1914-2014 czyli sto lat od wybuchu I Wojny Światowej

28 lipca 2014 roku minie sto lat od czasu wybuchu I wojny światowej. Dokładnie sto lat temu miliony młodych mężczyzn wyruszyło ze swych bezpiecznych i ciepłych domów na "Wielką Wojnę". Pewien amerykański ochotnik w 1914 roku napisał „Jestem szczęśliwy i podekscytowany z powodu tych wspaniałych dni, które są przed nami”. Na tą wojnę, zwaną później I Wojną Światową wszyscy szli bardzo ochoczo, pędzeni olbrzymią falą narodowego patriotyzmu. Zwłaszcza dla tysięcy Polaków wcielonych do armii trzech zaborców w sercach rosła nadzieja na odrodzenie umiłowanej ojczyzny. Entuzjazm zamienił się jednak w wielką gorycz, ponieważ nikt nie przewidział, że potężne frontowe armie na całe miesiące utkną na błotnistym froncie w Belgii i Francji. W ten sposób walki przyniosły olbrzymia ilość ofiar ludzkich. Zginęło około 10 milionów ludzi, a około 20 milionów zostało okaleczonych. Tematykę tego konfliktu i jego ofiar poruszaliśmy już kilkakrotnie przy okazji omawiania pomników wojennych. Do dnia dzisiejszego wielu zmobilizowanych w latach wojny żołnierzy pozostaje zaginiona. Gdzie i kiedy polegli ? Gdzie spoczywają ? Te pytania zadawały sobie z pewnością nie raz czekające w domu rodziny. Te pytania padają nawet dziś, w sto lat po wybuchu wojny, a najlepszym tego przykładem jest prośba mieszkanki Podrzecza w woj. wielkopolskim, pani Małgorzata Dziubałka o ustalenie losów niejakiego Marcina Przewoźnego. Oto słowa pani Małgorzaty:

Witam. Niedawno po śmierci mojego ojca znalazłam zdjęcia po mojej babci. Wśród nich są zdjęcia z 1917 roku podobne do zmieszczonych na państwa stronie. Nikt z żyjących członków mojej rodziny nigdy nie widział tych zdjęć .Od brata mojego ojca dowiedziałam się ,że babcia miała brata, który był w wojsku niemieckim i walczył w Europie Zachodniej. Nazywał się Marcin Przewoźny. Prawdopodobnie jest na tych zdjęciach. Są to ostatnie wiadomości od niego gdyż z tej wojny już nie wrócił. Babcia nigdy nie mówiła, że miała brata. Nie wiem kiedy zginął ani gdzie jest jego grób. O Marcinie wiem tylko ,że był starszym bratem mojej babci i urodził się w 1888 roku w Podrzeczu. Jego rodzice to Andrzej Przewoźny i Franciszka Przewoźna z domu Filipiak. Przesyłam w załączniku zdjęcia. Może Pan coś więcej z nich odczyta.

Na przesłanych przez panią Małgorzatę fotografiach widnieją żołnierze z Niderschlesische Infanterie Regiment No 50 – 5 Kompannie, czyli 5 kompania 3. Dolnośląskiego Pułku Piechoty im. Hrabiego Werderu. W tej jednostce służył Marcin Przewoźny z Podrzecza. Przekonują o tym pieczęcie formacji umieszczone na stronie przeznaczonej do zapisu (forma pocztówkowa). Część zapisana odręcznie jest niestety zupełnie nie czytelna, poza nazwiskiem Przewoźny oraz nazwą miejscowości Podrzecze Kr. Gostyn. Historia 3. Pułku Piechoty rozpoczyna się w dniu jego sformowania 4 lipca 1860 roku. W latach 1860-66 pułk kwaterował we Wrocławiu i Oleśnicy, 1866-1871 wchodził w skład garnizonu Poznańskiego, a od 1871 roku jego garnizonem macierzystym był Rawicz (Sztab oraz I i II batalion) oraz Leszno (III batalion). Pułk nosił oznaczenie 3. Niederschlesisches Infanterie-Regiment Nr. 50 (3. Dolnośląski Pułk Piechoty Nr. 50). Jego żołnierze uczestniczyli we wszystkich XIX-wiecznych konfliktach zbrojnych, prowadzonych przez Królestwo Pruskie. W 1864 roku pułk w składzie 20. Brygady, kombinowanej Dywizji Piechoty Münster wyruszył na wojnę z Danią, m.in. 3 lipca 1864 roku żołnierze z 1. i 2. Kompanii 50. Pułku Piechoty brali udział w walkach pod Lundbye. W 1866 roku pułk w składzie 10. Dywizji Piechoty (V Korpus Armijny), brał udział w wojnie z Austrią, wsławiając się m.in. 3 lipca 1866 roku, udziałem w bitwie pod Königsgrätz (między wsią Sadova a fortecą Königgrätz). W 1870 roku w składzie 10. Dywizji Piechoty (V Korpus Armijny), 50. Pułk Piechoty wyruszył na wojnę przeciw Francji, gdzie uczestniczył w następujących walkach: 4.8.1870 – Weißenburg, 6.8.1870 – Wörth, 1.9.1870 – Sedan, 19.9.1870 – Petit Bicêtre, 19.9.1870-28.1.1871 – Oblężenie Paryża; 21.10.1871 – La Malmaison, 29.11.1871 – La Malmaison, 30.11.1871 – La Bergerie, 19.1.1871 – Mont Valerien. W bitwie pod Wörth poległ służący w 3. Niederschlesisches Infanterie-Regiment Nr. 50 (2. kompanie), mieszkaniec Piotrowic Świdnickich (niem. Peterwitz), Heinrich Laufer. Jego nazwisko zostało utrwalone na pomniku, znajdującym się przy tzw. Węglowej Drodze, na granicy gmin Żarów i Jaworzyna Śląska. Dowódcami 50. Pułku Piechoty byli kolejno: 1860 von Hackewitz, 1864 von Natzmer, 1867 Quedenfeldt, 1868 Michelmann, 1873 Seelmann, 1875 von Bastineller, 1877 von Massow, 1883 Rogge, 1888 Jacob, 1889 von Monbart, 1890 von Stuckrad, 1893 Studt, 1894 Egloffstein, 1897 Büchtemann, 1901 Hoffmann, 1902 La Baum. Po wybuchu I Wojny Światowej od 2 sierpnia 1914 roku, 50. Pułk Piechoty został przydzielony do 20. Brygady (10. Dywizja Piechoty, V Korpus Armijny). W latach 1914-1918 uczestniczył w następujących walkach:

22.08.–27.08.1914 – bitwa pod Longwy-Longuyon i Othain-Abschnitt
24.08.1914 – Charency
25.08.1914 – Merville
02.09.–17.09.1914 – walki pozycyjne pod Verdun
02.09.1914 – pierwszy szturm na Maashöhen
08.09.–12.09.1914 – Fort Troyon
19.09.1914–05.10.1916 – walki pozycyjne między Maas i Mosel
21.09.–24.09.1914 – drugi szturm na Maashöhen
24.09.1914–05.10.1916 – zmagania pod Maashöhen
02.04.–22.04.1915 – zmagania o Combres-Höhe
24.04.–07.05.1915 – bitwa pod Les Eparges
20.06.–30.06.1915 – bitaw pod Grande Tranchée de Calonne
17.07.–19.07.1915 – bitwa pod Grande Tranchée de Calonne i pod Les Eparges
21.02.–25.08.1916 – kolejne walki między Maas i Mosel
29.02.–05.10.1916 – walki pod Ronvaux-Saulx
24.04.–15.07.1916 – walki pod Champlon
31.07.–11.09.1916 – walki pod Fresnes i Champlon
30.10.–21.12.1916 – walki pozycyjne pod Verdun
15.12.–16.12.1916 – walki pod Louvemont i Bezonvaux
24.01.–30.04.1917 – kolejne walki pozycyjne pod Maas i Mosel
24.01.–30.04.1917 – walki pod Maashöhen oraz Abschnitt Loclont-Wald, Seuzey
03.05.–27.05.1917 – bitwa nad Aisne
28.05.–23.10.1917 – walki pozycyjne pod Chemin des Dames
03.06.1917 – walki pozycyjne pod Chemin des Dames, na północy-zachód od Froidmont-Ferme
14.06.1917 – walki pozycyjne pod Chemin des Dames, na północ od Braye
15.08.1917 – walki na wschód od Hurtebise-Ferme
30.08.–02.09.1917 – walki na południe od Ailles i pod Hurtebise-Ferme
24.10.–02.11.1917 – walki pod Ailette
03.11.–24.11.1917 – walki pozycyjne na północ od Ailette
25.11.1917–06.01.1918 – uzupełnienie i szkolenie
07.01.–07.02.1918 – walki pozycyjne na północ od Ailette
08.02.–20.03.1918 – szkolenie
21.03.–28.03.1918 – ciężkie walki we Francji
21.03.–22.03.1918 – bitwa pod St. Quentin-La Fère
23.03.–24.03.1918 – walki w czasie przekraczania Somme i Crozat-Kanal, pod St. Christ i Tergnier
25.03.–28.03.1918 – walki pod Montdidier-Noyon
27.05.–13.06.1918 – walki pod Soissons i Reims
27.05.1918 – pierwszy szturm Höhen des Chemin des Dames
15.07.–17.07.1918 – bitwa pod Champagne
18.07.–25.07.1918 – kolejny szturm Soissons i Reims
26.07.–03.08.1918 – walki nad Marne i Vesle
21.08.–11.09.1918 – kolejne walki pozycyjne pod Maas i Mosel
12.09.–14.09.1918 – walki w Mihiel-Bogen
15.09.–20.09.1918 – walki pozycjne pod Woevre-Ebene i na wschód od Mosel
21.09.–13.10.1918 – walki pozycyjne w Lothringen
13.10.–01.11.1918 – walki pozycyjne pod Woevre-Ebene, na zachód od Moselufer i Selle
04.11.–11.11.1918 – walki pod der Maas i Beaumont
12.11.–28.12.1918 – ewakuacja z okupowanego terytorium i powrót do kraju

Zdjęcia Marcina Przewoźnego datowane są odpowiednio na 4 kwietnia 1917 r. (stempel 7.4.17) oraz 30 lipca 1917 r.(stempel 31.7.17). Fotografia z końca lipca było ostatnią wiadomością nadesłaną do rodziny w Podrzeczu, co wskazywać może, że Marcin Przewoźny poległ najprawdopodobniej między sierpniem 1917 a listopadem 1918 roku. Nie jest także wykluczone, że zmarł w którymś z licznych przyfrontowych szpitali polowych. Zakładając, że datą jego śmierci jest rok 1917, to w grę wchodzą francuskie miejscowości Aillete oraz Hurtebise-Ferme. W 1918 r. 50. Pułk Piechoty toczył ciężkie walki m.in. pod St. Quentin-La Fère, Montdidier-Noyon, Soissons i Reims, Chemin des Dames i in. W wykazach poległych podczas I wojny światowej żołnierzy służących w armii niemieckiej nie odnaleźliśmy nazwiska Marcin Przewoźny. Tak więc osoba ta pozostaje nadal pośród setek tysięcy innych, po których zaginął wszelki ślad w latach wielkiego konfliktu zbrojnego 1914-1918.

Tymczasem My jednak nie ustajemy w dalszych poszukiwaniach uczestników I wojny światowej, którzy pochodzili z miejscowości dzisiejszej gminy Żarów. Wertowanie wykazów, porównywanie nazwisk i miejscowości. Żmudne i pracochłonne, ale przynosi efekty. Dzięki temu możemy dziś wymienić nieznane do tej pory nazwiska mieszkańców Zastruża (niem. Sasterhausen), którzy polegli na froncie zachodnim we Francji i w Belgii. Z zebranych dotychczas informacji wynika, że nigdy nie wystawiono im tzw. Kriegdenkmalu, czyli pomnika wojennego. Oto nazwiska poległych Zastrużan

Richard Bräuer
Berthold Glatzel
Heinrich Guder
August Jüngling
Paul Neugebauer
Alfred Raschdorf
August Raschdorf
Richard Rauer
August Neiprich
Bernhard Scharf
Wilhelm Schönbach
Gustav Springer

Richard Bräuer (Landsturmann) poległ 12 grudnia 1915 r., pochowany na cmentarzu wojennym w Langemark (Belgia), blok B, grób 15959

Heinrich Guder (Gwardzista) poległ 9 października 1914 r., pochowany na cmentarzu wojennym w Carvin (Francja), blok 3, grób 81

Paul Neugebauer (Szeregowy) poległ 15 września 1916 r., pochowany na cmentarzu wojennym w Lille (Francja), blok 2, grób 69

Richard Rauer (Szeregowy), poległ 4 kwietnia 1917 r., pochowany na cmentarzu wojennym w Cambrai (Francja), blok 3, grób 565

Bernhard Scharf (Rezerwista) poległ 8 listopada 1915 r., pochowany na cmentarzu wojennym w St.-Etiennes-à-Arnes (Francja), blok 8, grób 517

Gustav Springer (Szeregowy) poległ 7 lipca 1918 r., pochowany na cmentarzu wojennym w Sailly-sur-la-Lys (Francja), blok 5, grób 315

Langemark (Belgia), Carvin (Francja)

Lille (Francja)

Cambrai (Francja)

St.-Etiennes-à-Arnes (Francja)

Sailly-sur-la-Lys (Francja)

Pozostając przy temacie I wojny światowej pragniemy zwrócić uwagę na ocalałe pomniki wojenne, upamiętniając setki tysięcy poległych żołnierzy. Niektóre z nich znajdują się nadal w doskonałym stanie zachowania. Wiele z nich jest obecnie odnawiana i wraca na swoje pierwotne miejsca. Pojawiają się również nowe płyty z napisami dwujęzycznymi w wyjaśniające przyczynę ich powstania. Na wielu pomnikach pośród nazwisk niemieckich widnieją nazwiska polskie, zwłaszcza na tych, ustawionych niegdyś w byłym zaborze pruskim. Szacuje się, że w szeregach armii rosyjskiej, niemieckiej i austro-węgierskiej walczyło około 2,9 mln Polaków. Ponad pół miliona z nich poległo, zmarło lub zaginęło bez wieści. Jednym z lepiej zachowanych pomników wojennych znajdujących się w naszej pobliskiej okolicy jest ten stojący w miejscowości Maniów, gm. Mietków. Obiekt stoi nieopodal miejscowej kaplicy. Jest to obelisk umieszczony na trójstopniowej podstawie z prostopadłościennym cokołem. W nim umieszczona jest tablica z napisami "Die dankbare Gemainde Wenig Mohnau Klein Mohnau u. Berghof" co znaczy w tłumaczeniu na język polski "Wdzięczna społeczność Maniowa Wielkiego, Maniowa Małego i Borzygniewu". Obelisk zawiera w górnej części motyw krzyża, którego ramiona łączy wieniec laurowy. Wewnątrz znajduje się wyryty motyw odznaczenia tzw "żelaznego krzyża". Poniżej wkomponowana jest tablica z datami 1914 i 1918, napisem "Fürs Vaterland Starben den Heldentod", czyli "Za ojczyznę zmarł śmiercią bohaterską" oraz 23 nazwiska oraz daty śmierci poległych mieszkańców trzech wspomnianych wcześniej miejscowości.

Stan z 08.2013 r. (foto B.Mucha)

Polegli

Wilheml Kinzel 17.10.14
Paul Sacher 10.11.14
Fritz Leopold 24.12.14
Richard Rösner 8.3.15
Gustav Krusche 1.4.15
Robert Hielscher 14.5.15
Robert Blukott 9.5.15
Gustav Tscholich 7.6.15
Hermann Ruffler 15.6.15
Wilhelm Letzner 22.7.15
Paul Mecke 18.10.15
Gustav Schroter 10.4.16
Paul Leopold 31.10.16
Paul Kauder 26.10.17
Richard Gramer 18.11.17
Rudolf Persitzky 21.3.18
Heinrich Keil 28.3.18
Max Grundler 29.3.18
Richard Brandt 2.6.18
Alfred Fritz 17.7.18
Gustav Barthel 20.8.18
Paul Dreier 30.10.18
Fritz Sacher 6.12.18

Fritz Leopold (Szeregowy) poległ 24 grudnia 1914 r., pochowany na cmentarzu wojennym w Pontfaverger (Francja), blok 6, grób 255

Paul Kauder (Kapral) poległ 26 października 1917 r., pochowany na cmentarzu wojennym w Neuville-St.Vaast. (Francja), blok 18, grób 449

Barthel Gustav (Szeregowy) poległ 20 lipca 1918 r., pochowany na cmentarzu wojennym w Crécy-au-Mont (Francja), blok 1, grób 65

Neuville-St.Vaast. (Francja)

Ilustracje za: Wikipedia oraz Der Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e. V.

Opracowanie
Bogdan Mucha