Stanisław Bal - żołnierz 48. Pułku Piechoty AK "Baza Topór" oraz 4. Dywizji Piechoty im. Jana Kilińskiego

Łukowiec Wiszniowski i Łukowiec Żurowski – dwie siostrzane wioski w powiecie rohatyńskim przedwojennego województwa stanisławowskiego, usytuowane na styku trzech kresowych województw: stanisławowskiego, lwowskiego i tarnopolskiego. Okres wojny zapisał się w dziejach Łukowców heroicznie. Obie wsie liczące razem około 3000 mieszkańców zorganizowały wspólnie Samoobronę, która obejmowała 40 placówek wartowniczych – 18 na Łukowcu Wiszniowskim i 22 na Łukowcu Żurowskim. W każdej placówce noc w noc przez ponad dwa lata czuwało od 8 do 12 ludzi. Czyli razem każdej nocy wsie były pilnowane przez około 400 ludzi. Zorganizowana samorzutnie Samoobrona z czasem została podporządkowana Armii Krajowej – Inspektoratowi stryjskiemu AK, na czele którego stał kapitan Zdzisław Pacak – Kuźmirski – późniejszy pułkownik. Z jego inicjatywy do Łukowców ściągnięto kilkudziesięciu dobrze uzbrojonych żołnierzy Armii Krajowej głównie ze Stryja i Lwowa i zorganizowano bazę partyzancką pod kryptonimem „Topór” z czterema batalionami, oddziałem osłonowym, oddziałem zwiadowców konnych, kwatermistrzostwem, oddziałem żandarmerii, sądem polowymi i kapelanem pułku.

W strukturze Armii Krajowej "Baza Topór” i okoliczne samoobrony otrzymały numerację 48. pułku piechoty partyzanckiej AK . Jednego z trzech wchodzących w skład 11. Dywizji Karpackiej, obejmującej na wzór przedwojenny cały obszar województwa stanisławowskiego. Baza Topór była też miejscem działania specjalnego oddziału Kedywy pod dowództwem Cichociemnego kapitana Michała Wilczewskiego pseudonim „Uszka”. Zasięg terytorialny „Bazy Topór” to kilka miasteczek m.in.: Żurawno, Brzozowce, Chodorów i Bukaczowce oraz kilkanaście wiosek m.in.: Młyniska, Nowosielce, Kozary, Hrehorów, Karolówka, Hranki-Kuty, Nowoszyny, Wiszniów, Żurów, Berestawy, Kremerowka, Krasna Góra i inne. W okresie nasilenia się mordów ukraińskich Łukowiec zaczął przyjmować uciekinierów, których liczbę szacuje się na około 3 tysiące. Wszyscy ci uciekinierzy – Polacy ze spalonych wiosek polskich i mieszanych polsko-ukraińskich byli zakwaterowywani w gospodarstwach w obu wsiach.

W 1945 roku nikt ze zgromadzonej ludności, nie miał zamiaru nigdzie wyjeżdżać, choć uciekinierzy z wiadomych względów, chętniej decydowali się na wyjazd, zaś mieszkańcy Łukowca nie. Nawet pomimo przymuszania ze strony radzieckich władz. Dopiero po pierwszych aresztowaniach żołnierzy AK i wywózkach na Sybir łukowianie postanowili opuścić Kresy. Pełnych transportów, takich w których wyjeżdżającymi byli prawie wyłącznie Łukowianie i zgromadzona tam ludność było 8 lub 9. Ponadto migrowano też na zasadzie dołączania się do innych transportów po kilka lub kilkanaście rodzin. Takich niepełnych transportów mogło być co najmniej 5. Miastem z którego wyjeżdżano był Chodorów z tego względu, że stacja kolejowa przy Łukowcu miała pozrywane tory przez wycofujących się Niemców. Niewielka grupa ludzi wyjechała też ze stacji Kochawina. Dwa transporty łukowian zatrzymały się w Lubinie i Chocianowie zasiedlając dużą wieś Brunów – około 70 rodzin i wieś Szklary Dolne ponad 20 rodzin oraz wieś Pogorzeliska koło Chocianowa ponad 20 rodzin. Także 7 rodzin osiedliło się w Górzycy i po kilka w Lubinie i Chocianowie oraz innych miejscowościach jak np.: Parchów w dzisiejszym powiecie polkowickim. Jeden transport dotarł do wsi Stary Dwór i Wały Śląskie koło Brzegu Dolnego gdzie osiedliło się ponad 50 rodzin. Kilka rodzin z tego transportu osiedliło się też we wsi Jodłowice. 4 lub 5 transportów zasiedliło wsie w dzisiejszym powiecie Środa Śląska m.in. Lipnicę, Słup, Jenkowice, Zabłoto, Mieczków, Osiek i Wichrów. W miejscowościach Kulin, Domaszków, Grodzianów, Lasowice, Kostomłoty stanowili mniejszość. A w wielu innych osiedliło się po kilka czy kilkanaście rodzin m.in. w Lubiążu, Środzie Śląskiej, Malczycach, Żarowie, Rzeczycy, Świdnicy, Łażanach, Krukowie, Kamiennej Górze i też w okolicach Zgorzelca a nawet w woj. zielonogórskim. Jeden z transportów pojechał na Pomorze Zachodnie w okolice Nowogardu i Goleniowa a ludzie osiedlili się po kilka czy kilkanaście rodzin w takich miejscowościach jak: Wyszomierz, Godowo, Maszewo, Olchowo, Długołęka Wojtaszyce.

W 1976 roku w Zastrużu zamieszkał Stanisław Bal, który urodził się 1 stycznia 1922 roku we wsi Lukowiec Żurowski. Był najstarszym dzieckiem z pięciorga rodzeństwa. Już po ukończeniu 4 klasy szkoły podstawowej, musiał pomagać rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa rolnego, świadczeniu usług polegających na transporcie szutru do usypywania dróg oraz transporcie drzewa z lasu. Wraz z ojcem Janem Balem, byłym żołnierzem Błękitnej Armii generała Józefa Hallera (1917-1919) – sołtysem Łukowca, należał do organizacji zbrojnej "Baza Topór", w skład której wchodzili dowódcy i żołnierze Armii Krajowej, partyzanci oraz miejscowi chłopi. Celem "Bazy Topór" była obrona miejscowej ludności przed okupantem. W 1944 roku Stanisław Bal został wcielony do 1. Armii Wojska Polskiego. Ukończył czteromiesięczną szkołę podoficerską w Rzeszowie, otrzymując stopień kaprala. Następnie został oddelegowany do 10. Pułku 4. Dywizji Piechoty im. Jana Kilińskiego dowodzonej przez Bolesława Kieniewicza. We wrześniu 1944 roku brał udział w walkach o wyzwolenie dzielnicy Warszawy – Pragi. Od stycznia do marca 1945 roku brał udział w walkach o Piłę, Jastrów, Wał Pomorski i Kołobrzeg. Dnia 18 marca 1945 roku uczestniczył w uroczystościach zaślubin Polski z morzem w Kołobrzegu. W kwietniu brał udział w bardzo ciężkiej akcji forsowania Odry, a następnie od kwietnia do maja 1945 roku w tzw. Operacji Berlińskiej.

Żołnierze 10. Pułku Piechoty z 4. Dywizji Piechoty im. Jana Kilińskiego. W dolnym rzędzie po środku z harmonią siedzi Stanisław Bal, archiwum autorki

W czerwcu 1945 roku 4. Dywizja Piechoty została rozformowana. Stanisław Bal wraz z innymi żołnierzami został przetransportowany do Warszawy. Tam pełnił służbę wojskową na stanowisku "szefa" zaopatrzenia ambulansu. W 1946 roku został ostatecznie przeniesiony do rezerwy. Wówczas osiedlił się w miejscowości Lipnica w powiecie Środa Śląska, gdzie przebywali jego rodzice, którzy po wojnie zostali przesiedleni z kresów wschodnich na tzw. ziemie odzyskane. Jako osadnik wojskowy otrzymał gospodarstwo rolne, w skład którego wchodził dom mieszkalny, budynki gospodarcze oraz przynależąca do nich ziemią. W 1947 roku podczas wizyty u rodziny w Hucie Komorowskiej (okolice Rzeszowa), poznał swoją przyszłą małżonkę Stanisławę, z którą doczekał się trójki potomstwa: Kazimierza, Marii i Jana. W 1976 roku rodzina Balów zamieszkała we wsi Zastruże w gminie Żarów. Za udział w walkach odznaczony medalem "Za Warszawę", medalem "Odra, Nysa, Bałtyk", medalem "Za udział w walkach o Berlin". W 1997 roku Stanisław Bal został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi oraz został mianowany porucznikiem Wojska Polskiego. Do końca życia (19.02.2009 r.) prowadził gospodarstwo rolne.

Pamiątkowy kamień z tablicą ku pamięci Stanisława Bala, ustawiony w 2018 roku w Zastrużu, fot. H.Bal

Po sformowaniu w maju 1944 roku i przejściu półtoramiesięcznego szkolenia, 4. Dywizja Piechoty im. Jana Kilińskiego od 17 do 30 czerwca została przewieziona koleją przez Konotop, Kijów, Korosten, Nowogród Wołyński, Szepietówkę, Równe w rejon Ołyki i weszła w skład 1. Armii Wojska Polskiego. 10 września 1944 roku jednostka przeszła chrzest bojowy podczas walk o Pragę, prawobrzeżną dzielnicę Warszawy. Do 16 września wraz z pozostałymi jednostkami 1. Armii Wojska Polskiego uczestniczyła w oczyszczaniu przedpola miasta, a następnie przeszła na pozycje obronne wzdłuż Wisły. Po upadku Powstania Warszawskiego jednostka pozostała na pozycjach aż do 14 stycznia 1945 roku, kiedy wzięła udział w styczniowej ofensywie Armii Czerwonej. Do 17 stycznia brała udział w wyzwalaniu ruin Warszawy.

29 stycznia 1945 roku, jako pierwsza jednostka w sile 9609 żołnierzy i oficerów nawiązała walkę w pasie przesłaniania Wału Pomorskiego. Do 5 lutego brała udział w walkach m.in. o Złotów, Jastrowie, Szwecję i Zdbice. 8 marca siły główne 4. Dywizji Piechoty rozpoczęły walki o Kołobrzeg. Po przełamaniu linii niemieckich w tym rejonie, 13 marca 2. batalion 12. Pułku Piechoty, jako pierwszy pododdział Wojska Polskiego, wyszedł na plaże Bałtyku.

Po krótkim odpoczynku i przegrupowaniu 4. Dywizja Piechoty weszła 14 kwietnia 1945 roku do walki w II rzucie 1. Armii Wojska Polskiego w Operacji Berlińskiej. 17 kwietnia przekroczyła Odrę przez most pontonowy w okolicy Gozdowic. 19 kwietnia włamała się w obronę niemiecką w rejonie Wriezen. Od 20 kwietnia nacierała za wycofującym się nieprzyjacielem. 22 kwietnia całością sił wyszła nad Kanał Hohenzollernów. 24 kwietnia sforsowała Kanał i nacierała w kierunku zachodnim. Zdobyła Binkerwarder i w dalszych działaniach wyszła nad Łabę. Ostatnie walki dywizja stoczyła w tym rejonie 5 maja, a 15 maja zakończyła szlak bojowy w miasteczku Klietz. Od 1 czerwca rozpoczęło się wycofywanie jednostki do Polski.

18 marca 1945 r., Kołobrzeg. Poczet sztandarowy 10 pp. w trakcie uroczystości zaślubin z morzem na kołobrzeskiej plaży. Chor. Władysław Spodymek trzyma sztandar pułku, fot. Józef Rybicki

18 marca 1945 roku, Kołobrzeg, polscy żołnierze wbijają polską flagę w dno Bałtyku fot: NAC

18 marca 1945 roku, Kołobrzeg, polscy żołnierze przysięgają wierność morzu, fot. NAC

18 marca 1945 roku, Kołobrzeg. Moment uroczystych zaślubin z morzem sztandaru 10. pp ufundowanego przez mieszkańców warszawskiej dzielnicy Praga. Sztandar trzyma chor. Władysław Spodymek. Na drewnianym falochronie stoją: z-ca d-cy pułku kap. Kamiński, d-ca pułku płk Wincent Potapowicz i szef sztabu pułku ppłk Grzegorz zalubowski, fot. Józef Rybicki

10. Pułk Piechoty sformowany został we wsi Stecówka koło Sum na podstawie rozkazu nr 01 dowódcy 1. Armii Polskiej w ZSRR z 1 kwietnia 1944 roku.. Wchodził w skład 4. Dywizji Piechoty im. Jana Kilińskiego z 1. Armii Wojaka Polskiego. W skład pułku w 1944 roku chodziły: dowództwo i sztab, 3 bataliony piechoty, kompanie: dwie fizylierów, przeciwpancerna, rusznic ppanc, łączności, sanitarna, transportowa, baterie: armat 45 mm, dział 76 mm, moździerzy 120 mm, plutony: zwiadu konnego, zwiadu pieszego, saperów, obrony przeciwchemicznej, żandarmerii. Razem: żołnierzy 2915 (w tym oficerów – 276, podoficerów 872, szeregowców – 1765). Pułk uzbrojony był w: 162 ręczne karabiny maszynowe, 54 ciężkie karabiny maszynowe, 66 rusznic przeciwpancernych, 12 armat pprzeciwpancernych 45mm, 4 armaty 76 mm, 18 moździerzy 50 mm, 27 moździerzy 82 mm, 8 moździerzy 120 mm.

Najcięższe walki 10. Pułk Piechoty toczył nad Wisłą w rejonie Warszawy, na Wale Pomorskim pod Ptuszą, Jastrowiem, Dobrzycą i Kolnem. Przełamując pozycję ryglową Wału Pomorskiego walczył pod Żabinkiem, a następnie uczestniczył w likwidacji 10 Korpusu SS pod Drawskiem. Uczestniczył w walkach o Kołobrzeg. Walczył nad kanałem Hohenzollernów, a następnie nad Łabą.

Posiadacie niepotrzebne starocie (przedmioty, fotografie, dokumenty lub inne rzeczy) ?? Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również bezpłatnie od ręki w Żarowskiej Izbie Historycznej przy ul. Dworcowej 3. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Źródła i ilustracje:
1. Zeszyty łukowieckie, Gazeta Informacyjna, Numer 3 i 5, wrzesień-grudzień 2003 / kwiecień-czerwiec 2004 r.
2. “Łukowce, historia, wojna i zasiedlanie Ziem Zachodnich" - Referat wygłoszony przez Franciszka Burdzego na otwarcie wystawy „Rodem z Łukowca” – Środa Śląska 20.05.2017 r.
3. Archiwum ZBoWiD – lata 1970-1990
4. 4 Dywizja Piechoty - Zmechanizowana 1808-1994. Zarys dziejów, red. nauk. G. Nowik, T. Rawski, Warszawa 1994
5. J. Kajetanowicz, Polskie wojska lądowe 1945-1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie, Toruń 2005
6. K. Radziwończyk, 4 Dywizja Piechoty im. Jana Kilińskiego. Formowanie i szkolenie. cz. I, Wojskowy Przegląd Historyczny, nr 3, s. 101-128, Warszawa 1986
7. https://historiamniejznanaizapomniana.wordpress.com/
8. https://ksi.btx.pl/
9. Zbiory rodzinne

Opracowanie
Hanna Bal