Hrabiowie Michael i Hartmuth von Matuschka, baronowie Toppolczan-Spättgen

W XVI wieku dobra pyszczyńskie i granicząca z nimi „łąka krukowska” miały status dóbr lennych. Prawnym właścicielem wsi Pitschen (Pyszczyn) było biskupstwo wrocławskie, a „łąki” Korona (władca księstwa świdnickiego). W 1522 roku Friedrich von Reichenbach otrzymał list lenny, będący potwierdzeniem wykupu prawa do dzierżenia "łąki krukowskiej". W 1540 roku biskup wrocławski Baltazar von Promnitz wystawił von Reichenbachowi podobny list na dobra pyszczyńskie. Wieś mogła być jednak dziedziczona tylko przez męskich potomków rodu, natomiast krukowskie także przez kobiety. Uprawnienia lenników były dość rozległe, m.in. za zgodą właściciela mogli zaciągać pożyczki pod zastaw dóbr i zapisywać na nich dożywocia. W rękach szlacheckiego rodu von Reichenbach, dobra pyszczyńskie pozostały przez 184 lata. Ostatni pan na Pyszczynie, Hans Heinrich von Reichenbach zmarł 11 sierpnia 1724 roku nie doczekawszy się męskiego potomka. W tej sytuacji 12 kwietnia 1727 roku, biskup wrocławski nadał lenno Heinrichowi Gottfriedowi baronowi von Spättgen, właścicielowi podlegnickiego Ulesia oraz kilku majątków na wschód od Grodkowa: Dębiny, Głębocka, Tarnicy i Żelazna. Baron von Spättgen, władał Pyszczynem do roku 1744. Przed swoją śmiercią udało mu się jednak załatwić przekazanie lenna mężowi swojej córki Józefy, Friedrichowi Rudolfowi baronowi, a od 1744 roku hrabiemu von Matuschka, który po śmierci teścia przyjął jego herb i tytuł. Hrabiowie von Matuschka, baronowie Toppolczan-Spättgen władali Pyszczynem aż do 1945 roku.

Początkowo jako lenno biskupie, które w 1843 roku wykupili od skarbu państwa. Oprócz Pyszczyna w skład rozległych włości rodu, od lat 80-tych XVIII wieku, wchodziły jeszcze: miasto Biała, 9 wsi, 10 folwarków. Całość gruntów posiadała powierzchnię wynoszącą 6 031 ha. Friedrich Rudolf hrabia von Matuschka, baron Toppolczan-Spättgen zarządzał Pyszczynem do roku 1750. Po jego śmierci majętność przejął jego syn Heinrich Gottfried, który biskupi list lenny otrzymał dnia 5 września 1750 roku. Heinrich Gottfried, jako uczony, astronom, fizyk, matematyk i znawca śląskiej flory, był bodaj najbardziej znanym i cenionym przedstawicielem rodu hrabiów von Matuschka.

Na przełomie XVIII i XIX wieku poszczególne gałęzie rodziny hrabiów von Matuschka tytułowały się już nazwami poszczególnych posiadłości, będących ich siedzibą: auf Pitschen (Pyszczyn), auf Bechau (Biechów), auf Konradswaldau (Mrowiny), auf Kupferberg (Miedzianka), auf Kosel (Koźle), auf Drewohostitz (Dřevohostice). Dobra ziemskie należące do hrabiów von Matuschka leżały na Górnym Śląsku (Bechau – Biechów, Klein Pramsen – Prężynka, Zülz – Biała), Dolnym Śląsku (Arnsdorf – Miłków, Gräditz – Grodziszcze, Konradswaldau – Mrowiny, Kupfberg – Miedzianka, Pitschen (Pyszczyn), na Morawach (Drewohostitz/Dřevohostice, Laznik/Lazníky, Przedmost/Předmostí, Sandhübel/Písečná), na Słowacji (Krencz/Krentz/Krnča) oraz Schloss Vollrads bei Oestrich-Winkel/Rheingau.

W pyszczyńskim pałacu na świat przyszli:

1. Johann Bernhard Maria von Matuschka (17.9.1768 r.)
2. Victor von Matuschka (26.5.1789 r.)
3. Otto von Matuschka (15.5.1815 r.)
4. Matthias von Matuschka (4.5.1840 r.)
5. Alice Maria Thekla Anna Dagmar Emma von Matuschka (12.8.1919 r.)
6. Thekla Maria Bernharda Erna Angela von Matuschka (12.8.1919 r.)
7. Hans Karl-Joseph Maria Guido Emmo Hans-Georg Fedor (14.8.1921 r.)
8. Hans Clemens Maria Gabriel Aloysius Ferdinand Elisa Michael von Matuschka (26.7.1928 r.).

W Pyszczynie zmarli:

1. Joseph Eduard Maria von Matuschka (2.6.1829 r.; pochowany w Imbramowicach)
2. Ernestine von Strachwitz und Groß-Zauche (28.4.1811 r.; małżonka Josepha, pochowana w Imbramowicach)
3. Anton Maria von Matuschka (18.11.1860 r.; pochowany w Imbramowicach)
4. Maria Aloysia Bohl von Montbach (12.3.1866 r.; pochowana w Imbramowicach)
5. Ernst ALFRED Maria von Matuschka (21.6.1899 r.; pochowana w Pyszczynie)
6. Gabriele von Matuschka (21.6.1899 r.; pochowana w Pyszczynie)
7. Hans Heinrich Gottfried Maria von Matuschka (17.5.1945 r.; pochowany w Imbramowicach ?)
8. Ellen Tatlock (17.7.1940 r.; małżonka Reinalda Marii Heinricha Otto von Matuschki; pochowana ?)

W pałacu pyszczyńskim odbyły się śluby: Josephiny von Matuschka z Josephem von Schlichten (10.2.1812 r.) oraz Marii Oktawii von Matuschka z hrabią Friedrichem von Wengersky baronem von Ungerschütz (23.10.1855 r.).

Do najbardziej znanych przedstawicieli rodu von Matuschka należeli: Heinrich Gottfried von Matuschka (1734-1779) – botanik i filozof, Hugo von Matuschka-Greiffenclau (1822-1898 – członek pruskiego dworu i właściciel winnicy, Guido Hrabia von Matuschka (1849-1935 – generał pruski, Franz von Matuschka (1859-1943) – członek Reichstagu, radny miejski Schöneberg (Berlin-Schöneberg) i geolog, Michael Graf von Matuschka (1888-1944 – członek pruskiej Izby Deputowanych, prezydent rządu, stracony jako przeciwnik reżimu nazistowskiego w Berlinie-Plötzensee oraz Hartmuth von Matuschka (1914-1944) – dowódca okrętu podwodnego U-482. Sylwetki dwóch ostatnich prezentujemy poniżej.

Hrabia Michael von Matuschka, baron Toppolczan-Spättgen

Michael von Matuschka urodził się w 29 września 1888 roku w Świdnicy. Studiował prawo na uniwersytetach w Lozannie, Monachium i we Wrocławiu. Po pomyślnie zdanym egzaminie państwowym z prawa we Wrocławiu i obronie pracy doktorskiej zatytułowanej Parlamentarna wolność słowa i obowiązki świadków w 1910 roku, odbywał praktykę referendarza. W czasie I wojny światowej został zmobilizowany i wysłany na front jako podporucznik do śląskiego pułku huzarów. W 1915 roku roku został ranny w walkach z Rosjanami i dostał się do niewoli. Przebywał w obozie jenieckim na Syberii w Krasnojarsku, z którego uciekł w 1918 roku. Opisał ją następnie w raporcie zatytułowanym Powrót z Syberii. Po zakończeniu działań wojennych w 1918 roku, został wyróżniony wysokimi odznaczeniami wojskowymi za wyprowadzenie swojej jednostki z frontu bez strat do Niemiec. Zdał drugi egzamin państwowy i zamieszkał w Münster, a potem w Warendorfie w Westfalii. W 1919 roku przeniósł się na Górny Śląsk do powiatu pszczyńskiego, gdzie pracował jako urzędnik państwowy, a w 1923 roku do Opola, gdzie został mianowany starostą miejscowego powiatu ziemskiego. Zasłynął wtedy w zakresie rozwoju placówek kulturalno-oświatowo-kościelnych oraz w budownictwie nowych mieszkań, jako obrońca praw biednych obywateli oraz rzecznik współpracy polsko-niemieckiej na Śląsku. W 1932 roku został wybrany posłem z listy Centrum do pruskiego Landtagu. Mandat ten sprawował niespełna rok do czasu rozwiązania landtagu przez nazistów. W tym samym roku został pozbawiony funkcji landrata za niewywieszenie flagi ze swastyką nad opolskim starostwem.

Cieniem na biografii Matuschki kładzie się sprawa inwigilacji uczniów i nauczycieli Polskiego Gimnazjum w Bytomiu. Na jego polecenie niemieckie władze policyjne dokonały w listopadzie 1932 roku spisu wszystkich osób związanych z polskim Gimnazjum w celu politycznego nadzoru nad polską szkołą. W następnych miesiącach Matuschka składał szczegółowe sprawozdania skierowane m.in. do niemieckiego ministerstwa spraw wewnętrznych, których celem była ścisła policyjna kontrola polskiej szkoły. W 1934 roku otrzymał pracę w miejskim wydziale pruskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. W 1936 roku został przeniesiony do Wrocławia, gdzie objął stanowisko w Prezydium Prowincji Śląskiej, pracując u boku nadprezydentów: Petera Yorcka von Wartenburga oraz Fritza-Dietlofa von der Schulenburga, z którym Matuschka się zaprzyjaźnił. W 1941 roku został przeniesiony po wydzieleniu Prowincji Górnośląskiej do Katowic, awansując w grudniu tego roku na urząd dyrektora oddziału Ministerstwa Gospodarki Narodowej, mimo iż nie chciał nadal wstąpić w szeregi NSDAP. Za sprawą kontaktów z Schulenburgiem oraz jego wieloletnimi przyjaciółmi: Hansem Lukaschkiem i Paulusem van Husenem wstąpił do opozycji antyhitlerowskiej skupionej w tzw. Kręgu z Krzyżowej. Pod koniec lipca 1944 roku został aresztowany przez gestapo za współudział w przygotowaniach do zamachu na Hitlera - Zamach 20 lipca. 14 września 1944 roku został skazany przez Trybunał Ludowy na karę śmierci. Wyrok wykonano tego samego dnia w berlińskim więzieniu Plötzensee, gdzie osadzono Matuschkę.

Kapitan Hartmuth hrabia von Matuschka, baron Toppolczan-Spättgen

Kapitan Hrabia Hartmut von Matuschka baron Toppolczan-Spättgen urodził się 29 grudnia 1914 roku w Dreźnie (Blasewitz). Od 1934 roku służył w marynarce wojennej. Do 1940 roku jako adjutant w Gdyni w oddziale artylerii nabrzeżnej, później na krążowniku Prinz Eugen. Od 1943 roku we flocie podwodnej. Dowódca okrętu U-482 (Typ VII C). Kariera w marynarce: 8 kwietnia 1934 r. – podchorąży (Offiziersanwärter), 1 lipca 1935 r. – chorąży marynarki (Fähnrich zur See), 1 stycznia 1937 r. – starszy chorąży marynarki (Oberfähnrich zur See), 1 kwietnia 1937 r. – podporucznik marynarki (Leutnant zur See), 1 kwietnia 1939 r. – porucznik marynarki (Oberleutnant zur See), 1 kwietnia 1942 r – kapitan marynarki (Kapitänleutnant). Odznaczony Krzyżem Krzelaznym 1 i 2 klasy, odznaką wojsk lądowych, Złotym Krzyżem Niemieckim (12.9.1944 r.).

Okręt U 482 Typ VIIC

Stocznia: Deutsche Werke AG, Kiel
Numer zamówienia: 317
Zamówienie: 05.06.1941 r.
Położenie stępki: 13.02.1942 r.
Wodowanie: 25.09.1943 r.
Wcielenie do służby: 01.12.1943 r.
Numer pocztowy: M 54 717

U 482 przybija do portu, czas i miejsce wykonania fotografii nieznane

Przebieg służby:

01.12.1943 – 31.07.1944 – 5 Flotylla U-bootów, Kiel (szkolenie załogi)
01.08.1944 – 30.09.1944 – 9 Flotylla U-bootów, Brest (służba frontowa)
01.10.1944 – 25.11.1944 – 11 Flotylla U-bootów, Bergen (służba frontowa)
25.11.1944 – Zatopiony na zachód od Wysp Szetlandzkich (pozycja 60.18N, 04.52W) bombami głębinowymi zrzuconymi przez brytyjską fregatę HMS Ascension

Dowódcy:

01.12.1943 – 25.11.1944 – kapitan Hartmut hrabia von Matuschka baron von Toppolczan und Spättgen

Liczba patroli: 2

Zatopione/uszkodzone statki handlowe: 4 (31.611 ton) / 0

1. 30.08.1944 r - Jacksonville (bandera: USA), tonaż: 10 448 t, konwój: CU-36, kurs Nowy Jork – Loch Ewe, ładunek: 141 000 baryłek benzyny, załoga: 80 osób (zginęło 78, uratowanych 2)

2. 3.09.1944 r. - Fjordheim (bandera: Norwegia), tonaż: 4 115 t, konwój: ONF - 251, kurs: Swansea – Belfast – Loch Ewe – Halifax, ładunek: 4000 t węgla antracytowego, załoga: 38 osób (zginęło 3, uratowanych 35)

3. 8.9.1944 r. - Empire Heritage (bandera: Wielka Brytania), tonaż: 15 702 t, konwój: HX - 305, kurs: New York – Liverpool – Glasgow, ładunek: 16 000 t oleju opałowego, 1942 t ładunku pokładowego w tym cysterny i ciężarówki, załoga: 163 osób (zginęło 112, uratowanych 51)

4. 8.9.1944 r. - Pinto (bandera: Wielka Brytania), tonaż: 1 346 t, konwój: HX – 305, kurs: Halifax – Greenock, ładunek: balast, załoga: 59 osób (zginęło 18, uratowanych 41)

Zatopione/uszkodzone okręty wojenne: 1 (1.010 ton) / 0

1. 1.9.1944 r. - HMS Hurst Castle (K 416), korweta brytyjska, tonaż: 10 010 t., uzbrojenie: 1 armata kal. 102 mm, 2 podwójne armaty plot Oerlikon kal. 20 mm, 6 pojedynczych armat plot Oerlikon kal. 20 mm, 1 potrójny miotacz bomb głębinowych Squid, zrzutnie bomb głębinowych, załoga: 124 oficerów i marynarzy (zginęło 17, uratowanych 107)

Zestrzelone/uszkodzone samoloty: 0 / 0

Okres służby U 482 przed rozpoczęciem wykonywania patroli bojowych:

- brak danych

Członkowie załogi U 482 polegli w dniu 25.11.1944 r. (imię i nazwisko/ranga/rok urodzenia):

Hermann Assmann (MtrOGfr.), ur. 20.04.1924 r.
Günter-Ernst Banik (Ofähnr.z.S.), ur. 16.01.1924 r.
Alfred Barthau (OsanMt), ur. 07.04.1921 r.
Heinrich Becker (MtrOGfr.), ur. 04.01.1923 r.
Kurt-Paul-Eberhardt Belter (MaschOGfr.), ur. 15.10.1914 r.
Karl Blass (MaschOGfr), ur. 25.02.1924 r.
Wilhelm Brüggemann (FkMt), ur. 13.05.1921 r.
Wilhelm Buchenau (MtrOGfr.), ur. 23.07.1924 r.
Hermann Castelle (MaschGfr.), ur. 25.08.1924 r.
Otto Cersovsky (MechOGfr.), ur. 23.09.1923 r.
Rudolf Daissler (MaschGfr.), ur. 27.09.1925 r.
Friedrich-Karl Döbele (Omasch), ur. 19.11.1914 r.
Josef Drautzburg (MtrOGfr.), ur. 04.03.1924 r.
Erhard Eckle (BtsMt), ur. 11.01.1920 r.
Arnold Engeln (Strm.(, ur. 10.04.1920 r.
Slato Fakin (MaschOGfr.), ur. 03.05.1920 r.
Wilhelm Graf (Mtr.), ur. 15.04.1924 r.
Wilhelm-Johannes Hahn (FkOGfr.), ur. 22.09.1922 r.
Gustav Hasenauer (MaschMt), ur. 10.02.1921 r.
Otto Hiemann (MechOGfr.), ur. 15.01.1924 r.
Werner Huth (MaschOGfr.), ur. 18.01.1924 r.
Josef Ikemeyer (MaschGfr.), ur. 27.12.1924 r.
Willi Jankowski (Ostrm), ur. 22.10.1920 r.
Heinz Kampen (MaschOGfr.), ur. 27.01.1922 r.
Horst Kattner (MaschMt), ur. 11.01.1920 r.
Erich Krosta (MaschGfr.), ur. 08.01.1926 r.
Alfred Küpper (MaschOGfr.), ur. 15.06.1925 r.
Wilhelm Lochtmann (BtsMt), ur. 01.04.1922 r.
Rudolf Mademann (MechOGfr.), ur. 13.09.1924 r.
Graf Hartmut Matuschka (KptLt.), ur. 29.12.1914 r.
Herbert Melder (MaschMt), ur. 05.05.1922 r.
Heinz Neuhaus (FkOGfr.), ur. 21.01.1924 r.
Bernhard Neuheisel (FkGfr.), ur. 12.12.1924 r.
Slato Pakin (MaschOGfr.), ur. 03.05.1920 r.
Walter Pohlmann (MtrOGfr.), ur. 21.11.1924 r.
Bruno Roschak (MaschGfr.), ur. 07.10.1924 r.
Werner Rossner (MaschMt), ur. 08.10.1922 r.
Walter Rudolph (MtrOGfr.), ur. 16.06.1924 r.
Günther Scheil (MaschGfr.), ur. 14.02.1925 r.
Hans-Georg Schloifer (Olt.z.S.), ur. 16.11.1921 r.
Gerhard Schubert, OMasch, ur. 14.04.1915 r.
Werner Stahlberg (Lt.z.S.), ur. 08.12.1923 r.
Hans Stankowski (MechMt), ur. 28.08.1919 r.
Alfred Steinbach (MtrOGfr.), ur. 05.05.1925 r.
Helmut Stöbner (BtsMt), ur. 30.06.1923 r.
Bruno Strauss (MtrOGfr.), ur. 18.03.1923 r.
Hans-Peter Vieth (Lt.ing), ur. 04.11.1920 r.
Wilhelm Zaun (FkMt), ur. 25.10.1922 r.
Gerhard Zell (OmaschMt), ur. 12.04.1920 r.

Posiadacie niepotrzebne starocie (przedmioty, fotografie, dokumenty lub inne rzeczy) ?? Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również bezpłatnie od ręki w Żarowskiej Izbie Historycznej przy ul. Dworcowej 3. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Źródła i ilustracje:
H-L. Abmeier, Michael Graf von Matuschka hingerichtet 1944, [w:] Archiv für schlesische Kirchengeschichte, Bd. 30, Hildesheim 1972 C. Blair, Hitlera Wojna U-bootów, Tom I: Myśliwi 1939-1942, Warszawa 2013
C. Blair, Hitlera Wojna U-bootów, Tom II: Ścigani 1942-1945, Warszawa 2014
R. Busch, H.J. Röll, Der U-Boot-Krieg 1939–1945, Band 1: Die deutschen U-Boot-Kommandanten, Hamburg 1996
R. Busch, H.J. Röll, Der U-Boot-Krieg 1939–1945, Band 2: Der U-Boot-Bau auf deutschen Werften, Hamburg 1997
R. Busch, H.J. Röll, Der U-Boot-Krieg 1939–1945, Band 3: Deutsche U-Boot-Erfolge von September 1939 bis Mai 1945, Hamburg 2001
R. Busch, H.J. Röll, Der U-Boot-Krieg 1939–1945, Band 4: Deutsche U-Boot-Verluste von September 1939 bis Mai 1945, Hamburg 2002
R. Busch, H.J. Röll, Der U-Boot-Krieg 1939–1945, Band 5: Die Ritterkreuzträger der U-Boot-Waffe von September 1939 bis Mai 1945, Hamburg 2003
H. Groß, Michael Graf von Matuschka, [w:] Bedeutende Oberschlesier, Dülmen 1995
Michael Graf von Matuschka, [w:] Deutsche Biographische Enzyklopädie
J. Rohwer, Axis Submarine Successes 1939 – 1945, Annapolis 1983
B. Snoch, Górnośląski Leksykon Biograficzny, Katowice 2006
W. Trójca, U-bootwaffe 1939-1945, cz.1-3, Gdańsk 1999-2006
K. Wynn, U-Boot-Operationen im Zweiten Weltkrieg Einsatzgeschichte U1-U510, Bd. 1, Bonn 2007
Zeugen für Christus, Das deutsche Martyrologium des 20. Jahrhunderts, pod red. H. Molla, t. 1, Paderborn 2001

Opracowanie
Bogdan Mucha