W sakiewce dawnych mieszkańców gminy Żarów, cz. 13: Srebrne i złote monety cesarza Wilhelma II Hohenzollerna

Wilhelm, z łaski Bożej cesarz niemiecki, król Prus, margrabia Brandenburgii, burgrabia Norymbergi, hrabia Hohenzollern, suweren i wielki książę Śląska oraz hrabstwa kłodzkiego, wielki książę Nadrenii i Poznania, książę Saksonii, Westfalii i Angarii, Pomorza, Lüneburga, Szlezwiku, Holsztynu, Magdeburga, Bremy, Geldrii, Kleve, Julich i Bergu, jak również Wendów i Kaszub, Krosna, Lauenburga, Meklenburga etc. landgraf Hesji i Turyngii, margrabia Górnych i Dolnych Łużyc, książę Oranii, książę Rugii, Fryzji Wschodniej, Paderborn i Pyrmontu, Halberstadt, Münster, Minden, Osnabrück, Hildesheim, Verden, Kamienia, Fuldy, Nassau, Mörs etc. uksiążęcony hrabia Hennebergu, hrabia Marchii, Ravensburga, Hohenstein, Tecklenburg i Lingen, Mansfeld, Sigmaringen i Veringen, pan Frankfurtu, etc., etc – ostatni władca Cesarstwa Niemieckiego, urodził się 27 stycznia 1859 roku jako Friedrich Wilhelm Albert Victor, Prinz von Preußen (książę Prus), syn cesarza Fryderyka III, był więc wnukiem panującego do 1888 roku cesarza Wilhelma I. Matka Wilhelma II – Wiktoria była najstarszą córką królowej Wielkiej Brytanii o tym samym imieniu, a więc był przez nią potomkiem Welfów i linii ernestyńskiej Wettinów. Dzięki babce cesarzowej Auguście, małżonce Wilhelma I, wnuczce cara Pawła I, siostrzenicy Aleksandra I i Mikołaja I, płynęła w Wilhelmie również krew rosyjskiej dynastii Romanow-Holstein-Gottorp. Wychowywaniem fizycznie upośledzonego dziecka (lewa ręka była zniekształcona od urodzenia) zajął się surowy kalwinista, pedagog Georg Hinzpeter. Jego kalekie ramię, poddawane okrutnym zabiegom z użyciem prądu, utrudniało naukę jazdy konnej, ale matka i preceptor, niewrażliwi na łzy, po każdym z licznych upadków zmuszali go, by ponownie wsiadł na konia. Metoda była bezwzględna, ale przyniosła rezultaty. Bardzo szybko Willy stał się doskonałym jeźdźcem.

Z podobną energią podchodził do zajęć szkolnych, lubił uczyć się historii Niemiec, pasjonował się zwłaszcza chlubnym okresem panowania cesarzy: Ottona I, Henryka III i Fryderyka I Barbarossy. Najwięcej radości sprawiała mu żegluga. Wilhelm odebrał surowe wychowanie pod okiem matki, której miłość na próżno starał się zaskarbić, a która bez zmrużenia oka patrzyła na jego cierpienie. Dorastał też w cieniu pełnego majestatu dziadka w dumnym mundurze wojskowym. Wykształcił stopniowo wysokie mniemanie o sobie, a także gwałtowny i popędliwy charakter. W latach 1874-1877 Wilhelm uczęszczał do elitarnego gimnazjum w Kassel -Wilhelmshöhe, po jego ukończeniu studiował prawo i nauki polityczne w Bonn. Młody książę w niczym nie przypominał rodziców: oni nie znosili militaryzmu, szczególnie w ujęciu Bismarcka, Wilhelm natomiast uwielbiał Żelaznego Kanclerza, który potrafił uczynić z Prus najpotężniejsze mocarstwo i umocnił władzę cesarską nad państwami niemieckimi. Ukończywszy naukę, Wilhelm w naturalny sposób zwrócił się ku armii, rozpoczął karierę wojskową, podczas której pogłębiła się jego miłość do wojny. Cztery lata później poślubił księżniczkę Augustę Wiktorię z rodu Schleswig-Holstein (1858-1921), z którą doczekał się siedmiorga dzieci.

Cesarz Wilhelm II Hohenzollern (1859-1941)

Na tron niemiecki wstąpił w roku śmierci dziadka Wilhelma, po krótkim intermezzo w postaci panowania Fryderyka III. Cesarzem i królem Prus został obwołany 15 czerwca 1888 – miał wówczas 29 lat (ceremonii koronacji nie odbył). Jedną z jego pierwszych politycznych decyzji było zdymisjonowanie kanclerza Otto von Bismarcka – na skutek różnicy zdań w polityce wewnętrznej i międzynarodowej, jak również konfliktu ambicji dwóch polityków – mianował na to miejsce Leo von Capriviego. W 1896 roku cesarz stał się bohaterem międzynarodowego skandalu dyplomatycznego, gdy w tzw. depeszy Krügera pogratulował przywódcy Burów zwycięstwa w bitwie z Anglikami. Na skutek odmiennych interesów w polityce kolonialnej zaczęły się ochładzać dobre dotychczas relacje z Wielką Brytanią, wpływ na to miała również rozbudowa niemieckiej floty wojennej przez ministra Alfreda von Tirpitza, będąca solą w oku Anglików. Program tirpitzowskiego urzędu ds. marynarki wojennej był wówczas zdecydowanie popierany przez Kaisera. Kolejną "wpadką" cesarza była tzw. mowa huńska z 1900 roku, w której zalecał on niemieckim żołnierzom bezwzględność w walce z powstaniem bokserów w Chinach. Gorzkie rozczarowanie przeszedł na konferencji w Algeciras w 1906 roku, gdy niemiecka polityka kolonialna spotkała się z oporem zarówno Wielkiej Brytanii, jak i Francji. W oczach opinii międzynarodowej pogrążył cesarza wywiad, jakiego udzielił w 1908 roku poczytnej angielskiej gazecie Daily Telegraph, w którym – pełen właściwej Hohenzollernom dezynwoltury – rozprawiał o imperialnych zakusach cesarstwa. Po skandalu zaczęto w Niemczech szeroką dyskusję nad ograniczeniem uprawnień cesarza w polityce zagranicznej.

Wilhelm II był zdecydowanym zwolennikiem polityki wojennej prowadzonej w latach 1914-18. Po zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w czerwcu 1914 roku zapewnił Austrii wszelką pomoc ze strony Niemiec w zwalczaniu "serbskiego barbarzyństwa". Podczas słynnej mowy w Reichstagu w sierpniu 1914 roku zapewnił: "Od dziś nie znam partii politycznych, znam tylko obywateli Niemiec". Co ciekawe, politykę cesarza poparły wówczas wszystkie stronnictwa w Reichstagu, łącznie z krytycznie nastawionymi dotychczas do wojny socjaldemokratami i katolikami. W ciągu trwania wojny, której większą część spędził w Głównej Kwaterze wojsk niemieckich w Pszczynie, Wilhelm zaczął jednak powoli tracić wpływ na działania na teatrze wojennym, de facto o wszystkich ważniejszych operacjach decydowali generałowie Erich Ludendorff i Paul von Hindenburg. Właściwie od 1915 roku Wilhelm II był nieomal pozbawiony władzy.

Cesarz Wilhelm II Hohenzollern podczas uroczystości odsłonięcia pomnika na wzgórzu Pfaffenberg między Nowym Jaworowem a Bolesławicami Świdnickimi 8 września 1906 roku

Wilhelm II musiał abdykować w wyniku tzw. rewolucji listopadowej, która przetoczyła się wówczas przez Niemcy. Kanclerz Rzeszy książę Maksymilian Badeński ogłosił samowolnie rezygnację z tronu Rzeszy i Prus zarówno Wilhelma II jak i kronprinca Wilhelma, choć cesarz chciał pozostać królem pruskim (nie było to możliwe przy konstytucji II Rzeszy, według której król pruski był automatycznie cesarzem niemieckim). 10 listopada 1918 roku Wilhelm przeniósł się ze swojej kwatery wojskowej w belgijskim Spa do Holandii, która – jako kraj neutralny w czasie wojny – udzieliła jemu i kronprincowi azylu. Wielu Niemców uznało to za dezercję z pola bitwy oraz złamanie zasady "pokonany król pruski ginie w boju na czele swych żołnierzy" i nigdy mu tego nie wybaczyło. Rezygnację z tronu potwierdził specjalnym dokumentem z 28 listopada 1918 roku. Władze holenderskie – mimo ratyfikacji traktatu wersalskiego i przystąpienia do Ligi Narodów – nie zgodziły się na ekstradycję i poddanie pod sąd Wilhelma, co było przewidziane w układach z 1919 roku.

Do 1920 roku rezydował w Amerongen, potem przeniósł się do miejscowości Doorn, gdzie pozostał do końca życia. Po śmierci cesarzowej Augusty Wiktorii poślubił w 1922 roku owdowiałą księżną Herminę von Schönaich-Carolath z książąt Reuss. Na wygnaniu poświęcił się pisaniu pamiętników oraz rąbaniu drewna, mimo fizycznego upośledzenia. Zmarł 4 czerwca 1941 roku w Doorn.

W czasie panowania cesarza Wilhelma II Hohenzollerna, emitowano srebrne i złote (próba 900) monety z wizerunkiem władcy o nominałach 2, 3, 5, 10 i 20 Marek.

2 Marki (srebro), lata emisji: 1891-1912, średnica 28 mm, waga 11,111 g, nakład 49 953 741, mennica Berlin

2 Marki (srebro) "200 lat Królestwa", lata emisji: 1901, średnica 28 mm, waga 11,111 g, nakład 2 600 000, mennica Berlin

2 Marki (srebro) "25 lat panowania Wilhelma II", lata emisji 1913, średnica 28 mm, waga 11,111 g, nakład 1 505 000, mennica Berlin

3 Marki (srebro), lata emisji 1908-1912, średnica 33 mm, waga 16,667 g, nakład 22 660 469, mennica Berlin

3 Marki (srebro) "100 lat Uniwersytetu w Berlin", lata emisji 1910, średnica 33 mm, waga 16,667 g, nakład 200 000, mennica Berlin

3 Marki (srebro) "100 lat Uniwersytetu we Wrocławiu", lata emisji 1911, średnica 33 mm, waga 16,667 g, nakład 400 000, mennica Berlin

3 Marki (srebro) "25 lat panowania Wilhelma II", lata emisji 1913, średnica 33 mm, waga 16,667 g, nakład 1 006 000, mennica Berlin

3 Marki (srebro), lata emisji 1914, średnica 33 mm, waga 16,667 g, nakład 2 022 000, mennica Berlin

5 Marek (srebro), lata emisji 1891-1908, średnica 33 mm, waga 16,667 g, nakład 18 527 915, mennica Berlin

5 Marek (srebro) "200 lat Królestwa", lata emisji 1901, średnica 38 mm, waga 27,777 g, nakład 460 000, mennica Berlin

5 Marek (srebro), lat emisji 1913-1914, średnica 38 mm, waga 27,777 g, nakład 3 548 891, mennica Berlin

10 Marek (złoto), lata emisji 1890-1912, średnica 18,5 mm, waga 3,982 g, nakład 16 113 612, 18,5 mm, mennica Berlin

20 Marek (złoto), lata emisji 1890-1913, średnica 22,5 mm, waga 7,965 g, nakład 123 739 562, mennica Hamburg, Berlin

20 Marek (złoto), lata emisji 1913-1915, średnica 22,5 mm, waga 7,965 g, nakład 9 506 916, mennica Berlin

Źródła i ilustracje:
S. von Ilsemann, Der Kaiser in Holland, I – II, München 1968
S. Haffner, Prusy bez legendy: Zarys dziejów, Warszawa 1996
Ch. Graf von Krockow, Unser Kaiser, Glanz und Elend der Monarchie, München 1996
Louis Ferdinand Prinz von Preußen, Im Strom der Geschichte, München 1994
https://colnect.com/pl/
https://en.numista.com/
https://fotopolska.eu/

Opracowanie
Bogdan Mucha