O tzw. "cmentarzu kościelnym" w Żarowie

Wzniesienie neogotyckiego kościoła w Żarowie datowane jest na 22 października 1909 roku. Budowa wysokiej na 44 metry wieży, ukończona została 9 marca 1910 roku, zaś poświęcenie 2 dzwonów i ustawienie więźby w domu parafialnym, odbyło się w dniu 14 kwietnia 1910 roku. Po zakończeniu wszystkich prac wykończeniowych 29 września 1910 roku, dokonane zostało uroczyste poświęcenie świątyni. Pierwszym duszpasterzem w nowopowstałym kościele został ks. Herman Klimke, który nadzorował jego budowę oraz dbał o całkowity wystrój. Okazała świątynia, utrzymana w stylu neogotyckim, wzniesiona została z czerwonej, nieotynkowanej cegły. Autorzy projektu, dwaj znani wrocławscy architekci Overhoff i Föhe, nadali budowli formę trójnawowego kościoła halowego. Koszty budowy był wyższy niż pierwotnie zakładano i wyniósł 85000 marek. Powstałe równocześnie probostwo kosztowało 28000 marek, z czego 25 000 marek wniósł kardynał wrocławski Karol Kopp. W dniu 1 września 1915 roku, decyzją władz diecezjalnych duszpasterstwo żarowskie, zostało podniesione do rangi kurateli, a 1 kwietnia 1920 roku utworzono samodzielną parafię, do której przyłączono Łażany i Mrowiny.

Neogotycki kościół pw. NSPJ w Żarowie, fot. B.Mucha

Jak podaje Tomasz Ciesielski w publikacji pt. Żarów. Historia Miasta i Gminy ... Pierwszy cmentarz w Żarowie powstał w 1865 r. przy drodze do Piotrowic. Jego fundatorem był Karl von Kulmiz. Pod koniec lat 80-tych XIX w. okazał się zbyt mały w stosunku do potrzeb dynamicznie rozwijającej się osady. W 1890 r. Rada Gminy podjęła uchwałę o założeniu nowego cmentarza. Zrealizowano ją w początkach XX w. W latach 20-tych wybudowano na cmentarzu utrzymaną w stylu neogotyckim kaplicę z czerwonej cegły. W opisie dotyczącym kaplicy cmentarnej w Żarowie, który został zamieszczony w berlińskiej gazecie branży budowlanej Baugewerkszeitung nr 46 z1903 roku, Hugo Walter – żarowski mistrz murarski i ciesielski, pisze ... Przedstawiona tu w rzucie poziomym i rzucie pionowym kaplica cmentarna znajduje się w trakcie realizacji na nowo założonym cmentarzu komunalnym. Informacja o żarowskim cmentarzu i czasie, w którym został on założony, zawarta została również w dokumencie z 5 sierpnia 1903 roku, który znajdował się w tzw. kapsule czasu, umieszczonej na szczycie kaplicy i otwartej w 2016 roku. Jak zapisał autor tego dokumentu ... Nowo powstały w kwietniu tego roku cmentarz na terenie zakupionym przez Gminę Żarów od poprzedniego właściciela Hielschera został wyposażony w dom pogrzebowy, którego koszty budowy włącznie z założeniem cmentarza wynoszą ok. 30 000 marek. Dom pogrzebowy został wybudowany przez miejscowych mistrzów budowlanych Hugo Waltera i Caspara Schmitza. Cmentarz powinien być przeznaczony zarówno dla zmarłych z terenu gminy jak i z obszaru dworskiego, w zamian za co obszar dworski poniósł 10 procent kosztów założenia cmentarza i budowy.

Cmentarz komunalny przy ul. 1 Maja w Żarowie z kaplicą wybudowaną w 1903 roku, fot. B.Mucha

Z kolei intersujące informacje, dotyczące tzw. "kościelnego cmentarza" (miał znajdować się przy kościele), przedstawia żarowska kronika parafialna, w której można przeczytać ... Kościół parafialny pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa w Żarowie projektowali architekci wrocławscy Overkott i Föhre. Postawiony jest (jak też i plebania) na parceli 606/41, tom 6 karty księgi wieczystej. Łączna powierzchnia pod kościołem, plebanią i cmentarzem kościelnym 47 a i 61 m². W innym miejscu czytamy ... Krzyż kamienny z pasyjką w brązie, znajdujący się przy kościele od strony jezdni jest pamiątką Misji św. z roku 1918. - Drugi Krzyż drewniany jest pamiątką Misji św. z r. 1961. Ten Krzyż drewniany został zabrany z pod kościoła i przeniesiony w r. 1964 na cmentarz kościelny i postawiony tuż obok toru kolejowego na wyskoim postumencie cementowym, do którego to postumentu przybudowano dostawkę coś w rodzaju mensy. Po bokach Krzyża umieszczono dwóch aniołów (wysokości człowieka), trzymających lichtarze. Pomysł przeniesienia tych figur z prezbiterium kościoła na cmentarz kościelny był niefortynny, gdyż figury te nie zostały odpowiednio zabezpieczone, więc materiał w tych figurach mocno się już rozlasował pod działaniem zmiennej aury. Natomiast wybór miejsca jest odpowiedni, a szczególnie dla procesji wychodzącej z kościoła, która może się dobrze rozwinąć i wygodnie zgrupować pod Krzyżem.

Wzmianki o "kościelnym cmentarzu" w żarowskiej kronice parafialnej

Kolejny zapis, umieszczony po rokiem 1964, mówi ... 23 lutego 1964 r. na koniec rekolekcji zawitał do nas J.E. ks. Bp W. Urban, a następnie zjawił się znowu na uroczystość odpustową, w czasie której poświęcił Krzyż drewniany umieszczony na nowym postumencie betonowym, postawionym obok toru kolejowego w cmentarzu kościelnym. Krzyż ten jest Krzyżem misyjnym z roku 1961-go, który był postawiony obok kościoła (jak widać to na zdjęciu fotograficznym, przygotowanym już w roku 1960). Krzyż zaś kamienny, który pozostał na miejscu przy bramie kościelnej jest krzyżem misyjnym z r. 1918. O kościelnym cmentarzu, czytamy dalej w kronice parafialnej pod rokiem 1968, gdzie zanotowano ... Parkan siatkowy – W miesiącu maju dokonano oparkanienia cmentarza kościelnego przylegającego do toru kolejowego i okalającego podwórze plebanii siatką drucianą. Wpisy z 1969 roku, informują ... W pierwszej połowie 1969 roku ocementowano teren cmentarza kościelnego od strony północnej kościoła, który został połączony z ocementowanym podwórzem przed frontem plebanii oraz ... W październiku 1969 r. zakonserwowano farbą siatkę w parkanach okalających cmentarz kościelny i plebanię.

Wzmianki o "cmentarzu kościelnym" w żarowskiej kronice parafialnej

Miejsce "kościelnego cmentarza", o którym wzmiankuje kronika, nazywane było już w 1977 roku "ogrodem parafialnym" ... We wrześniu br od strony południowej Kościoła w ogrodzie parafialnym wybudowano grotę w której ustawiono figurę Matki Bożej. Krzyż Misyjny, który stał na tym miejscu ustawiono obok kościoła. Grotę wykonali parafianie w czynie społecznym (odnowiona przez parafian w kwietniu 1998 roku). W październiku 2001 roku po prawej strony groty, posadowiono figurę św. Jakuba Starszego, która została przeniesiona z nieistniejącego cmentarza przy ul. 1 Maja. Wedle zapisów, teren nazwany "kościelnym cmentarzem", otaczał żarowską świątynię od strony północnej i południowej. W praktyce wiadomo jednak, że nigdy nie został wykorzystany w celu grzebalnym. Brak również informacji źródłowych, które potwierdzają przekazanie/adaptację przez parafię obszaru otaczającego kościół na potrzeby cmentarne. W 1909 roku, kiedy wzniesiono żarowską świątynię, istniał już cmentarz komunalny przy ówczesnej Schweidnitzer Strasse (ob. ul. Armii Krajowej) z kaplicą cmentarną wybudowaną w 1903 roku. Na cmentarzu tym spoczęli pierwsi polscy osadnicy zmarli w 1945 roku.

Pocztówka z początku XX wieku, przedstawiająca kościół pw. NSPJ w Żarowie z terenem opisywanym w kronice parafialnej jako "cmentarz kościelny" (źródło)

Krzyż Misyjny z 1918 roku, widok z ok. 1999/2000 r., archiwum autora

Krzyż Misyjny z 1918 roku, widok współczesny, fot. B.Mucha

Drewniany Krzyż Misyjny stojący po lewej stronie głównego wejścia do kościoła pw. NSPJ w Żarowie. Tabliczki upamiętniają misje święte odbyte kolejno 18-26 XI 1949, 26 II - 8 III 1961, 1-8 III 1970, 10-17 III 1985, 7-14 V 1995, 22-29 V 2011, fot. B.Mucha

Widok na plebanię i fragment "kościelnego cmentarza" na fotografii z lat 60-tych XX wieku, Kronika parafii pw. NSPJ w Żarowie

Widok na kościół oraz plebanię spod groty Matki Bożej, ok. 1999/2000 r., archiwum autora

Przykościelny teren od strony torów kolejowych z grotą Matki Bożej i figurą św. Jakuba Starszego, dawniej zwany "kościelnym cmentarzem", widok współczesny, fot. B.Mucha

Posiadacie niepotrzebne starocie (przedmioty, fotografie, dokumenty lub inne rzeczy) ?? Posiadacie wiedzę na temat interesujących miejsc, budowli, a może znacie jakąś ciekawą historię ?? Podzielcie się z nami swoją wiedzą lub starociami z domowych strychów, głębokich szuflad oraz rodzinnych albumów. Wszelkie informacje, skany fotografii i dokumentów możecie przesyłać bez wychodzenia z domu na adres mailowy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.. Skany bądź fotografie, oględziny wszelkich dokumentów i przedmiotów możemy wykonać również bezpłatnie od ręki w Żarowskiej Izbie Historycznej przy ul. Dworcowej 3. Utrwalmy wspólnie w słowie pisanym oraz wzbogacimy historię Naszej Małej Ojczyzny.

Źródła i ilustracje:
Kronika parafii pw. NSPJ w Żarowie
T. Ciesielski, Żarów. Historia Miasta i Gminy, Żarów 2006
https://polska-org.pl/

Opracowanie
Bogdan Mucha