lata 70-te XIX w. lub w oparciu o wcześniejsze źródła pisane ?). Autor informuje o epitafium z 1743 roku, opatrzonym nazwiskiem Sommerfeld, E.J. Kun, v., geb. v. Kohlhauss, und Kinder (epitafium kobiety z dziećmi ?) oraz epitafium z 1799 roku z nazwiskiem Le Bauld de Nans, C.R. Theod (Kind; czyli epitafium dziecka). Tych jednak na próżno szukać obecnie w kościele parafialnym w Wierzbnej. Co stało się z owymi zabytkami XVIII-wiecznej sztuki kamieniarskiej ? Czy zostały z jakiegoś powodu zdemontowane i przeniesione w inne miejsce ?, czy może uległy zniszczeniu ?

Strona tytułowa i fragment z opisem dotyczącym płyt nagrobnych oraz barokowego epitafium z opracowania Hansa Lutscha, wydanego we Wrocławiu w 1889 roku

Strona tytułowa i fragmenty inwentaryzacji, zawierające informacje o epitafiach (1743 i 1799 r.) z opracowania Adriana Josefa von Hoverden-Plencken, wydanego we Wrocławiu w 1872 roku 

Autor wspomnianego opracowania Adrian Josef von Hoverden-Plencken, urodził się 26 września 1798 roku we Wrocławiu. Był kolekcjonerem i animatorem życia kulturalnego oraz naukowego. W latach 1813-1815 uczestniczył w wojnach wyzwoleńczych z Napoleonem. Później pracował w administracji. W 1845 r. zamieszkał we Wrocławiu. Jego dom stał się ośrodkiem życia kulturalnego. W latach 1845-1868 był sekretarzem Śląskiego Towarzystwa Artystycznego i współtwórcą Galerii Obrazów w Domu Stanów Śląskich. Był także prezesem Towarzystwa Muzeum Starożytności Śląskich. Zgromadził kolekcję sztuki śląskiej, której część podarował wrocławskim muzeom. Na jego zamówienie Bernard Mannfeld wykonał rękopiśmienne odpisy i rysunki nagrobków i epitafiów na Śląsku, które częściowo zachowane znajdują się we wrocławskiej Bibliotece Uniwersyteckiej. Opublikował do nich drukowany indeks Schlesiens Grab-Denkmale und Grab-Inschriften (1870-1872), w którym znalazły się dwa nieznane zabytki z kościoła parafialnego w Wierzbnej.

Adrian Josef von Hoverden-Plencken

Wymienione w pracy Hoverdena epitafium z 1743 roku poświęcone Sommerfeld, E.J. Kun, v., geb. v. Kohlhauss, und Kinder (epitafium kobiety z dziećmi ?), utożsamiać należy ze zmarłą krewną (?) biskupa wrocławskiego Eliasa Sommerfelda, który konsekrował świątynię w Wierzbnej w 1730 roku i zmarł w roku poprzedzającym wystawienie owego epitafium. Elias Sommerfeld urodził się w 1681 roku w Birkholz. Uczęszczał do kolegium w Głogowie, gdzie ukończył nauki humanistyczne. Z zakresu filozofii kształcił się we Wrocławiu, a studia teologiczne odbył w latach 1700-1704 w Rzymie, gdzie przyjął w 1704 roku święcenia kapłańskie, uzyskując jednocześnie doktorat. Po powrocie do diecezji wrocławskiej został kanonikiem kapituły katedralnej. We Wrocławiu pełnił obowiązki sędziego, kolektora i bibliotekarza. Uporządkował i uzupełnił akta kapitulne oraz protokoły. Na początku 1714 roku został rektorem Seminarium Duchownego, a 13 czerwca mianowany biskupem tytularnym Leontopolis i sufraganem wrocławskim przez papieża Klemensa XI. Sakrę biskupią przyjął 11 czerwca 1714 roku w Wiedniu. Wobec częstej nieobecności ordynariusza w diecezji zarządzał jej sprawami w jego zastępstwie. W latach 1718-1723 odbył wizytację generalną biskupstwa, sporządzając przy tym obszerne protokoły. Rozbudował gmach seminarium duchownego o pomieszczenia dla kandydatów do kapłaństwa. W 1735 roku wydał diecezjalny katechizm. Po śmierci biskupa Franza Ludwiga zu Neuburga kapituła wybrała go na rządcę diecezji, jednak pod naciskiem dworu wiedeńskiego ostatecznie został nim Philipp Ludwig von Sinzendorf. Sommerfeld nie pogodził się z zajęciem przez Królestwo Pruskie Śląska w 1742 roku, a za odmowę złożenia hołdu Fryderykowi II Wielkiemu w 1741 roku, został zmuszony do opuszczenia na jakiś czas Śląska, przebywając między innymi w Częstochowie. Ostro zaprotestował także wobec narzucenia przez władcę na koadiutora - Philippa Gottharda von Schaffgotscha. Zmarł w 1742 roku we Wrocławiu i został pochowany w tamtejszej katedrze.

Z kolei dziecięce epitafium Le Bauld de Nans, C.R. Theod, datowane na 1799 roku, należy wiązać ze zmarłym dzieckiem pruskiego generała Claudiusa Franza Le Bauld de Nans, którego rodzina pochodziła z francuskiej Burgundii. Urodzony w 1767 roku w Mannheim, ukończył Pruską Akademię Wojskową w Poczdamie i w 1788 roku został porucznikiem w korpusie inżynieryjnym. Pracował m.in. w twierdzy świdnickiej. Podczas pierwszej antyfrancuskiej wojny koalicyjnej, otrzymał 8 listopada 1794 roku Order Pour le Mérite. Awansowany następnie do stopnia kapitana, brał udział jako inżynier forteczny w udanej obronie twierdzy Koźle, która w 1807 roku była oblegana przez wojska napoleońskie. Jako major armii pruskiej w latach 1813-1814, należał do Sztabu Generalnego 2. Korpusu Pruskiego pod dowództwem generała von Kleist. Awansowany do stopnia podpułkownika, był w latach 1814-1817 brygadierem (inspektorem) kontroli twierdzy w Moguncji. W tym samym czasie (1816-1817) opracował i zrealizował dla generała Astera projekt rozbudowy fortyfikacji w Koblencji. Wiosną 1818 roku przeniósł się do Torgau, gdzie jako pułkownik objął stanowisko inspektora saksońskiej twierdzy. W 1828 roku został w końcu inspektorem 2. Pruskiego Inspektoratu Inżynieryjnego we Wrocławiu. Do tego otrzymał 20 stycznia 1828 roku Order Czerwonego Orła 3. klasy. Przeszadł na emeryturę w stopniu generała dywizji w 1832 roku i zmarł w dniu 12 lutego 1844 roku we Wrocławiu. Oprócz pracy inżyniera fortecznego Claudius Franz Le Bauld de Nans, zaangażowany był w ruch masoński. W latach 1812-1818 założył loże masońskie w Koźlu, Moguncji i Torgau.

Posiadacie niepotrzebne starocie (przedmioty, fotografie, dokumenty lub inne rzeczy) ?? Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również bezpłatnie od ręki w Żarowskiej Izbie Historycznej przy ul. Dworcowej 3. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Źródła i ilustracje:
L. von Zedlitz-Neukirch, Neues preussisches Adels-Lexicon, Bd. 1, Leipzig 1836
K. W. von Schöning, Die Generale der Chur-Brandenburgisch und Königlich Preußischen Armee von 1640 bis 1840. Berlin 1840
Schlesiens Grab-Denkmale und Grab-Inschriften: Alphabetisches Register ... Chronologisches Register ... der Graf (A. J.) Hoverden'schen Sammlung, Breslau 1872
H. Lutsch, Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Breslau (Bd. 2), Breslau 1889
J.: Claudius Franz Joseph Le Bauld de Nans. Ein Maurerleben. In: Am rauhen Stein: Monatsschrift der Großen Loge von Preußen genannt „Royal York zur Freundschaft“, Nr. 5, 1913
Muzea sztuki w dawnym Wrocławiu, red. Piotra Łukaszewicza, Wrocław 1998
P. Łukaszewicz, Hoverden-Plencken, Adrian Josef, [w:] Encyklopedia Wrocławia, Wrocław 2000
P. Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965 – 1999, Warszawa 2000
Encyklopedia Wrocławia, red. J. Harasimowicz, Wrocław 2001
T. Ciesielski, Żarów. Historia miasta i gminy, Żarów 2006
Z. Malicki, O kościele na klasztornym wzgórzu w Wierzbnej, Świdnica 2011

Opracowanie
Bogdan Mucha